Ulk

Oaver 't mythische wezen de ulk kuj hier lezen.

De ulk of buunzik (Mustela putorius) is een klein, vernimstig roofdier det beheurt töt de femilie van de marterachtigen (Mustelidae). De ulk is waorschienlijk de wilde veurvader van de fret.

Kenmarken

Een volwassen ulk wördt 29 töt 46 cm laank. De mannegies bint groter as de wiefies. Een mannegien hef een kop-romplengte van 30,5 töt 46 centimeter, hef de starte gemiddeld 14 centimeter laank en weegt 500 töt 1500 gram. Een wiefien hef een kop-romplengte van 29 töt 35,5 centimeter, hef de starte gemiddeld 12,5 centimeter laank en weegt 450 töt 800 gram.

De ulk hef een donkere vachte, mit witte oorraandties, een witte snoete, witte vlekken maank de oren en ogen en een donker masker. De zied hef e lichter van kleur. In de zomer lig de wollige, lichtbroene töt gelige ondervachte grotendiels verbörgen onder de donkerkleurige dekhaoren. In de winter stiet dizze ondervachte uut, waordeur een ulk d'r dikker uutzöt. In de zomer zöt e d'r donkerder uut.

Gedrag

As de ulk in 't nauw ebrocht wördt, spuit e een stinkend, melkig vocht uut de arftgrote stinkklieren an de basis van de starte. Dit spul gebruukt e ok umme d'r zien territorium mit te markeren. De wetenschoppelijke name Mustela purotius wil in 't Latiens dan ok zeggen stinkende wezel.

De ulk is een nachtdier det oaverdag in zien hollegien blif. Hi'j graaft vake zien eigen hol, mar kan ok een leug knienehol innemen of in een netuurlijke holte maank de stiender kroepen. 't Hol bekleedt e mit grös en mos. De ulk leeft solitair.

Eteri'je

De ulk is een felle rover die naost moezen, rötten en kikkerds ok een (veul grotere) kiepe of knien niet uut de weg giet. Knaagdieren en kikkerds bint zien belangriekste voedsel, mar ok veugels, regenwörms, insecten, evertassen en aas et e wal. As een ulk d'r in slag een kiepehokke binnen te komen, kan e veul of zölfs alle kiepen doodbieten.

Hi'j hef verscheiden technieken um zien prooi dood te kriegen: een kikkerd biet e in de nakke, een moes in de kop, een knien in de neuze en een fezaant biet e de nakke of. De ulk leg voedselveurraoden an. Bi'jtieden kuj enkele tientallen dooie en/of verlamde kikkerds en padden in de buurte van een ulkenhol vienden.

Paargedrag

Al vrog in 't veurjaor, in meert, begunt veur de ulk de paartied, die as töt juni duurt. 't Mannegien grep 't wiefien dan in de nakke en löp mit heur umme. De paring zölf kan töt een ure duren.

Naor een draagtied van 42 dagen wördt d'r miest drei töt acht jongen geboren. De vrogste nössies koomt rond end april, begun meie. De jongen wördt geboren in een verlaoten knienehol of een vossenbörg. Ok holle bomen of rotsspleten wördt hierveur gebruukt. De ulk kent mar ien enkelde wörp in 't jaor.

Bi'j de geboorte hebt de jongen zacht, zijdeachtig wit haor en weegt ze 9 töt 10 gram. Nao drei töt vier weken kriegt ze een donkere vachte. Ze wördt een maondlaank ezeugd.

't Mannegien is geslachtsriepe tussen meert en meie; 't wiefen end meert, begun april. In 't wild wördt ulken hooguut vier töt vief jaor old. In gevangenschop kunt ze wal veertien jaor berieken.

Verspreiding

Deurdet e niet tiezig is wat èten anbelangt, kump de ulk in veul verschillende laandschopstypen veur. Ze koomt veural veur in bebost leeglaand körtbi'j waterparti'jen, waoronder revieroevers en moerassen. Ok viej ze op boerderi'jen en in beboste gröslaanden.

De ulk is endemisch veur Europa: naarngs anders viej hum. De oostelijke grèenze lig bi'j de Oeral. Ie viendt ze op zowat 't hiele Europese vastelaand. In Scandinavië hej ze allend in 't zuden. Ok leeft ze op Korsika en Sicilië.

Uutgaonde verwiezings

Nedersaksisch

Achterhooks: ulk (ok gebroekt as skeldwoord veur ene den stunk, al dan neet veurof-egoane deur viezen of smearegen, in et bi'jzunder veur ene den der juust ene hef loaten vlegen)
Drèents
- buusling (algemien)
- beu(i)nzelk, bunzelk (MD)
- beuinzelk, beunzeling, bunzel (KVD, ZOV)
- buunsling, buunzeling, buunzik, buunze (MD, ZOZ, ZWN)
- buzelk (ZOZ)
- buzelink, buzink, buunzi(n)k, buunzing (ZWZ)
- meerten
- mutte
- ulk. Een ulk is in 't Drèents wieder ok een viesterd (iene mit smerrige gewoontes; vandaor ok zo zwart as een ulk), een frabbe (een aorig, mar ok ondeugend kiend: vake ulkie(n) enuumd en een mythisch wezen).
Grunnegs:
- ulk (ook broekt om t Nederlaandse bah! oet te drokken)
- bunzel (ook broekt veur aine dij stinkt)
- mud
Stellingwarfs:
- beuzeling (algemien)
- mudde (Ooldemark en De Kuunder)
- beuzik (Gieteren)
Veluws:
- bunzing
- bunzig (Elburg)
- bunzik (Nunspeet)
- bunsem (Putten, Bunsjoten, Barreveld, Lunteren, Harskamp)
- bulzing (Emst, Waopenvelde Une, Vaossen)
- bulzink (Nunspeet)
- bulzik (Attem, Heerde, Elburg)
- ulk (Apeldoorne)

Sallaans:
- ulk
- beunzik (Veno)
- beuzeling (Blokziel)
- buzik (Wannepervene)
- bunseling (Ommen)
- bulsing (Ommen)
- bulsink (Ommen en Niej-Heeten)
- bulsik (Ommen, Dalsen, Asselt, Kampen, Windesheim en Wieje)
- bunzing (Kampen en Dèventer)
- bunzink (Zwolle)
Tweants: ulk (dr is ok ne oetdrukking met n ulk: n Ulk oet n strik haaln, wat zovölle beteeknt as noar t huusken goan vuur ne grote bosskop)

Op Koekange (Drenthe) hej een straote die Ulk het in een wiek mit dierennamen.

In 't Selterfries, 't Fries det ze in Noordwest-Duutslaand in een paar dörpen praot, het 't diertien ok ulk.

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.

Commons: Ulk - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.