Art

Representacion d'una espectacle de dança classica, un exemple d'expression artistica.

L’art es un ensemble d'activitats, e lei produchs d'aqueleis activitats, que s'adreiçan deliberadament ai sens, ais emocions, ais intuicions e a l'intellècte deis individús. Aqueleis activitats an pas de foncions praticas precisas e semblan lo resultat de l'expression d'una consciéncia. Per aquela rason, segon lei conoissenças actualas, l'art es lo pròpri deis espècias umanas « intelligentas » (Homo sapiens, Homo neanderthalensis) e sa definicion precisa a fòrça variat dins lo corrent de l'istòria.

D'un biais generau, leis arts gropan un ensemble de disciplinas consacradas a la beutat. L'artista assaia de representar una realitat interpretada au mejan d'un mòde d'expression (pintura, gravadura, literatura...). Aquela realitat es sovent inspirada per la natura ò per leis activitats umanas mai aquò es pas necessari. De mai, en causa dau caractèr interpretatiu dau procès de produccion artistic, l'òbra d'art finala es lo resultat d'una reinterpretacion per l'artista de sa fònt d'inspiracion. Lei mejans disponibles per exprimir aquela reinterpretacion son fòrça divèrs. Son caracterizats per de proprietats diferentas coma lor aspècte materiau, lor poder expressiu ò la preséncia de movements. Necessitan sovent un certan mestritge tecnic per trabalhar la matèria ò l'expressivitat dei procès emplegats. Certanei disciplinas artisticas son donc fòrça liadas ai sciéncias e ai tecnicas. Per exemple, l'arquitectura demanda una bòna conoissença en fisica car la resisténcia dei materiaus ai constrenchas es un element clau per assegurar l'estabilitat dei construccions. De mai, lo desvolopament tecnic permet sovent d'enriquir lei procès artisticas en li donant de possibilitats novèlas.

Enfin, l'art a una valor. Pasmens, la mesura d'aquela darriera es pas totjorn simpla, especialament quand una òbra fa partida dau patrimòni culturau d'un pòble. De mai, fins au sègle XIX, una òbra d'art aviá sovent una valor d'usatge car lei vendas èran raras. En revènge, uei, existís un important mercat d'òbras d'art, fòrça especulatiu, que permet la venda e la crompa d'objèctes artistics dins la màger part deis Estats. Per protegir leis òbras pus importantas, existís de reglementacions destinadas a favorizar lor proteccion e a limitar lor comèrci.

Definicion dau concèpte

Se l'art es sentit coma una causa ben especifica per la màger part deis èssers umans, o definir es un pretzfach malaisat. D'efiech, sei frontieras son pauc claras e semblan variar segon lei disciplinas consideradas. Per exemple, la pintura ò l'escultura demòran de domenis relativament ben identificats. En revènge, la literatura pòu aisament se mesclar amb d'autreis aspèctes, per exemple amb lei sciéncias. De mai, definir lo concèpte d'art demanda de tenir còmpte de realitats, de sensibilitats e de particularismes istorics, geografics e culturaus que varian segon lei luòcs e leis epòcas.

Generalament, l'art es portaire d'un messatge e s'inspira de tèmas fòrça divèrs. Tre son origina, prenguèt una foncion simbolica que participa a l'estructuracion de l'imaginari collectiu d'una societat. Aquel imaginari presenta, volontàriament ò non, la vision d'un pòble, seis aspiracions e sei contradiccions. Segon aquela concepcion, l'art es alora l'organizacion d'un sistèma de signes, despendents dei tecnicas e de la pensada d'un periòde, caracteristica d'una societat.

Un autre aspècte centrau de l'art es sa dimension teorica. D'efiech, fòrça corrents artistics son ò foguèron l'objècte de recèrcas e de prescripcions. Leis autors d'aquelei tèxtes son variats : artistas, filosòfs, religiós... etc. Aquelei discors son sovent caracteristics d'un periòde e d'un luòc donat. Participan a l'elaboracion deis ideaus artistics e de la definicion de la plaça de l'òbra dins la societat en permetent la mesa en plaça d'una istòria de l'art, d'una teorizacion dei practicas e d'una critica. Aquelei debats pòdon pereu modificar lo ròtle de l'artista dins la comunautat.

Istòria

Article detalhat: Istòria de l'art.

Coma l'art es un rebat de la diversitat culturala dei pòbles umans, existís un nombre fòrça important de tradicions artisticas diferentas dins lo mond. La descripcion de l'ensemble d'aquelei tradicions es donc fòrça complèxa e la seccion aicí dessota se contenta de presentar l'evolucion de l'art europèu. D'efiech, en causa de son influéncia passada e presenta dins lo mond actuau, aquela partida de l'art ocupa una plaça particulara. Leis autrei tendàncias artisticas majoras son evocadas dins lo paragraf finau d'aquela seccion de l'article.

L'art de la Preïstòria

Article detalhat: Art preïstòric.

Leis originas de l'art semblan confondudas amb aquelei de l'umanitat modèrna. D'efiech, de descubèrtas paleontologicas mòstran l'existéncia d'una forma d'art en l'Òme de Neandertal i au mens 39 000 ans. D'elements pus vièlhs, datats de 60 000 a 120 000 ans, son egalament estats identificats mai sa natura precisa es encara l'objècte de debats. Per l'Òme Modèrne, lei donadas disponiblas son similaras amb de traças raras datadas de 50 000 a 100 000 ans. Puei, vèrs 40 000 avC, lei signes d'una activitat artisticas vènon pus nombrós (bauma de Chauvet...). Ansin, l'art parietau apareguèt vèrs 35 000 avC e l'aut-relèu vèrs 25 000 avC. Pasmens, maugrat la descubèrta de vestigis de remarca coma lei baumas ornadas ò lei Vènus preïstoricas, l'interpretacion de l'art preïstòric demòra malaisat en causa dei limits dei conoissenças sus la cultura dei populacions d'aquela epòca.

Lo periòde antic

Leis arts funeraris e religiós

Durant l'Antiquitat, leis arts funeraris e religiós tenguèron una plaça centrala dins leis expressions artisticas. Dins lei cas pus simples, aqueleis arts èran portaires d'una foncion simbolica destinada a representar lo liame entre l'òme e lo mond dei dieus ò de la mòrt. Dins lei cas pus complèxs, permetián tanben d'exprimir lo ròtle politic e lo reng sociau dau defuntat. D'inscripcions sus la natura dau liame òme-dieu e sus lei detalhs dei foncions e dei títols tenguts son donc frequentas. En particular, apareguèt dins mai d'una region la figura dau rèi-prèire, cap politic e religiós de la societat e garant de l'òrdre naturau. Leis exemples son nombrós coma l'indican lei representacions dei rèis de Babilònia, dei faraons d'Egipte, dei rèis chinés ò dei sobeirans mesoamericans.

• 
  Temple d'Abó Simbel, exemple d'arquitectura religiosa destinada a mostrar la poissança dau sobeiran.
• 
  L'Ostau Cairat de Nimes, un autre exemple d'arquitectura religiosa a vocacion politica.
• 
  Estèla maia representant un rèi de Copán e sei relacions amb lei dieus.
• 
  Necropòli paleocrestiana, un exemple d'arquitectura funerari pus discrèt destinada a la populacion generala.

L'imitacion de la natura

Se lei tematicas funeràrias e religiosas demorèron predominantas durant tota l'Antiquitat, una evolucion importanta se debanèt en Grècia. Premier, l'anonimat deis artistas dispareguèt. Per exemple, tre lo sègle VI avC, lei terralhas atenencas pòrtan sovent la signatura dau fabricant. Au sègle seguent, fòrça artistas son coneguts dins de domenis variats coma l'arquitectura (Ictinos, Callicratès...), l'escultura (Fidias...), la poesia (Tirtèu, Alcman...) ò lo teatre (Sofòcles...). Dins certanei disciplinas, de concors foguèron creats e divèrsei pensaires estudièron la natura de l'art e lo biais de produrre un cap d'òbra. Ansin, apareguèron de teorias de l'estetica e dau bèu que foguèt pauc a pauc assimilat a l'imitacion perfècta de la natura.

Aquela pensada perdiguèt de son influéncia durant lo periòde ellenistic. Pasmens, dispareguèt pas totalament e se difusèt dins lei colonias grègas e, pus tard, dins l'espaci roman. Se la disparicion de l'anonimat foguèt pas menaçada, lei manifestacions artisticas foguèron puslèu reservadas ai dieus. Dins aquò, leis ideaus grècs de l'epòca classica s'impausèron tornarmai a partir dau sègle III apC.

• 
  Terralha pintada signada per Exekias, un terralhier atenenc de la segonda mitat dau sègle VI avC.
• 
  Lo Partenon d'Atenas, exemple d'arquitectura religiosa grèga a vocacion politica.
• 
  Lo Dieu de l'Artemission, un estatua grèga de bronze fabricada vèrs 460 avC.
• 
  Pintura funerària macedoniana dau sègle IV avC.
• 
  Estatua d'August, un exemple d'art politic roman dau sègle I apC.
• 
  Mosaïca romana de Pompei.
• 
  Pintura romana de Pompei.
• 
  Colona Trajana, exemple d'art politic roman dau sègle II apC.

L'art durant l'Edat Mejana

Durant l'Edat Mejana, l'art europèu seguiguèt doas tradicions principalas. Dins lei regions fòrça romanizadas per l'Empèri, leis arts imitèron lo modèl roman fins a la segonda mitat dau periòde medievau. De segur, aquò foguèt lo cas dins l'Empèri Bizantin que continuèt de desvolopar leis arts romans. Pasmens, aquela tendància foguèt a l'origina de l'art romanic en Euròpa Occidentala. Dins lei zònas mens tocadas per l'influéncia de Roma, leis arts integrèron de tradicions germanicas e foguèron pus liures e pus novators. Au sègle XII, aquò menèt a l'aparicion de l'art gotic que se difusèt rapidament dins lo nòrd de França e en Anglatèrra.

L'epòca medievala veguèt l'acabament dau procès d'autonomizacion deis artistas iniciat dins la Grècia Antica. D'efiech, venguèt normau de veire una artista signar son òbra, compres per lei comandas demandadas per lei poders religiós e politics. Dins la pintura, se fau nòtar una evolucion de remarca amb l'invencion de l'autoretrach. Certanei pintres s'interessèron tanben ai païsatges mai aquela tendància demorèt encara marginala. Enfin, en parallèl, s'organizèt pauc a pauc l'ensenhament oficiau deis arts que foguèron devesits entre « arts liberaus », unicament basats sus l'esperit, e « arts mecanics » necessitant un trabalh manuau sus la matèria.

• 
  Libre de Durrow, exemple d'art medievau d'inspiracion germanica (sègle VII).
• 
  Capèla carolingiana d'Ais d'Alemanha inspirada per l'arquitectura bizantina (sègle IX).
• 
  Cofret d'evòri bizantin (sègle XI).
• 
  Mosaïca bizantina dau sud d'Itàlia (sègle XII).
• 
  Pintura romanica catalana (sègle XII).
• 
  Glèisa romanica de Sant Trefume d'Arle (sègle XII).
• 
  Escultura romanica de Sant Miquèu luchant còntra lo drac (sègle XII).
• 
  Veiriau gotic de la Catedrala de Nòstra Dòna de Chartres (sègle XIII).
• 
  La Santa Capèla, un cap d'òbra de l'art gotic (sègle XIII).
• 
  Tapissariá gotica de la fin de l'Edat Mejana (sègle XV)
• 
  Bíblia de Jan de Selmberk (vèrs 1440).

La Renaissença

Article detalhat: Renaissença.

L'importància deis arts plastics

La Renaissença comencèt au sègle XIV en Itàlia avans de se difusar dins lo rèsta d'Euròpa ai sègles XV e XVI. Es caracterizada per un renovelament important deis arts amb l'esclatament de la diferéncia medievala entre leis arts liberaus e mecanics. Plusors disciplinas artisticas prenguèron una importància novèla dins lo quadre de l'estetica dau periòde. Aquò donèt naissença a la nocion « d'arts plastics » (pintura, escultura...). Prenguèron pauc a pauc lo reng d'arts majors e releguèron leis autreis arts (terralha, tapissariá, ebenistariá...) dins l'esfèra de l'artesanat. En particular, la pintura adoptèt de jòcs de colors novèus coma lo degradat e la pintura tonala. L'organizacion dei personatges e deis objèctes representats evolucionèt gràcias a l'invencion de la perspectiva lineara e a una reflexion sus l'organizacion matematic de l'espaci. La redescubèrta de l'Antiquitat inspirèt fòrça artistas e lo nus venguèt un element frequent. L'escultura conoguèt d'evolucions similaras mai mens importantas car la Glèisa demorèt la practica principala.

Dins lo corrent dau sègle XV, la musica foguèt tanben l'objècte d'evolucions importantas. Lo cant perdiguèt sa plaça principala, çò que permet a la melodia de venir pus independenta dei tèmas politics e religiós e d'abandonar sa construccion matematica. Pasmens, en causa dau prestigi aquistat per lei pintres de la Renaissença, la musica instrumentala aguèt un estatut inferior a aqueu deis arts plastics fins au periòde artistic seguent.

• 
  L’Escòla d'Atenas de Rafèu, un exemple caracteristic de pintura de la Renaissença.
• 
  La Creacion d'Adam de Miquèl Àngel, un autre cap d'òbra de la Renaissença.
• 
  David de Miquèl Àngel, cap d'òbra de l'escultura de la Renaissença.
• 
  La Tempietto di San Pietro in Montorio, un exemple d'arquitectura de la Renaissença en Itàlia.
• 
  Lo Castèu de Chenonceau, un exemple de palais de la Renaissença Francesa.

Lo desvolopament dau mecenat e de l'academisme

La Renaissença foguèt un periòde de cambiaments majors dins lei tecnicas artisticas. Dins aquò, una autra transformacion importanta d'aquela epòca foguèt l'emergéncia progressiva de la figura de l'amator d'art capable de constituir una colleccion privada per son plaser personau. Lo mecenat foguèt revolucionat per aquel apròchi que permetèt ai marchands de venir d'actors non negligibles de la produccion artistica gràcias a sei comandas. Per exemple, la demanda dei marchands flamands encoratjèt lo desvolopament de la scena de genre e dau païsatge. Pasmens, lei sobeirans gardèron una influéncia importanta durant lo periòde. D'efiech, un artista associat a una cort podiá ganhar un prestigi considerable, compres per de personalitats coma Leonardo da Vinci qu'acceptèt l'invitacion dau rèi Francés I^èr. Ansin, lo mecenat oficiau se desvolopèt gràcias a la creacion de gabinets de pintura reiaus. Aquò entraïnèt la reconoissença de la figura de l'artista au sen de la societat e l'estructuracion progressiva de la profession amb la creacion dei premiereis « acadèmias ».

La naissença dei bèus arts

La naissença dei bèus arts es una consequéncia dau desvolopament de l'academisme. Comencèt au sègle XVII e madurèt durant lo sègle XVIII gràcias a la pensada dei Lutz. França aguèt un ròtle centrau dins aquela evolucion que se debanèt durant l'apogèu de la poissança militara dau país. Son origina se situa dins lei corporacions d'artesans francés creadas en 1380. Seis estatuts enquadrèron divèrsei professions artisticas – segon la definicion deis arts liberaus e mecanics –. Renforçats en 1582 e en 1647, aquelei règlas foguèron consideradas coma tiranicas per plusors artistas dau sègle XVII que demandèron la creacion d'una Acadèmia per perseguir son activitat pus liurament. D'efiech, leis artistas devián trobar un « mèstre », pagar una gròssa soma per realizar e seguir son aprendissatge e obeïr ai reglaments dei guildas per exercir son mestier. Per escapar a aquelei règlas, èra necessari d'obtenir la proteccion personala dau rèi ò trabalhar dins de luòcs d'immunitat coma de bastiments religiós.

En 1648, lo poder reiau acceptèt lei revendicacions dei pintres e deis escultors. Dins aquò, en cambi, leis artistas placèron son art au servici de la monarquia. En 1652, l'Acadèmia recebèt lo monopòli de l'ensenhament per empachar l'emergéncia d'artistas independents de la corona. Tres ans pus tard, Colbert i metèt en plaça una iearquia estricta per assegurar lo respècte d'aquelei principis. Pasmens, aquò permetèt a la pintura e a l'escultura de sortir definitivament deis arts « mecanics ».

En despiech de sa rigiditat, lo sistèma de Colbert favorizèt una importanta reflexion sus leis arts e divèrsei teorias foguèron formuladas. De mai, dins lo domeni de la pintura, aguèron luòc lei premierei querèlas artisticas sus l'usatge de la color e dau dessenh. Lo desvolopament de la critica favorizèt lo debat e l'aparicion d'idèas novèlas. L'arquitectura e la gravadura foguèron tanben integradas dins leis arts academics e l'expression « bèus arts » apareguèt en 1752 dins l’Encyclopédie. D'efiech, fòrça filosòfs dei Lutz portèron un interès important a l'art. De mai, son esperit critic foguèt un motor de la reflexion artistica durant lo sègle XVIII. En revènge, confiermant la tendància medievala a relegar leis autrei ormas d'expression artistica foguèron relegadas dins l'artesanat, leis arts ensenhats per l'Acadèmia ocupèron la totalitat de l'espaci artistic fins au sègle XX.

Vèrs l'art modèrne

La multiplicacion dei corrents artistics

Durant la segonda mitat dau sègle XIX, lo ròtle e, mai que mai, lo monopòli deis Acadèmias foguèron contestats. D'efiech, l'art academic foguèt pauc a pauc jutjat conservator e inadaptat au mond modèrne. En 1863, Napoleon III (1852-1870) organizèt lo Salon dei refusats per presentar mai d'un milier d'òbras refusadas dins leis exposicions organizadas per l'Acadèmia. Foguèt sostengut per de personalitats majoras dau periòde coma Eugène Viollet-le-Duc (1814-1879). Aqueu salon foguèt un succès popular e marquèt la fin de l'Acadèmia coma institucion unica de difusion de l'art. Rapidament, leis artistas arrestèron de seguir lei règlas ensenhadas per lei professors oficiaus.

A partir d'aquela data, se lei centres universitaris demorèron d'endrechs de reflexion, fòrça movements artistics se formèron a l'entorn d'artistas independents partejant d'idèas ò de concepcions comunas. Pasmens, mens estructuras que lei corrents dau periòde precedent, aquelei movements aguèron generalament de duradas de vida limitadas. Aquò entraïnèt una multiplicacion rapida dei tendàncias. Per exemple, en pintura, l'impressionisme, que tenguèt un ròtle major dins la fin dau monopòli de l'Acadèmia, donèt naissença, tre leis ans 1880, a au mens sièis movements diferents.

L'estructuracion dei musèus e dei colleccions modèrnas

L'existéncia de colleccions d'òbras d'art es anciana coma l'indican, per exemple, lei descripcions dau Musèu d'Alexàndria au sègle III avC. Durant lei sègles seguents, plusors colleccions privadas son tanben mencionadas per mai d'un autor. Fins au sègle XVI, lei colleccions d'objèctes artisticas foguèron associadas amb de bibliotècas. De mai, sa constitucion necessitava de mejans importants e la possession d'una colleccion èra donc un privilègi de la noblesa ò dau clergat superior. Aquò cambièt au sègle XVII amb l'expansion dau ròtle economic de la borgesiá. D'efiech, per l'elèit financier dei sègles XVII e XVIII, desirós de copiar lei costumas de la noblesa, la colleccion venguèt un simbòl de richessa e de cultura.

Aquela epòca veguèt la formacion de colleccions d'una talha sensa precedents per lei personas pus poderosas (sobeirans, ministres...). Per aquò, foguèt sovent necessari d'organizar de còlas, e de còps d'administracions, especializadas dins la cèrca, dins la presentacion e dins la conservacion deis òbras. La figura majora d'aquela evolucion es probablament Loís XIV (1643-1715) creèt una colleccion reiala fòrça importanta per ornar lei bastiments de la monarquia. Au sègle seguent, lei conseus per organizar una tala colleccion se multipliquèron fins a l'adopcion quasi generala dau regropament per escòla, concepcion prepausada en 1750 per Joan-Baptista Boier d'Argenç (1703-1771).

A partir de la segonda mitat dau sègle XVIII, se pausèt l'accès dau public a aquelei colleccions. Tre 1750, Loís XV (1715-1774) organizèt la dubertura regulara de tres salas dau palais dau Luxemborg. D'efiech, per lei filosòfs dei Lutz, l'art deviá guidar lo pòble vèrs lo ben. Aqueu tipe de presentacion venguèt pauc a pauc pus frequent, çò que menèt a la creacion dei « salons » organizats per leis acadèmias. Pasmens, aquò èra encara limitat. Ansin, apareguèt l'idèa de ressucitar lo concèpte dau musèu antic. En França, tre leis ans 1770, comencèt l'estudi de la conversion dau Lovre mai de problemas tecnics retardèron lo projècte fins a la Revolucion. Lo succès foguèt considerable e inspirèt la creacion de musèus modèrnes dins lo rèsta dau mond.

La marchandisacion de l'art

La darriera caracteristica de l'art modèrne apareguèt durant lo sègle XIX amb l'acabament dau procès d'autonomizacion deis artistas. D'efiech, l'aumentacion dau nombre d'òbras, la creissença dau nombre de colleccions (publicas ò privadas, lo ròtle creissent dau public e la diversitat pus importanta dei corrents artisticas favorizèron lo remplaçament progressiu de la valor d'usatge d'una òbra d'art per sa valor financiera. Per exemple, tre 1799, lo pintre francés David (1748-1825) expausèt Lei Sabinas dins una sala privada. En despiech d'un drech d'intrada fixat a 1,80 F, l'exposicion foguèt un succès. Puei, durant la premiera mitat dau sègle XIX, un succès au Salon venguèt sinonim de comandas importantas de part dei colleccionaires.

Dins aqueu quadre, lo marchand d'art venguèt pauc a pauc un element obligatòri per metre en relacion totei leis actors dau mercat de l'art. Fòrça artistas sostenguèron aquela transformacion que foguèt vista coma un biais de venir financierament independents. Pasmens, aquò alunchèt pauc a pauc l'art e lo public e la premiera mitat dau sègle XX foguèt marcada per la figura de l'artista retirat de la vida publica. Après la Segonda Guèrra Mondiala, leis autoritats publicas assaièron de rompre aquela evolucion en favorizant lei presentacions d'artistas modèrnes dins lei musèus publics. A partir deis ans 1970, aquelei politicas s'inscriguèron dins la politica de consumacion de massa dau periòde. Ansin, amb la creacion de fieras dedicadas a l'art (Fiera internacionala de l'art contemporanèu en 1974...), l'òbra d'art venguèt un objècte d'especulacion.

Lei tradicions artisticas non europèas

Coma indicat au començament d'aquela seccion, existís fòrça tradicions artisticas dins lo mond, compres en Euròpa. Entre lei pus importantas, es possible de citar l'art chinés, l'art japonés, l'art indian, l'art precolombian, l'art african ò l'art oceanian que tènon una influéncia de remarca sus l'art modèrne.

La classificacion deis arts

Article detalhat: Classificacion deis arts.

Arts liberaus e arts mecanics

Lei nocions d'arts liberaus e d'arts mecanics son un destriament que foguèt utilizat durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana. Designavan de produccions intellectualas e lo lengatge associat. Leis arts liberaus gropavan leis activitats liuras dei constrenchas pròprias a la matèria. S'opausavan ais arts mecanics, considerats coma mens nòbles, que necessitavan un trabalh manuau de la matèria. La complexitat dei pretzfachs fisats ai personas aguent lo mestritge d'aqueleis arts necessitèt pauc a pauc d'estructurar lor ensenhament. Durant lei sègles XVII-XVIII, aquò entraïnèt la disparicion d'aquelei nocions que foguèron remplaçadas per leis arts e lei tecnicas modèrnas.

Leis arts « classics »

La classificacion pus classica deis arts es eissida de la definicion adoptada per lo filosòf alemand Hegel (1770-1831) durant sei cors d'estetica entre 1818 e 1829. Classèt cinc arts en foncion de lor expressivitat e de lor materialitat. Considerèt aqueleis arts coma leis arts « reaus » car èran l'objècte d'un ensenhament. Pasmens, Hegel acceptava l'existéncia d'autreis arts. Après sa mòrt, l'evolucion dei tecnicas e dau contengut deis estudis artistics entraïnèt l'apondon de cinc arts suplementaris dins aquela lista.

L'arquitectura

Article detalhat: Arquitectura.

L’arquitectura es l'art de concebre d'espacis e de construrre de bastiments en respectant de règlas tecnicas e scientifica e de concèptes estetics regardant la chausida dei materiaus, la forma e l'agençament deis estructuras. De mai, l'arquitectura dèu tanben tenir còmpte de l'usatge sociau de sei construccions e de son integracion dins l'environament. Per aquelei rasons, l'arquitectura es un art qu'es fòrça liada a l'engenhariá. Es un art fòrça ancian que son existéncia es anteriora a l'invencion de l'escritura.

• 
  Fotografia de l'Esfinx e d'una piramida, monuments pus famós de l'arquitectura egipciana (vèrs 2500 avC)
• 
  Un zigorat, bastiment pus famós de l'arquitectura mesopotamiana (vèrs 1400-1000 avC)
• 
  Lo Partenon, simbòl de l'arquitectura grèga antica (sègle V avC)
• 
  Lo Colisèu, simbòl de l'arquitectura romana (sègle I apC)
• 
  Piramida medievala bastida per lei Maias dins la vila de Chichen Itza (entre 500 e 1350)
• 
  Façada de la catedrala gotica de Nòstra Dòna de París (1163-1345)
• 
  Catedrala Santa Maria del Fiore de Florença, simbòl de l'arquitectura de la Renaissença (1296-1436)
• 
  Ciutat Enebida de Pequin, simbòl de l'arquitectura chinesa (vèrs 1420)
• 
  La Mosqueta Blava, una mosqueta otomana inspirada per l'art bizantin (1609-1616)
• 
  Lo Capitòli deis Estats Units, exemple caracteristic dau neoclassicisme (1793-1812)
• 
  La Tòrre Eiffel de París, simbòl dau desvolopament de l'arquitectura metallica (1887-1889)
• 
  L'Empire State Building, simbòl dei gratacèus (1929-1931)
• 
  Lo Seagram Building, un exemple d'arquitectura d'estil internacionau (1954-1958)

L'escultura

Article detalhat: Escultura.

L'escultura es una activitat artistica que consistís a crear e realizar de formas en relèu. Forma artistica fòrça vièlha, benlèn anteriora a l'aparicion de l'escritura, es un art relativament universau qu'utiliza de matèrias premieras divèrsas coma la tèrra, la pèira, la fusta ò lo metau. Istoricament, la gravadura èra lo mòde principau de produccion deis òbras. Pasmens, amb lo progrès tecnic, d'autrei metòdes son apareguts coma la soudadura.

• 
  Escultura preïstorica
• 
  Gravadura egipciana antica
• 
  Estatua olmèca antica
• 
  Estatua italiana de la Renaissença
• 
  Escultura africana dau sègle XIX
• 
  Escultura metallica modèrna

La pintura e lo dessenh

Article detalhat: Pintura.

La pintura es una forma artistica que consistís a aplicar de colors, sota forma de pigments mesclats a un ligand ò a un diluent, sus un supòrt (tela, papièr, fusta, pèira, terralha...). Es un art fòrça ancian qu'es apareguda durant la Preïstòria. Lo dessenh es una tecnica de representacion visuala sus un supòrt plan gràcias a un sistèma de linhas, de contorns, de raiats e de colors. La transicion amb la pintura es pas totjorn clara.

• 
  Pinturas preïstoricas de la Bauma de Las Caus
• 
  Pintura chinesa de la fin de l'Edat Mejana
• 
  La Gioconda de Leonardo da Vinci, òbra majora de la pintura italiana de la Renaissença
• 
  L’Òme de Vitruvi, un dessenh de Leonardo da Vinci
• 
  Pintura japonesa dau sègle XVII
• 
  Pintura indiana dau sègle XIX
• 
  Pintura impressionista de Claude Monet

La musica

Article detalhat: Musica.

La musica es l'art de combinar lei sons e lei silencis. Lei paramètres principaus son lo ritme, l'autor, lei nuanças e lo timbre. Permetent de produrre d'òbras d'art e de representacions segon de règlas donadas, es considerada coma un art major que sembla existir dins totei lei societats umanas dempuei la Preïstòria. En causa d'aquela importància, foguèt l'objècte d'un estudi aprefondit qu'a menat a la formacion de teorias e de movements artistics mai ò mens estructurats dins de domenis variats coma la vida collectiva (fèstas...), la politica (imne nacionau), la religion (musica religiosa), la guèrra (musica militara), etc.

La literatura

Article detalhat: Literatura.

La literatura es l'ensemble deis òbras escrichas e oralas qu'an una valor artistica ò estetica. Fenomèn universau observat dins totei lei societats umanas, permet de manifestar d'emocions, de comunicar de pensadas ò d'educar de legeires ò d'auditors en utilizant lei ressorsas de comunicacion ofèrtas per la lenga. Per aquela rason, la literatura es sovent liada au mond dei libres. Pasmens, regarda tanben la poesia tradicionala dei pòbles sensa desprovesits d'escritura, lo teatre ò la benda dessenhada. Pus recentament, son egalament aparegudas d'òbras redigidas sus de supòrts numerics.

• 
  Tauleta de l’Epopèia de Gilgamesh, epopèia mesopotamiana escricha durant l'Antiquitat Auta
• 
  Lei Mila e una nuechs, un exemple de còntes orientaus
• 
  Lo Roman de Renart, un autre exemple de faulas medievalas
• 
  Don Quichòte de Miguel de Cervantes, un dei premiers romans modèrnes

La dança e lo teatre

Article detalhat: Dança.

La dança es una forma d'art vivent constituit de sequéncias de movements de còrs dins l'espaci sovent acompanhats per una musica. Lei gèstes realizats son generalament diferents d'aquelei de la vida vidanta es an una valor estetica e simbolica pròpria. La dança es generalament practicada sus una scena, una zòna reservada ais artistas per oposicion a l'endrech reservat au public. Es un art universau car de danças son estadas observadas en totei lei pòbles.

• 
  Dança tradicionala africana
• 
  Dança classica europèa
• 
  Dança classica indiana
• 
  Dançaira sud-americana de samba
• 
  Dança modèrna d'estil hip hop

Article detalhat: Teatre.

Lo teatre es l'autre art vivent practicat sus una scena. Es caracterizat per la volontat de representar d'eveniments que forman una istòria ficcionala davant un public. Aquò implica au mens l'intervencion de comedians que son encargats de jogar lei personatges de l'intriga. S'utilizan donc frequentament d'elements coma lei discors, lei dialògs, lei gèstes, la scenografia, la musica, la dança, lo son ò l'espectacle per atraire l'atencion de l'espectator. Per extension, lo tèrme teatre designa tanben leis òbra concebudas per èsser donadas davant un public. Es un art present dins fòrça societats.

• 
  Scena d'un teatre roman
• 
  Teatre no, genre japonés major de la fin de l'Edat Mejana
• 
  Mascas tradicionalas dau teatre mascat balinés
• 
  Commedia dell'arte, genre teatrau de la Renaissença
• 
  Representacion teatrala europèa en 1898

Lo cinèma

Article detalhat: Cinèma.

Lo cinèma es una tecnica e una forma artistica. Es un procès que permet de procurar l'illusion dau movement per la projeccion, a una velocitat adaptada, d'imatges fixs enregistrats sus un supòrt. Inventat a la fin dau sègle XIX, lo cinèma es vengut un art major dins la societat modèrna car es associat a l'idèa de lesers. Ansin, s'es formada una importanta industria a la produccion cinematografica dins fòrça país (Hollywood, Bollywood...). Lo filme es la forma d'art pus caracteristica dau cinèma.

Leis arts mediatics

Article detalhat: Arts mediatics.

Leis arts mediatics gropan un ensemble d'expressions artisticas qu'utilizan la television, la radiò ò la fotografia per s'exprimir. Aparegudas entre la segonda mitat dau sègle XIX e la premiera mitat dau sègle XX, aquelei formas d'art son basats sus de mejans tecnics relativament divèrs. A respècte d'autreis arts pus tradicionaus, son capables de tocar rapidament un public fòrça nombrós. Lo fulheton es una forma caracteristica d'aqueleis arts.

La benda dessenhada

Article detalhat: Benda dessenhada.

La benda dessenhada es una forma artistica relativament recenta qu'es apareguda durant lo sègle XIX. Liada au dessenh, e pus rarament a la fotografia, utiliza una juxtaposicion de dessenhs articulats en sequéncias narrativas accompanhadas de dialògs, d'elements de narracion e d'onomatopèas per contar una istòria. Existís plusors estils diferents de benda dessenhada coma lo comics estatsunidenc, lo manga japonés ò la benda dessenhada francobèlga. Inicialament considerada coma un genre menor destinat ais enfants, la benda dessenhada es venguda un genre « seriós » dins leis ans 1960 gràcias a sa capacitat de contar de racòntes variats en empruntant d'elements a d'autrei registres majors. De mai, coma lo roman, es ben adaptada a una produccion industrializada e a una lectura individuala.

• 
  Exemple de benda dessenhada estatsunidenca de tipe comics (Batman)
• 
  Exemple de benda dessenhada japonesa de tipe manga
• 
  Exemple de benda dessenhada bèlga (Tintin)

L'art numeric

Article detalhat: Art numeric.

Leis arts numerics gropan un ensemble d'expressions artisticas basadas sus l'usatge important de tecnologias numericas. Son aparegudas durant la segonda mitat dau sègle XX amb lo desvolopament dei tecnologias de l'informacion fondadas sus l'ordinator. Dins un sens pus larg, leis arts numerics son leis arts dei mèdias novèus e de la produccion de massa.

Leis autreis arts

Fotografia d'un tapís persan, un exemple d'objècte artistic fabricat per d'artesans.

Article detalhat: Artesanat.

Existís d'autreis arts en defòra deis arts « classics ». Aquelei formas artisticas son de còps fòrça ancianas e foguèron « expulsadas » dau domeni academic en causa de sei liames amb l'artesanat. D'efiech, necessitant de trabalhar la matèria per produrre un ben amb una valor marchanda, foguèron jutjadas mens noblas que lei disciplinas destinadas a fabricar un ben unicament destinat au plaser intellectuau. De mai, coma l'artesanat èra una activitat importanta per l'economia dau periòde, son exercice èra regit per de reglamentacions estrictas. Conoguèt donc pas leis evolucions intellectualas deis arts academics.

La redescubèrta de l'aspècte artistic d'aquelei disciplinas, coma la joielariá, la gastronomia ò l'ebenistariá, comencèt a la fin dau sègle XVIII. Per exemple, dins lo cas de la gastronomia, comencèt probablament amb lo trabalh de Jean Anthelme Brillat-Savarin (1755-1826) que publiquèt Fisiologia dau gost en 1825. Succès literari important, aquel obratge popularizèt l'idèa de la gastronomia au sen de la populacion francesa. Dins fòrça país, la dimension artistica de plusors disciplinas artesanalas foguèt pauc a pauc reconeguda durant lo sègle XX gràcias a la modernizacion deis estructuras d'ensenhament, a la reconoissença economica dau sector e a la mesa en plaça de sistèmas de promocion permetent una bòna visibilitat (prèmis, títols onorifics...).

Articles connèxes

• Arquitectura.
• Artesanat.
• Art marciau.
• Art numeric.
• Benda dessenhada.
• Beutat.
• Cinèma.
• Colleccion.
• Cultura.
• Dança.
• Dessenh.
• Emocion.
• Escultura.
• Estetica.
• Fotografia.
• Gastronomia.
• Literatura.
• Mòda.
• Musèu.
• Musica.
• Pintura.
• Radiò.
• Teatre.
• Terralha.
• Television.

Bibliografia

• (fr) Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Esthétique, Le livre de Poche, collection « Les classiques de la philosophie », 1997.