ketchup

Nederlands

Uitspraak

Geluid: ketchup (hulp, bestand)
IPA: / ˈkɛtʃʏp / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

ket·chup

Woordherkomst en -opbouw

In de huidige vorm een rechtstreekse ontlening uit het Engels^[1]. Zie aldaar voor de verdere etymologie.
In de betekenis van ‘pikante saus’ zou het in het Nederlands voor het eerst in 1950 aangetroffen zijn, volgens de lexicografische werken ^[2]. Een vergelijkbare saus op basis van tomaten is echter al minstens 50 jaar eerder bekend in Nederland.
Zowel de gelijknamige saus (oorspronkelijk) bereid met vis alsmede de Britse versie bereid met paddenstoelen (en andere ingrediënten), werd in de 19de eeuw in Nederland en in de overzeese gebieden veelvuldig geconsumeerd, ook gespeld als catsup. (zie de vindplaatsen hieronder)

Zelfstandig naamwoord

de ketchup m

(voeding) een Amerikaanse saus op basis van tomaten
(wikidata: ketchup )
- Hij at zijn frietjes met een klodder mayonaise en ketchup.
▸ De Ondergeteekende heeft pas ontvangen: een Factuur Amerikaansche Provisien, Bent & Co. American Water-Crackers. SODA-BISCUIT. Peaches in blikken, Damsons, Lobsters, Versche Zalm in blikken, Tomato Ketchup in flesschen. Diverse Sauces, onder anderen Mushroom.^[3]

▸ Vele dames hier ter stede zullen dezer dagen van den heer C. Frikkers jr. eene uitnoodiging hebben ontvangen, om in zijn comestibles-magazijn kennis te komen nemen van H.J. Heinz Co's nieuwe Amerikaansche artikelen. Van 's morgens 10 tot 's namidd. 6 uur is daar een salon geopend, waar alles er voor ingericht is, om den dames van de volgende artikelen monsters en proeven te verstrekken: Tomatensoep, tomaten chutney, tomaten ketchup, tomaten jam, uitjes, augurken (zoetzuur), India relish, celery-sauce, Cayenne-peperbolletjes op azijn, cider vinegar , mosterdzuur,^[4]
(voeding) een saus op basis van andere ingrediënten, zoals vis, walnoten en paddestoelen (ook gespeld als catsup)
▸ Blikjes Bouillon Tablets, Stonghton, oranje, maag en slijm Elixer, Engelsche Mosterd, Dragon Azijn, Anchovis Saus Ketchup in flesjes, Genua Olie, Moucherons, diverse Gelijcn en Confituuren in potten,^[5]

▸ De zeer pikante Engelsche saucen zijn handelsartikelen, die men te recht moet wantrouwen. Dr. Klencke verhaalt o. a. het volgende: *Die Firma Hope and Comp. in "Londen fabricirt die beliebte Catsup-Sauce aus faulen Lebern, «die sogar die Umgegend jenes Etablissements verpesten;" terwijl hij, de voornaamste Engelsche saucen opsommende,^[6]

▸ Engelsche sauces, als: Lea en Perrins Worcester, Beefsteak, Royal Table, Imperial, Mullagatawny, Sir Robert Peel's, Harvey's, John Bull's, Prince Alfred's, Joho's Universal, ...... Tomatoe, Wallnut en Mushroom Ketchup^[7]

Synoniemen

tomatenketchup

Afgeleide begrippen

ketchupfabrikant, ketchupmaker, ketchupsaus

Opmerkingen

Zowel het Nederlandse leenwoord ketjap alsmede Engels ketchup zijn, via het Indonesisch of Maleis, ontleend aan Hokkien-Chinees kê chiap, letterlijk ‘vissaus’.

Vertalingen

1. een saus op basis van tomaten

Afrikaans: tamatiesous ^(af)
Arabisch: كتشب ^(ar)
Armeens: կետչուպ ^(hy)
Asturisch: kétchup ^(ast)
Baskisch: ketchup ^(eu)
Beiers: ketchup ^(bar)
Bokmål: ketchup ^(nb)
Bulgaars: кeтчуп ^(bg) m
Catalaans: quètxup ^(ca)
Chinees: 番茄醬 ^(zh)
Deens: ketchup ^(da)
Duits: Ketchup ^(de)
Engels: ketchup ^(en)
Esperanto: keĉupo ^(eo)
Estisch: ketšup ^(et)
Fins: ketsuppi ^(fi), tomaattiketsuppi ^(fi), mausteketsuppi ^(fi)
Frans: ketchup ^(fr)
Galicisch: ketchup ^(gl)
Georgisch: კეტჩუპი ^(ka)
Grieks: κέτσαπ ^(el)
Hakka: kié-jiab-pú ^(hak)
Hebreeuws: קטשופ ^(he)
Hongaars: ketchup ^(hu)
Iers: citseap ^(ga)
Indonesisch: saus tomat ^(id)
Italiaans: ketchup ^(it)
Japans: ケチャップ ^(ja)
Javaans: saos tomat ^(jv)
Jiddisch: קעטשאפ ^(yi)
Kannada: ಕೆಚಪ್ ^(kn)
Kantonees: 番茄醬 ^(yue)
Kazachs:
- Arabisch: كەتتشۋپ ^(kk)
- Cyrillisch: кетчуп ^(kk)
- Latijns: ketçwp ^(kk)
Koerdisch:
- Arabisch: کەتچاپ ^(ku)
- Latijns: ketçap ^(ku)
Koreaans: 케첩 ^(ko)

Latijn: lycopersici liquamen ^(la)
Lets: tomātu mērce ^(lv)
Lingua Franca Nova: cetxap ^(lfn)
Litouws: kečupas ^(lt)
Macedonisch: кечап ^(mk)
Maleis: sos tomato ^(ms)
Minnan: khe-chiap-pu ^(zh-min-nan)
Nynorsk: ketsjup ⁽ⁿⁿ⁾
Oekraïens: кетчуп ^(uk)
Perzisch: کچاپ ^(fa)
Pools: keczup ^(pl)
Portugees: ketchup ^(pt)
Roemeens: ketchup ^(ro)
Russisch: кетчуп ^(ru)
Schots: ketchup ^(sco)
Servisch:
- Cyrillisch: кечап ^(sr)
- Latijns: kečap ^(sr)
Sindhi: ڪيچپ ^(sd)
Sloveens: kečap ^(sl)
Slowaaks: kečup ^(sk)
Spaans: catchup ^(es) m, catsup ^(es), ketchup ^(es) m, salsa de tomate ^(es) v, salsa tomate ^(es) v
Tagalog: ketsap ^(tl)
Tamil: கெச்சப் ^(ta)
Thai: ซอสมะเขือเทศ ^(th)
Tsjechisch: kečup ^(cs)
Turks: ketçap ^(tr)
Urdu: کیچپ ^(ur)
Vietnamees: nước sốt cà chua ^(vi)
Waray-Waray: ketchup ^(war)
Welsh: sôs coch ^(cy)
West-Punjabi: کیچپ ^(pnb)
Wit-Russisch: кетчуп ^(be)
Wu: 番茄酱 ^(wuu)
IJslands: tómatsósa ^(is)
Zweeds: ketchup ^(sv)

Gangbaarheid

Het woord ketchup staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "ketchup" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.^[8]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Verwijzingen

↑ ketchup op website: Etymologiebank.nl
↑ "ketchup" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ Weblink bron “Advertentie,” (13-03-1861), Bataviaasch handelsblad, Batavia
↑ Weblink bron “Binnenland”, Arnhemsche courant, Arnhem (20-07-1899)
↑ Weblink bron “Advertentie” (24-02-1832), Surinaamsche courant, Paramaribo, p. 2.
↑ Weblink bron “Vervalschte levensmiddelen door Multapatior” (03-03-1872), Algemeen Handelsblad, Amsterdam, p. 1
↑ Weblink bron “Advertentie” (26-07-1876), Java-bode: nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie, Batavia, p. 1.
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Engels

Uitspraak

Geluid: ketchup (VS) (hulp, bestand)

Woordherkomst en -opbouw

Vermoedelijk te herleiden tot kê-chiap, een woord uit het Zuidelijk Min dat "visbouillon" betekent. Onduidelijk is of het woord vanuit het Chinees rechtstreeks in het Engels is beland, dan wel via het Maleis.^[1] De meest gebruikelijke Engelse spelling was oorspronkelijk catsup, die in de loop van de 20e eeuw steeds meer werd vervangen door ketchup

Zelfstandig naamwoord

ketchup

(voeding) ketchup

Uitdrukkingen en gezegden

In the ketchup
- In de rode cijfers, in het rood

Verwijzingen

↑ Pure Ketchup: A History of America's National Condiment, with Recipes, A.F.Smith, 1996, p.5

[qketchup-1] ketchup op website: Etymologiebank.nl

[p{{{1}}}-2] "ketchup" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3

[Advertentie,-3] Weblink bron “Advertentie,” (13-03-1861), Bataviaasch handelsblad, Batavia

[Binnenland-4] Weblink bron “Binnenland”, Arnhemsche courant, Arnhem (20-07-1899)

[Advertentie,_p._p._2.-5] Weblink bron “Advertentie” (24-02-1832), Surinaamsche courant, Paramaribo, p. 2.

[Vervalschte_levensmiddelen_door_Multapatior,_p._p._1-6] Weblink bron “Vervalschte levensmiddelen door Multapatior” (03-03-1872), Algemeen Handelsblad, Amsterdam, p. 1

[Advertentie,_p._p._1.-7] Weblink bron “Advertentie” (26-07-1876), Java-bode: nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie, Batavia, p. 1.

[8] Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

[9] Pure Ketchup: A History of America's National Condiment, with Recipes, A.F.Smith, 1996, p.5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	ketchup	-
verkleinwoord	-	-