Echte Lüse
| Echte Lüs(e); Lüs(e) | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||||||||
| Anoplura | ||||||||||||||||
| Leach, 1815 |
De Echten Lüse (Anoplura), ok Echte Deertlüse oder eenfach bloß Lüse nömmt[1] sünd en Unnerornen vun de Deertlüse. All Aarden suugt Blood un leevt as Ektoparasiten up allerhand Söögdeerter, dormank ok up’n Minschen.
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]De Lüse ehr Lief warrt twuschen 0,35 Millimeters (Microphthirus, Heken) un 8 Millimeters (Pecaroecus).[2][3] lang. Se sünd na’n Buuk hen afplatt‘ un ehr Lief is bannig stief. Flunken hefft se rein gornich, ofschoonst se to de Neeflunken tohören doot. De Flunken sünd mit’n Loop vun de Evolutschoon wedder afboot wurrn. Vun’e Farv sünd se geel over bruun bit hen na meist swatt. Vun boven bekeken is de Kopp small, he is jummers smaller, as dat Lief. De korten Föhlspriete hefft man bloß dree bit fiev Le’e. Bi de wecken Aarden gifft dat lüttje Ogen mit man een Linse, man de meisten Aarden hefft gor keen Ogen. De Suugrüssel besteiht ut twee Steekbössen, de tosamenhangen doot, un düsse Steekbössen bestaht ut de ummuddelten Hypopharynx un Unnerlipp (Labium, kiek bi Mundwarktüüch). Lüse bruukt sunnerliche Bakterien in ehren Darm. De spiest Vitamine to, de in dat Blood, wat se freten doot, heel un deel fehlt.
Wie se sik vermehrt
[ännern | Bornkood ännern]Lüse vermehrt sik nie nich dör Jumferntügen. Jummers gifft dat Heken un Seken. De Paarung duert meist nich lang. Achternah leggt dat Seken meist enkelte Eier af. De weert „Nissen“ nömmt un weert an de Haare vun sien Weert anbackt. In sien Leven kann en Seken so bi 15 bit 100 Eier leggen. De Nymphen treckt dreemol ehre Huud ut, denn sünd se utwussen. Se sünd over’t ganze Johr hen to finnen. Wenn dat Umto günstig is, duert dat meist 2 bit 4 Weken, bit de Nymphen utwussen sünd. In een Johr kann dat bit hen to 4 Generatschonen Lüse geven.[2]
Weerte
[ännern | Bornkood ännern]Lüse gift dat up de ganze Welt allerwegens, wo se Weerte finnen doot. Sunnerlich veel Aarden gifft dat in Afrika. All Aarden mank de Echten Lüse suugt Blood un sitt permanent up allerhand Aarden vun Söögdeerter. De Minsch is Weert for twee Aarden vun Lüse (Minschenlüse). De meisten Aarden hangt vun een sunnerlichen Weert af, se kaamt bloß up een Aart, oder up en ganz poor eng verwandte Aarden vor. Weerte gifft dat in de meisten Ornens mank de Högern Söögdeerter, bloß nich unner de Fladdermüse (Chiroptera), de Rüsseldeerter (Proboscidea) de Iemeckenfreters un Fuuldeerter (Edentata) und Schinnendeerter (Pholidota), un ok nich mank de Waalfisch (Cetacea) un Seeköh (Sirenia), de in’t Water leven doot. Ok bi de meisten Roofdeerter (Carnivora) un Insektenfreters (Insectivora) gifft dat keen Lüse. Annahmen warrt, datt Echte Lüse bi um un bi 2.600 Aarden mank de Söögdeerter vörkaamt, dat is bi um un bi twee Drüddels vun all Aarden. Worraftig funnen wurrn sünd se bitherto avers man bloß bi um 800 mank jem.[3]
Systematik un Phylogenie
[ännern | Bornkood ännern]
De Echten Lüse (Anoplura) sünd een vun de veer Unnerornens vun de Deertlüse (Phthiraptera). Bi 530 bit 540 Aarden sünd bekannt.[4][2]Bi jem hannelt sik dat also um en Insektengrupp mit man wenig Aarden. Dat warrt avers annahmen, datt dat doch bi um un bi 1.000 Aarden gifft. Wie de Echten Lüse in de Systematik vun de Insekten insorteert weern mütt, dor hefft sik hüdigendags de Wetenschopplers noch over in’e Plünnen. Meist weert 15 Familien mank de Echten Lüse unnerscheden.[5][4].
- Echinophthiriidae. an allerhand Robben (Odobenidae, Otariidae, Phocidae).
- Enderleinellidae. an Kattekels (Sciuridae).
- Haematopinidae mit dat eenzig Geslecht Haematopinus. an Liekhoven (Artiodactyla)
- Hamophthiriidae mit dat eenzig Geslecht Hamophthirius. an de Malaien-Fleegkatte Cynocephalus variegatus.
- Hoplopleuridae. an Gnaagdeerter (wenige Aarden an Spitzmüsen un Piephasen).
- Hybopthiridae mit dat eenzig Geslecht Hybophthirus. an‘t Eerdfarken.
- Linognathidae. an Hoofdeerter un an Hunnen (Canidae), mit den Huushund dor bi.
- Microthoraciidae mit dat eenzigst Geslecht Microthoracius. an‘t Dromedar (Camelus dromedarius).
- Neolinognathidae mit dat eenzig Geslecht Neolinognathus. an Rüsselspringers (Macroscelididae).
- Pecaroecidae mit dat eenzig Geslecht Pecaroecus. an Navelswienen oder Pekaris (Tayassuidae).
- Pedicinidae mit dat eenzig Geslecht Pedicinus. an Hunnenapen (Cercopithecidae).
- Pediculidae mit dat eenzig Geslecht Pediculus. an Primaten, dormank den Minschen (Schaamluus, Koppluus, Klederluus)
- Polyplacidae. an Gnaagdeerter, Hasendeerter, Primaten un an Spitzkattekels (Tupaiidae)
- Pthiridae mit dat eenzig Geslecht Pthirus (Schaamlüse) 2 Aarden, an‘n Minschen un an Gorillas
- Ratemiidae mit dat eenzig Geslecht Ratemia. an Peer (Equidae)
Belege
[ännern | Bornkood ännern]<references> [1] [2] [3] [4] [5]
- ↑ a b Eberhard Mey: Phthiraptera - Tierläuse od. Lauskerfe. In: Bernhard Klausnitzer (Hrsg.): Stresemann - Exkursionsfauna von Deutschland. Band 2: Wirbellose: Insekten. Spektrum Akademischer Verlag (Springer), 2011, ISBN 978-3-8274-2452-5, auf Seite 156-157.
- ↑ a b c d Eberhard Mey: 20. Ordnung Phthirapera, Tierläuse, Lauskerfe. In A. Kaestner & H.E. Gruner (Herausgeber): Lehrbuch der speziellen Zoologie. Band 1, Wirbellose Tiere, 5. Teil: Insecta (herausgegeben von Holger H. Dathe). 2. Auflage, 2003. Spektrum Akademischer Verlag (Springer) Berlin/Heidelberg. 978 3827409300. Seite 308-330.
- ↑ a b c Ke Chung Kim & Herbert W. Ludwig (1978): The family classification of Anoplura. Systematic Entomology 3: 249-284.
- ↑ a b c Lance A. Durden & Guy G. Musser (1994): The sucking lice (Insecta, Anoplura) of the world: a taxonomic checklist with records of mammalian hosts and geographical distributions. Bulletin of the American Museum of Natural History 218. 90 Seiten.
- ↑ a b Kevin P. Johnson & Vince S. Smith: Psocodea Species File Online. Version 5.0/5.0., abgerufen am 18. August 2017.