Aromanés

Drapeu aromanés

Parlars de l’aromanés

     arromanés : F – parlars fãrsherot e muzaquien ; M – parlar moscopolitan ; B – parlars de Gopeš, de Mulovište e de Bjala ; P – parlers metsovoniote e olympiote ; G – parler gramoshtène

     megleno-romanés

Libre de gramatica aromanesa de Macedònia

L’aromanés (ditz maitot macedo-romanés en romaní), en aromanés limba armãneascã, armãneashce, armâneashti o armânã (aromanés), nomat totparier per l’adverbe armãneashte o armãneshce, es una lenga romanica orientala, parlada per los aromanés, e forma, emb lo dacoromanés, lo meglenoromanés e l’istroromanés, lo diasistèma roman de l'Èst. Mas per quauques linguistes subretot romanés qu'es un dialècte dau romanés, coma lo moravalac (disparut), lo morlac o dalmate (disparut), lo meglenoromanés e l’istroromanés (qui n'an pus que quauques centenats de locutors). Mas existís una escòla (alemanda e ongresa) qui estima que qu'es lo dacoromanés qui es un dialècte de l'aromanés. L'aromanés es parlat en Albania, Bulgaria, Grècia, Macedònia del Nòrd, Romania e en Serbia, per 80 000 a 1 000 000 personas.

Alfabet aromanés

L’alfabet adoptat au symposium de Bitola comporta daus caractèrs sens diacritics, levat ã. Una part daus caractèrs e daus grops de letras an las mesmas valors qu’en italian o en romanés : c, ce, ci, che, chi, g, ge, gi, ghe, ghi, e e o (i comprés dins las diftongas), i e u (i comprés semivocalicas), k, q, w e y dins los mots estrangiers. Pasmens, l’alfabet de l’aromanés es pas unitari per tota la linga, car etn de las letras e grops de las letras alternatius, per rendre doas menas de prononciacion variant segon los parlars.

Las 27 letras e los 9 digrafes de l'alfabet aromanés :

Letra	Nom	Prononciacion (AFI)	Notas
A, a	a	a	–
Ã, ã	ã	ə, ɨ	Per /ɨ/, utilizatz benleu "â"
B, b	bã	b	–
C, c	cã	k, tʃ, x	/k/ quand eu es seguit de "a", "o", "u" o 'na consonanta (/x/ dins quauques dialectes); /tʃ/ quand eu seguit de "e" o "i"
D, d	dã	d	–
Dh, dh	dhã	ð	Utilizat mas per notar un accent particulier, sinon, s'utilizar lo "d"
Dz, dz	dzã	dz	–
E, e	e	ɛ	–
F, f	fã	f	–
G, g	gã	ɡ, dʒ, ɣ	/ɡ/ avant "a", "o", "u" o una consonanta (/ɣ/ dins quauques dialectes); /dʒ/ avant "e" e "i"
H, h	hã	h	–
I, i	i	i	–
J, j	jã	ʒ
K, k	ca	c	Nonmas d-avant "e" o "i"
L, l	lã	l	–
Lj, lj	lj	ʎ	Ven de la romanizacion dau macedonian
M, m	mã	m	–
N, n	nã	n	–
Nj, nj	nj	ɲ	Ven de la romanizacion dau macedonian
O, o	o	o	–
P, p	pã	p	–
Q, q	kiu	k	Nonmas utilizat dins los mots estrangiers – qu'es lo "c" que sirá utilizat normalament
R, r	rã	r	–
Rr, rr	rrã	?	Utilizat mas per notar un accent particulier, sinon, s'utilizar lo "r"
S, s	sã	s	–
Sh, sh	shã	ʃ	–
T, t	tã	t	–
Th, th	thã	θ	Nonmas utilizat per notar daus accents particuliers ente queu fonèma es present, sinon emplejar lo "t"
Ts, ts	tsã	ts	–
U, u	u	u	–
V, v	vã	v	–
W, w	dublã vã	w	Nonmas utilizat dins los mots estrangiers
X, x	csã/gzã	/ks/, /ɡz/	Mesma prononciacion qu'es occitan
Y, y	i greacã	j, ɣ	/j/ avant "e" e "i", /ɣ/ alhors
Z, z	zã	z	–

En mai, lo digrafe "gj" (ɟ avant "e" e "i") es tanben utilizat.

Mots e frasas comunas

Occitan (lem.)	Aromanés
Aromanés / Aromanesa (persona)	Armãn/ rrãmãn(m.), armãnã/ rrãmãnã (f.)
Aromanés (linga aromanesa)	Limba armãneascã/ limba rrãmãneascã; armãneashti/ armãneashte / armãneashci / armãneashce / rrãmãneshti
Bonjorn !	Bunã dzua!
Coma t'apelas-tu ?	Cum ti chiamã? (informau)
Qual atge as-tu ?	Di cãtsi anji esht?
Coma quò vai ?	Cumu hits? (formau) Cumu eshti?/ Cumu eshci? (informau)
Que fas-tu ?	Tsi fats?/ Tsi adari? (populari)
Au reveire ! (se vesem un autre còp)	S'nã videmu cu ghine!/ Ghini s'ni videmu!/ Ghini s'ni vãdem!
Adiu !	S'nã avdzãmu ghiniatsa!/ Sã s'avdzãm buniatsa!
Si-us plai, Si te plai.	Vã plãcãrsescu. (formau) Ti plãcãrsescu. (informau)
Pardon.	S'mi hãrãdzesht.
Mercés.	Haristo.
Òc / Oc-es.	Ye/ E.
Non.	Nu.
Comprene pas.	Nu adukiescu/ Nu akicãsescu.
Sabe pas.	Nu shtiu/ Nu shciu.
Ente es la sala d'aiga ?	Yu esti tualetu? / Yu easti toaletlu?/ Yu easte tualetu?
Parlatz anglés ?	Zburats / Grits - anglikiashti? / anglicheashce?
Sei estudiant.	Mini est / estu un student/ Mine escu un student.
Iu sei una bona / genta persona.	Mini est / estu un om bun
Tu ses brava / genta.	Eshti mushat(ã)/ Eshci mushat(ã)/ Hi mushat(ã)/ Esht mushat(e).

Exemple :

Articlu 1.

Tuti iatsãli umineshtsã s-fac liberi shi egali la nãmuzea shi-ndrepturli. Eali suntu hãrziti cu fichiri shi sinidisi shi lipseashti un cu alantu sh-si poartã tu duhlu-a frãtsãljiljei.

Nòstre Paire

En gramushtean

Tatã a nostru, tsi eshci tu tserl,

s'ayiseascã numa a Ta,

s'yinã amirãriľa a Ta,

si facã vreare a Ta,

cum tu tserl, ashi sh'pisti locl.

Pãnea a nostrã atsea di cathi dzuã dã-nã-u sh'azã

shi ľartã-nã amãrtiile a noastre

ashi cum ľi ľirtãm sh'noi a amãrtoshlor a noshci.

Shi nu nã du la pirazmo,

ala aveagľi-nã di atsel arãul.

Cã a Ta easte Amirãriľa shi putearea

a Tatãlui shi Hillui shi a Ayului Spirit,

tora, totãna sh'tu eta a etilor.

Amen.

En fãrshãrot

Tatã a nostu tsi eshti tu tser,

si ayisiascã numa a Ta,

s’yinã amirãria a Ta,

si facã vrearea a Ta,

cum tu tser, ashe sh’pisti loc.

Penia a noste, atsa di cathi dzue, de-ni-u sh’aze,

sh’ľartã-ni amartiili a nosti,

ashe cum li ľãrtem sh’noi a amãrtoľor a noci,

sh’nu ni du la pirazmo,

ma viagľã-ni di atsel rãu.

C a Ta esti amirãria ľ’puteria,

a Tatãlui shi Hiľalui shi a Ayiului Spirit,

tora,totãna sh’tu eta a etillor.

Amin.