Dampmaskin
Dampmaskin er ei nemning på ein motor som vert driven av damp under trykk. Franskmannen Denis Papin oppdage at når vatn vert varma opp til det fordampar, utvidar det seg kraftig. Når dampen vert avkjølt, vert han til vatn att. I ein dampmaskin skjer oppvarmings- og avkjølingsprosessen på kvar si side av eit stempel plassert i ein sylinder, slik at dette stempelet vert drive fram og attende. Dei teoretiske prinsippa bak dampmaskinen fell inn under termodynamikken, som er ei grein innan fysikk. Dei fyrste dampmaskinane som var brukbare til å utføra praktisk arbeid vart laga tidleg på 1700-talet. Maskinane til Thomas Newcomen vart sette i drift i 1712, og vart forbetra utover 1700-talet. James Watt og Richard Trevithick innførte fleire forbetringar som auka verkningsgraden, og dampmaskinanar var viktige for den industrielle revolusjonen. Dampmaskinar vart etter kvart mykje nytta som motor i til dømes dampskip og damplokomotiv. Brenning av kol vart mykje nytta for å driva dampmaskinane.
Soge
[endre | endre wikiteksten]- 50: Heron av Alexandria eksperimenterte med ein roterande dampjetmotor, kjent som Eolipile.
- 1551: Taqi Al Din beskreiv eit dampdrive grillspyd[1]
- 1609: Giambattista della Porta eksperimenterte med ei dampdriven vasspumpe.
- 1615: Salomon de Caus publiserte eit vitskapeleg verk[2] der han mellom anna tok for seg expansjon og kondensasjon av damp.
- 1629: Giovanni Branca beskreiv ein dampturbin[3],
- 1600-talet Jeanne Marie Leprince de Beaumont eksperimenterte med dampmaskinar
- 1663: Edward Somerset eksperimenterte med ei dampdriven vasspumpe.
- 1678: John Trust utførte eksperimentert som bygde på arbeidet til Edward Somerset.
- 1679: Ferdinand Verbiest laga ei lita dampdriva vogn.[4]
- 1690: Denis Papin eksperimenterte med ein dampsylinder.
- 1698: Thomas Savery bygde ei dampdriven vasspumpe for å pumpe vatn ut av gruver.
- 1712: Thomas Newcomen bygde ei dampdriven vasspumpe med stempel og sylinder for å pumpe vatn ut av gruver.
- 1763: Iwan Iwanowitsch Polsunow bygde ei tosylindra dampmaskin på 1,3 kW.
- 1763: James Watt laga ein forbetra verson av dampmaskina til Newcomber.
- 1769: James Watt fekk patent på bruk av kondensasjonskammer, for å forbetra verkningsgraden til dampmaskina.
- 1776: James Watt bygde ei dampdrive vasspumpe i stor skala.
- 1782: James Watt fann opp den dobbeltverkande dampmaskina.
- 1799: Richard Trevithick utvikla ein høgtrykksdampkjele, som gjorde kondensatorkammeret til Watt overflødig.
Tidleg bruk av dampmaskiner
[endre | endre wikiteksten]- 1769: Nicolas-Joseph Cugnot bygde eit dampdrive køyretøy.
- 1784: James Watt fekk patent på damplokomotivet.
- 1788: John Fitch monterte ei dampmaskin i ein båt.
- 1804: Richard Trevithick og Andrew Vivian bygde eit damplokomotiv i Merthyr Tydfil, i Wales.
- 1834: John Heathcoat bygde og testa ein dampdriven maskin med beltedrift, i Lancashire, for pløying med to vinsjdregne plogar.[5]
- 1871: B.F. Cook nytta ei dampmaskin for å driva slåtteapparatet på ein hestedregen skurtreskar.
Referansar
[endre | endre wikiteksten]- ↑ al_Din, T., Al-Turuq al-samiyya fi al-alat al-ruhaniyya, 1551.
- ↑ de Caus, S., Les Raisons des forces mouvantes, 1615.
- ↑ Branca, G., Le machine, Roma, 1629.
- ↑ 1679-1681. Forklift steam RP Verbiest. Arkivert 2016-03-03 ved Wayback Machine. (vitja 9/7-2011)
- ↑ Haining, J. og Tyler, C., Ploughing by steam, Model & Allied Publications Ltd., 1970.
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Om ulike typar dampmaskinar Arkivert 2008-09-24 ved Wayback Machine.
- Verdas minste dampmaskin
- Historikk om dampmaskin
- Modellbygging av damplokomotiv Arkivert 2007-10-03 ved Wayback Machine.