Liewe
| Liew(e) | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||||
| Haematopus ostralegus | ||||||||||||
| Linnaeus, 1758 |
De Liew(e) (Haematopus ostralegus) en Seevagel ut de Ornen vun de Tüütvagels (Charadriiformes). Se höört to dat Geslecht vun de Strandhecksters oder Liewen un is een vun de Vagels, de an de Noordseeküst veel to finnen sünd. In Europa kummt se sunnerlich in de Waddensee un dat Binnenland an de Waterkant bi de Noordsee vor.
Annere plattdüütsche Naams
[ännern | Bornkood ännern]For düssen Vagel gifft dat allerhand plattdüütsche Naams: Bruunliew, Kleibick, Klipp, Kroonliewen, Liebe, Lieben, Lied, Liew, Liewe, Liw (Hermann Böning), Liwe (Hermann Böning), Pastoorke, Schlickheister, Scholekster, Seeheister, Strandhäkster, Strandlöper un Tüten[1](Landkreis Stood).
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]
Wenn de Liewen utwussen sünd, sünd se over’t Lief bi 40 bit 45 cm lang un dor um un bi so groot mit, as en Kreih. Se könnt mit annere Vagels gor nich dör’nanner brocht weern, vunwegen ehren langen, orangeroden Snavel un dat swattbunte Fedderkleed. Rood sünd ok Been, Föte un Ogen. Heken un Seken verscheelt sik nich groot, bloß de Snavel vun dat Seken is in’n Döörsnitt en beten länger, as bi dat Heken.
Wo de Liewe vorkamen deit
[ännern | Bornkood ännern]
geel: Sommer
blau: Winter
gröön: dat ganze Johr
De Gemarken, wo Liewen bröden doot, sünd groot un fallt ut’neen. Dree Unneraarden könnt dor faststellt weern:
De Nominatform Haematopus ostralegus ostralegus brott an meist all Küsten in Europa vun Iesland un de Küsten vun’n Arktischen Ozean bit an de Küsten vun de Middellannsche See. Sunnerlich an de Küsten vun den Noordatlantik un de Noordsee is se tohuse. In’t Binnenland brott düsse Unneraard bovendem in Deele vun Schottland un Ierland, in Sweden, de Nedderlannen, Russland un in de Törkei. An de Oostsee is de Populatschoon man lüttjet. Vun de Noordsee un ehre Waterkant kammt de Liewen ok de Däler vun de groten Ströme Rhien, Eems, Werser un Elv rup un bröödt dor ok. Sojust se flügge sünd, fleegt de Jungvagels na de Küsten hen.
De Unneraart Haematopus ostralegus longipes brott in Lüttasien, Westsibirien un in den süüdlichen Deel vun Zentralrussland.
De Unneraart Haematopus ostralegus osculans brott gegen ehr over in Kamtschatka, China un an de Westküst vun Korea siene Halfinsel. To’n groten Deel sünd Liewen Treckvagels, man in Westeuropa gifft dat ok Vagels, de blievt in ehre Brödelgemarken oder fleegt nich wiet weg.
Wo se leven deit
[ännern | Bornkood ännern]
Mit ehr Freten hangt dat tosamen, datt de Liewe sik sunnerlich dor an de Küst upholen deit, wo dat Tiden gifft. An’n leevsten leevt se an siede Küsten un up Eilannen un an de Münnen vun Ströme un Flüsse. Bröden deit se up Fels-, Grand- un Sandstrand un in Dünen. In de Nedderlannen, in Düütschland sien Noordwesten un to’n Deel ok in dat Vereenigte Königriek is se in de Brödeltied ok up Feller un Wischen mit kort Gras antodrepen. In’t Binnenland is se meist bloß up natte Fennen to sehn.[2]
Freten
[ännern | Bornkood ännern]An de Küst freet Liewen tomeist Musseln, Bössenwörmer, Kreefte un Insekten. In’t Binnenland versmaht se ok Mettjen nich.
Lüttje Musseln kann de Liewe heel un deel daalsluken. Bi gröttere Musseln maakt se de Schillen open un hoolt sik dor dat Fleesch rut.
Swemmen un dükern
[ännern | Bornkood ännern]
An de Küsten hangt de Liewen vun’e Tiden af un sünd vundeswegen s’nachts un ok an’n Dag unnerwegens. Wenn dat keen Tiden gifft, sünd de Deerter overdag aktiv. Liewen könnt goot swemmen un doot dat ok faken. Ok dükern könnt se. Dor kaamt se vöran bloß man dör dat Slahn vun de Flunken. 30 bit 50 cm unner Water könnt se bit hen to 15 m wiet dükern.
Wie se sik vermehrt
[ännern | Bornkood ännern]
De meisten Liewen bröödt to’n eersten Mol in dat veerte Johr un könnt ok mit 36 Johre noch Lüttje tügen. Liewen bröödt up’e Eer un söökt dor faken en Sandstrand for ut, de en beten wat höger liggt un wo dat Hoochwater nich ran kann. In’t Binnenland weert de Nester up Ackers boot, man ok in Sandkuhlen, up Boostellen, in’t Schotterbett bi de Iesenbahn, up flacke Däcker un in Wilgenböme. Dat Nest is meist bloß en flacke Kuhlen, de mit dat Lief in’e Eer dreiht wurrn is. Sunnerlich utstaffeert warrt dat nich. Dat Seken leggt meist dree Eier. Dor bröödt de Olen to lieke Deele 26-27 Dage up. Foort weert de Jungvagels ok vun beide Olen.
Wie oold de Vagels weern könnt
[ännern | Bornkood ännern]En Maand, nadem se utkrapen sünd, leevt bloß man noch 15 % vun de Jungen. In’n Döörsnitt könnt Liewen denn avers 14-15 Johre leven. In Minschenhand könnt se ok mehr, as 30 Johre oold weern. De ollste Vagel bitherto is en Deert, dat 1993 doot funnen wurrn is. Sien Ring ut dat Johr 1949 ut de Nedderlannen hett en stolt Oller vun 44 Johre wiest.
De Bestand
[ännern | Bornkood ännern]Hüdigendags sünd Liewen de eenzige Vagel ut dat Geslecht vun de Strandhecksters de in de westliche Paläarktis leven deit. De Bestand hett sik vun de 1920er Johre af an vermünnert. Dortieds sünd se to’n eersten Mol schuult wurrn. Vun de 1930er Johre af an hefft se sik langs de Siedlänner an de Ströme utbreedt. Dat de Bestand grötter wurrn is, liggt unner annern dor an, datt mehr Gröönland-Weertschop bedreven warrt, datt dat Sammeln vun Lieweneier torüchgahn is just so, as de Jagd up de Vagels. Bovenhen gifft dat midderwielen mehr Büte vunwegen Utbrengen vun unbannig veel Nehrstoffe in de Landweertschop. Tolest is ok Buernland besiedelt wurrn un Platz free wurrn for Liewen, wo vordem Ackerbo bedreven wurrn weer.[3] To’n Deel is de Bestand dor unbannig grötter dör wurrn. So hett dat 1955 in de Nedderlannen bi 8.000 – 12.000 Brödelpaare geven. To’n Anfang vun dat 21. Johrhunnert sünd dat 80.000 bit 130.000 Paare ween.[4] De IUCN taxeert den Weltbestand an Liewen up 1,1 – 1,2 Mio. Deerter un meent, dor möss een sik keen Sorgen um maken (least concern).
To de europääschen Länner, wo dat mehr, as 20.000 Liewen in gifft, höört nich bloß de Nedderlannen, man ok Düütschland, Norwegen un Grootbritannien. De Winterbestand in Middeleuropa liggt twuschen 900.000 un 1,1 Mio. Vagels.[5]
Natschonalvagel up de Färöers
[ännern | Bornkood ännern]
Up de Färöers in’n Noordatlantik is de Liewe unner den inheemschen Naam Tjaldur ([[ˈʧaldʊɹ]]) de Natschonalvagel. Wenn he ut de Winterquarteere torüchkehrt, warrt dat elk Johr an’n 12. März, de Grækarismessa ehrn Dag, vun de Färingers as Vörjohrs-Anfang fiert.
In sien Leed Fuglakvæði hett de färöösche Natschonalheld Nólsoyar Páll in‘t 19. Johrhunnert düssen Vagel besungen. Vun dor af an is he dat Symbol for de Färöers ehr Streven na Unafhängigkeit wurrn. Dat is h wurrn, vunwegen, datt he bi Gefohr all annere Deerter wohrschaut.
Kiek ok bi
[ännern | Bornkood ännern]- List vun Vagels, mit allerhand plattdüütsche Vagelnaams un Naams ut de Naberspraken
- Projekt: Deerternaams up Platt
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Rutg.): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 1: Nonpasseriformes – Nichtsperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-647-2
- P. Colston, P. Burton: Limicolen – Alle europäischen Watvogel-Arten, Bestimmungsmerkmale, Flugbilder, Biologie, Verbreitung. BLV, München 1988, ISBN 3-405-13647-4
- Simon Delany, Derek Scott, Tim Dodman, David Stroud (Rutg.): An Atlas of Wader Populations in Afrika and Western Eurasia. Wetlands International, Wageningen 2009, ISBN 978-90-5882-047-1
- U. N. Glutz von Blotzheim (Rutg.): Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Bearbeitet u. a. von Kurt M. Bauer und Urs N. Glutz von Blotzheim. Bd 6. Charadriiformes. Teil 1. Aula, Wiesbaden ³1999, ISBN 3-89104-635-9
- E. Bezzel: Vögel. BLV, München 1996, ISBN 3-405-14736-0
- Helmut Lensing, Der Austernfischer (Haematopus ostralegus ostralegus) in der Grafschaft Bentheim und dem Emsland, in: Studiengesellschaft für Emsländische Regionalgeschichte (Rutg.), Emsländische Geschichte, Bd. 23, Haselünne 2016, S. 32–57.
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Up use WP sünd Tüten annere Vagels. Dat liggt dor an, datt dat up Platt noch nie nich en wetenschoppliche Taxonomie geven hett un vundeswegen de sülvigen Vagelsnaams in allerhand Gemarken en annern Vagel meent. Tüte bedutt an un for sik: En lüttjen Vagel, de luut ropen (tüten) deit
- ↑ Martin Flade: Die Brutvogelgemeinschaften Mittel- und Norddeutschlands – Grundlagen für den Gebrauch vogelkundlicher Daten in der Landschaftsplanung. IHW-Verlag, Berlin 1994, ISBN 3-930167-00-X, S. 542
- ↑ Bauer et al., S. 418
- ↑ Bauer et al., S. 418
- ↑ Bauer et al., S. 417