Praga
Praga (biċ-Ċek: Praha) hija l-belt kapitali u l-akbar belt tar-Repubblika Ċeka. Hija l-erbatax l-akbar belt fl-Unjoni Ewropea.[1] Hija wkoll il-belt kapitali storika tal-Boemja.[2] Il-belt tinsab fil-Majjistral tal-pajjiż max-xmara Vltava. Fiha jgħixu 1.3 miljun abitant, filwaqt li huwa stmat li fiż-żona urbana tagħha tgħix popolazzjoni ta' kważi żewġ miljun ruħ. Il-belt għandha klima oċeanika miti, bi sjuf sħan u bi xtiewi kesħin.
Praga hija ċentru politiku, kulturali u ekonomiku tal-Ewropa Ċentrali, bi storja rikka u b'arkitettura Rumaneska, Gotika, Rinaxximentali u Barokka. Hija kienet il-belt kapitali tar-Renju tal-Boemja u r-residenza ta' diversi Imperaturi Rumani Sagri, fosthom Karlu IV (li rrenja fl-1346-1378).[3]
Kienet belt importanti għall-monarkija Asburga u għall-Imperu Awstrijaku-Ungeriż. Il-belt qdiet rwoli importanti fir-Riformazzjonijiet tal-Boemja u Protestanti, fil-Gwerra ta' Tletin Sena u fl-istorja tas-seklu 20 bħala l-belt kapitali taċ-Ċekoslovakkja bejn il-Gwerer Dinjin u l-era Komunista ta' wara l-gwerer.[4]
Praga tospita għadd ta' attrazzjonijiet kulturali magħrufa, bosta minnhom li baqgħu jeżistu minkejja l-vjolenza u l-qerda fl-Ewropa tas-seklu 20. Fost l-attrazzjonijiet prinċipali hemm il-Kastell ta' Praga, il-Pont ta' Karlu, il-pjazza ewlenija taċ-ċentru storiku bl-arloġġ astronomiku ta' Praga, il-Kwartier Lhudi, l-għolja ta' Petřín u l-Forti ta' Vyšehrad. Iċ-ċentru storiku ta' Praga tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992.[5]
Il-belt għandha iktar minn għaxar mużewijiet ewlenin, flimkien ma' bosta teatri, galleriji, ċinema u monumenti storiċi oħra. Il-belt hija kkollegata permezz ta' sistema moderna estensiva tat-trasport pubbliku. Tospita firxa wiesgħa ta' skejjel pubbliċi u privati, inkluż l-Università ta' Karlu fi Praga, l-eqdem università fl-Ewropa Ċentrali.[6]
Praga hija kklassifikata bħala belt globali "Alfa" skont l-istudji tal-GaWC.[7] Fl-2019, il-belt kienet ikklassifikata fid-69 post fost l-iktar bliet li wieħed jgħix tajjeb fihom f'klassifika mfassla minn Mercer.[8] Fl-istess sena, l-Indiċi ta' PICSA kklassifika l-belt fit-13-il post fost l-iktar bliet li wieħed jgħix tajjeb fihom fid-dinja.[9] L-istorja rikka tagħha tagħmilha destinazzjoni turistika popolari u skont stimi tal-2017, il-belt tilqa' iktar minn 8.5 miljun viżitaturi internazzjonali fis-sena. Fl-2017 Praga ġiet ikklassifikata fil-ħames post fost il-bliet Ewropej li jżuruhom l-iktar nies fis-sena, wara Londra, Pariġi, Ruma u Istanbul.[10]
Etimoloġija u ismijiet
[immodifika | immodifika s-sors]L-isem biċ-Ċek "Praha" oriġina minn kelma Slavika antika, práh, li tfisser "baxxfond" jew "kurrent rapidu", b'referenza għall-oriġini tal-belt bħala punt minn fejn wieħed seta' jaqsam ix-xmara Vltava.[11] L-istess etimoloġija hija assoċjata mad-distrett ta' Praga f'Varsavja, il-Polonja.[12]
Verżjoni oħra tal-oriġini tal-isem hija marbuta wkoll bħal kelma biċ-Ċek práh (li tista' tfisser "pedament" wkoll) u etimoloġija leġġendarja tikkollega isem il-belt mal-prinċipessa Libuše, profetessa u mara ta' fundatur mitiku tad-dinastija Přemyslid. Jingħad li ordnat li l-belt "tinbena fejn raġel iħejji l-pedamenti ta' daru". Práh biċ-Ċek jaf tirreferi wkoll għall-kurrent rapidu jew għall-baxxfond li jofroq ix-xmara u b'hekk iservi bħala "pedament" għall-kastell.
Verżjoni oħra tal-isem Praha hi li oriġina minn na prazě, it-terminu oriġinali għall-blat tax-shale mal-ġenb tal-għolja li fuqha nbena l-kastell oriġinali. Dak iż-żmien, il-kastell kien imdawwar mill-foresti, li kienu jiksu d-disa' għoljiet tal-belt futura – iċ-ċentru storiku fuq in-naħa opposta tax-xmara, kif ukoll il-kumplament tal-belt taħt il-kastell eżistenti, tfaċċaw ferm wara.[13]
Praga hija mlaqqma wkoll il-"Belt tal-Mitt Spieri", abbażi tal-għadd tal-matematiku tas-seklu 19 Bernard Bolzano; huwa stmat li l-għadd tal-lum tas-Servizz tal-Informazzjoni ta' Praga jlaħħaq il-500 spira.[14] Laqmijiet oħra ta' Praga huma: il-Belt tad-Deheb, l-Omm tal-Bliet u l-Qalba tal-Ewropa.[15]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Matul l-elf sena ta' eżistenza tagħha, Praga kibret minn insedjament estiż mill-Kastell ta' Praga fit-Tramuntana sal-Forti ta' Vyšehrad fin-Nofsinhar, u saret il-belt kapitali ta' pajjiż Ewropew modern.
Storja bikrija
[immodifika | immodifika s-sors]Ir-reġjun ġie insedjat diġà fi żmien il-Paleolitiku.[16] Il-kronista Lhudi David Solomon Ganz ikkwota lil Cyriacus Spangenberg u sostna li l-belt ġiet stabbilita bħala Boihaem għall-ħabta tal-1306 Q.K. minn re antik jismu Boyya.[17]
Għall-ħabta tas-sekli 5 u 4 Q.K., tribù Ċeltika tfaċċat fl-inħawi, u iktar 'il quddiem stabbiliet xi insedjamenti, inkluż l-ikbar oppidum Ċeltiku fil-Boemja, Závist, fis-subborg attwali tan-Nofsinhar magħruf bħala Zbraslav fi Praga, li wassal biex ir-reġjun jissejjaħ Boemja, li tfisser "dar il-poplu Boii".[18] Fl-aħħar seklu Q.K., iċ-Ċeltiċi bil-mod il-mod tkeċċew mit-tribujiet Ġermaniċi (il-Markomanni, il-Kwadi, il-Lombardi u x'aktarx is-Swebi), u dan wassal biex uħud sostnew li s-sede tar-re tal-Markomanni, Maroboduus, kienet f'Závist.[19] Fl-inħawi madwar fejn illum il-ġurnata hemm Praga, mappa tas-seklu 2 impinġija minn Ptolemaios semmiet belt Ġermanika msejħa Casurgis.[20]
Fl-aħħar tas-seklu 5 W.K., matul il-perjodu l-kbir tal-migrazzjoni wara l-kollass tal-Imperu Ruman tal-Punent, it-tribujiet Ġermaniċi li kienu jgħixu fil-Boemja ċċaqilqu lejn il-Punent, u x'aktarx fis-seklu 6, it-tribujiet Slaviċi (Venedi) insedjaw ir-Reġjun tal-Boemja Ċentrali. Fit-tliet sekli ta' wara, it-tribujiet Ċeki bnew diversi insedjamenti ffortifikati fl-inħawi, l-iktar fil-wied ta' Šárka, f'Butovice u f'Levý Hradec.
Il-kostruzzjoni tal-istruttura li mbagħad saret magħrufa bħala l-Kastell ta' Praga bdiet lejn l-aħħar tas-seklu 9, bit-tkabbir ta' insedjament iffortifikat li kien ilu jeżisti fis-sit mit-800.[21] L-ewwel ġebliet taħt il-Kastell ta' Praga jmorru lura għal mhux iktar tard mit-885.[22] Il-forti prominenti l-ieħor ta' Praga, il-Forti ta' Vyšehrad tal-familja Přemyslid, ġie stabbilit fis-seklu 10, xi sebgħin sena wara l-Kastell ta' Praga.[23] Il-Kastell ta' Praga huwa ddominat mill-katidral, li beda jinbena fl-1344, iżda li ma tlestiex qabel is-seklu 20.[24]
L-oriġini leġġendarja ta' Praga tattribwixxi l-istabbiliment tal-belt lid-dukessa u l-profetessa Ċeka tas-seklu 8, Libuše, u lir-raġel tagħha, Přemysl, il-fundatur tad-dinastija Přemyslid. Skont il-leġġenda, Libuše ħarġet minn irdum bil-blat ferm 'il fuq mix-xmara Vltava u tat il-profezija tagħha: "Qed nara belt kbira li l-glorja tagħha se tasal sal-istilel". Hija ordnat li jinbena kastell u raħal imsejjaħ Praha fuq dak is-sit.
Ir-reġjun sar is-sede tad-duki, u iktar 'il quddiem tar-rejiet tal-Boemja. Taħt id-Duka tal-Boemja Boleslaus II id-Devot, ir-reġjun sar veskovat fid-973.[25] Sa ma Praga ġiet elevata għal arċiveskovat fl-1344, kienet taħt il-ġurisdizzjoni tal-Arċiveskovat ta' Mainz.[26]
Praga kienet sede kummerċjali importanti fejn il-merkanti mill-Ewropa kollha ġew joqogħdu, inkluż bosta Lhud, kif imfakkar fid-965 mill-merkant u l-vjaġġatur Spanjol-Lhudi Abraham ben Jacob.[27] Is-Sinagoga l-Ġdida tal-1270 għadha teżisti fil-belt. Praga fl-imgħoddi kienet ukoll tospita suq importanti tal-iskjavi.[28]
Fis-sit tal-baxxfond tax-xmara Vltava, ir-Re Vladislaus I ordna li jinbena l-ewwel pont fl-1170, il-Pont ta' Ġuditta (Juditin most), f'ġieħ martu Ġuditta ta' Thüringen. Dan il-pont inqered mill-għargħar fl-1342, iżda wħud mill-ġebliet tal-pedamenti oriġinali tiegħu għadhom fix-xmara. Il-pont reġa' nbena u ngħata l-isem il-ġdid ta' Pont ta' Karlu.[29]
Fl-1257, taħt ir-Re Ottokar II, ġie stabbilit il-kwartier ta' Malá Strana ("Kwartier Sekondarju") fi Praga fis-sit ta' villaġġ iktar antik fiż-żona li mbagħad saret magħrufa bħala Hradčany (iż-żona tal-Kastell ta' Praga).[30] Dan il-kwartier kien id-distrett tal-Ġermaniżi, li kellhom id-dritt li jamministraw il-liġi b'mod awtonomu, skont id-drittijiet ta' Magdeburg. Id-distrett il-ġdid kien jinsab fuq ix-xatt oppost tal-iStaré Město ("Ċentru Storiku"), li kellha l-istatus uffiċjali ta' kwartier u kienet ikkonfinata minn sensiela ta' ħitan u fortifikazzjonijiet.[31]
Medju Evu Aħħari
[immodifika | immodifika s-sors]
Praga ffjorixxiet matul ir-renju tas-seklu 14 (1346-1378) ta' Karlu IV, l-Imperatur Ruman Sagru u r-re tal-Boemja tad-dinastija l-ġdida tal-Lussemburgu. Bħala r-Re tal-Boemja u l-Imperatur Ruman Sagru, huwa ttrasforma lil Praga f'belt kapitali imperjali. Fis-snin 70 tas-seklu 15, Praga kellha madwar 70,000 abitant u b'erja ta' 360 ettaru (~1.4 mil kwadru) kienet it-tielet l-ikbar belt fl-Imperu Ruman Sagru.[32]
Karlu IV ordna l-kostruzzjoni tal-Kwartier il-Ġdid (Nové Město) biswit iċ-Ċentru Storiku u fassal il-pjanta hu stess. Il-Pont ta' Karlu, li ssostitwixxa l-Pont ta' Ġuditta li nqered fl-għargħar li seħħ ftit qabel ir-renju tiegħu, inbena biex jikkollega d-distretti tax-xatt tal-Lvant mal-kwartieri ta' Malá Strana u tal-Kastell. Fl-1347, huwa stabbilixxa l-Università ta' Karlu, li hija l-eqdem università fl-Ewropa Ċentrali.
Huwa beda l-kostruzzjoni tal-Katidral Gotiku ta' San Vito, fi ħdan l-ikbar bitħa esterna tal-Kastell ta' Praga, fis-sit fejn kien hemm ir-rotunda Rumaneska. Praga ġiet elevata għal arċiveskovat fl-1344, is-sena meta bdiet il-kostruzzjoni tal-katidral.[33]
Il-belt kellha zekka u kienet ċentru kummerċjali għall-bankiera u għall-merkanti Ġermaniżi u Taljani. Madankollu, l-ordni soċjali saret iktar turbolenti minħabba l-poter dejjem jiżdied tax-xirkiet tal-artiġjani (li minnhom infushom kienu mifnija minn kunflitti interni), u n-numru dejjem jiżdied ta' foqra.
Il-Ħajt tal-Ġuħ, fortifikazzjoni sostanzjali fin-Nofsinhar tal-kwartieri ta' Malá Strana u tal-Kastell, inbena matul il-ġuħ li kien hemm fis-snin 60 tas-seklu 14. Huwa maħsub li x-xogħol ġie ordnat minn Karlu IV bħala mezz biex jipprovdi l-impjiegi u l-ikel lill-ħaddiema u lill-familji tagħhom.
Karlu IV miet fl-1378. Matul ir-renju ta' ibnu, ir-Re Wenceslaus IV (1378-1419), kien hemm perjodu ta' għawġ kbir. Matul l-Għid tal-1389, membri tal-kleru ta' Praga ħabbru li l-Lhud kienu ddesakraw l-Ewkaristija u l-kleru ħeġġeġ l-attakki kontra l-kwartier Lhudi li nsteraq, inqered u ngħata n-nar. Kważi l-popolazzjoni Lhudija kollha ta' Praga (3,000 ruħ) inqatlet.[34][35]
Fl-1400, Praga kellha 95,000 abitant, u b'hekk kienet it-tielet l-ikbar belt fl-Ewropa (wara Pariġi u Venezja).[36] Jan Hus, a teologu u rettur fl-Università ta' Karlu, ipprietka fi Praga. Fl-1402 beda jipprietka fil-Kappella ta' Betlem. Ispirat minn John Wycliffe, dawn il-prietki ffukaw fuq dawk li dak iż-żmien kienu meqjusa bħala riformi radikali ta' Knisja korrotta. Peress li sar wisq perikoluż għall-politiċi u għar-reliġjużi ta' Praga, Hus tressaq quddiem il-Kunsill ta' Konstanz bl-akkuża ta' ereżija, u ngħata n-nar f'Konstanz fl-1415.
Erba' snin wara, Praga esperjenzat l-ewwel rewwixta kontra l-poter, meta l-poplu rribella taħt il-kmand tal-qassis ta' Praga Jan Želivský. Il-mewt ta' Hus, flimkien mal-protonazzjonaliżmu u mal-proto-Protestantiżmu Ċeki, xprunaw il-Gwerer tal-Ussiti. Ir-raħħala ribelli, immexxija mill-ġeneral Jan Žižka, flimkien mat-truppi tal-Ussiti minn Praga, rebħu kontra l-Imperatur Sigismund in fil-Battalja tal-Għolja ta' Vítkov fl-1420.
Matul il-Gwerer tal-Ussiti, meta Praga ġiet attakkata minn forzi merċenarji u tal-"Kruċjati", il-milizja tal-belt iġġieldet bi qlubija taħt il-Bandlor ta' Praga. Dan il-bandlor b'għamla ta' denb ħuttafa fuq naħa kien madwar erba' piedi b'sitt piedi (1.2 metru b'1.8 metru), b'faxx aħmar bil-fleurs-de-lis bojod żgħar, u l-istemma antika tal-fidda fin-nofs. Il-kliem "PÁN BŮH POMOC NAŠE" (Il-Mulej huwa s-Soljev tagħna) kien jidher fuq l-istemma, b'kalċi tal-Ussiti ċċentrat fuq nett. Ħdejn in-naħa bl-għamla ta' denb ħuttafa kien hemm xemx tiżreġ kulur id-deheb b'għamla ta' nofs qamar.
Wieħed minn dawn il-bandlori nħataf mit-truppi Żvediżi matul il-Battalja ta' Praga (1648), li ħatfu x-xatt tal-Punent tax-xmara Vltava u ġew attakkati mix-xatt tal-Lvant. Huma poġġew il-bandlor fil-Mużew Militari Rjali fi Stokkolma; għalkemm dan il-bandlor għadu jeżisti, jinsab f'kundizzjoni ħażina ħafna. L-Iżvediżi ħadu wkoll il-Kodiċi ta' Gigas u l-Kodiċi Argenteus. L-iżjed evidenza bikrija tindika li gonfalon b'għamla muniċipali mpittra fuqu kien jintuża għaċ-Ċentru Storiku diġà mill-1419. Peress li l-bandlor tal-milizja tal-belt kien jintuża qabel l-1477 u matul il-Gwerer tal-Ussiti, jirrappreżenta l-eqdem bandiera muniċipali tal-Boemja li għadha ppreservata.[37]
Fiż-żewġ sekli ta' wara, Praga saħħet ir-rwol tagħha bħala belt merkantili. Inbnew bosta binjiet Gotiċi notevoli u żdiedet is-Sala ta' Vladislav fil-Kastell ta' Praga.[38]
Żmien l-Asburgi
[immodifika | immodifika s-sors]
Fl-1526, il-familji nobbli tal-Boemja eleġġew lil Ferdinandu I tal-Asburgi. Il-Kattoliċiżmu qalil tal-membri tal-familja wassal għal kunflitti fil-Boemja u mbagħad fi Praga, fejn l-ideat Protestanti kienu qed jiksbu popolarità sew.[39] Dawn il-problemi ma kinux evidenti taħt l-Imperatur Ruman Sagru Rudolf II, li ġie elett Re tal-Boemja fl-1576, li għażel lil Praga bħala r-residenza tiegħu. Huwa għex fil-Kastell ta' Praga, fejn il-qorti tiegħu laqgħet mhux biss lill-astrologi u lill-persuni midħla tal-maġija, iżda anke lix-xjenzati, lill-mużiċisti u lill-artisti. Rudolf kien iħobb l-arti wkoll, u Praga saret il-belt kapitali tal-kultura Ewropea. Dan kien perjodu ta' prosperità għall-belt: in-nies famużi li kienu jgħixu hemmhekk dak iż-żmien kienu jinkludu l-astronomi Tycho Brahe u Johannes Kepler, il-pittur Arcimboldo, l-alkemisti Edward Kelley u John Dee, lill-poeta Elizabeth Jane Weston, u oħrajn.
Fl-1618, it-tieni rewwixta famuża kontra l-poter fi Praga kkawżat il-Gwerra tat-Tletin Sena, perjod partikolarment aħrax għal Praga u għall-Boemja. Ferdinandu II tal-Asburgi ġie depost, u postu bħala r-Re tal-Boemja ttieħed minn Federiku V, l-Elettur Palatin; madankollu, l-armata tiegħu ġarrbet telfa kbira fil-Battalja tal-Muntanja l-Bajda (1620) mhux wisq 'il bogħod mill-belt. Fl-1621 ġew iġġustizzjati 27 mexxej Protestant Ċek (involuti fir-rewwixta) fil-pjazza ewlenija taċ-ċentru storiku u ġew eżiljati bosta oħrajn. Praga reġgħet ġiet obbligata tikkonverti għall-Kattoliċiżmu Ruman flimkien mal-artijiet Ċeki l-oħra. Sussegwentement, il-belt batiet matul il-gwerra minħabba l-attakk mill-Elettorat tas-Sassonja (1631) u matul il-Battalja ta' Praga (1648).[40] Praga qabdet it-triq tan-niżla b'mod kostanti u b'hekk il-popolazzjoni naqset minn 60,000 ruħ li kellha fis-snin ta' qabel il-gwerra għal 20,000 ruħ. Fit-tieni nofs tas-seklu 17, il-popolazzjoni ta' Praga reġgħet qabdet tikber. Il-Lhud kienu ilhom jgħixu fi Praga minn tmiem is-seklu 10 u sal-1708 kienu jirrappreżentaw madwar kwart tal-popolazzjoni ta' Praga.[41]
Fl-1689, nar kbir ġarrab ħsarat kbir fi Praga, iżda dan xpruna r-rinnovazzjoni u l-kostruzzjoni mill-ġdid tal-belt. Fl-1713-1714, tifqigħa kbira tal-pesta affettwat lil Praga għall-aħħar darba, u qatlet bejn 12,000 u 13,000 ruħ.[42]
Fl-1744, Federiku l-Kbir tal-Prussja invada l-Boemja. Huwa ħataf lil Praga wara assedju aħrax u twil li matulu parti kbira tal-belt inqerdet. Fl-1757 l-ibbumbardjar mill-Prussjani qered iktar minn kwart mill-belt u l-Katidral ta' San Vito ġarrab ħsarat estensivi. Madankollu, xahar wara, Federiku l-Kbir ġarrab telfa u ġie mġiegħel jirtira mill-Boemja.[43]
L-ekonomija ta' Praga baqgħet tissaħħaħ matul is-seklu 18. Il-popolazzjoni żdiedet għal 80,000 abitant sal-1771. Bosta merkanti u nobbli għonja sebbħu l-belt b'għadd ta' palazzi, knejjes u ġonna mimlija arti u mużika, u b'hekk ħolqu belt Barokka rinomata mad-dinja kollha sa llum il-ġurnata.
Fl-1784, taħt Josef II, l-erba' muniċipalitajiet ta' Malá Strana, Nové Město, Staré Město u Hradčany saru entità waħda. Id-distrett tal-Lhud, imsejjaħ Josefov, ġie inkluż fl-1850 biss. Ir-Rivoluzzjoni Industrijali pproduċiet bidliet u żviluppi kbar fi Praga, peress li l-fabbriki l-ġodda setgħu jieħdu vantaġġ mill-minjieri tal-faħam u mill-impjanti tal-ħadid tar-reġjuni fil-qrib. L-ewwel subborg, Karlín, inħoloq fl-1817, u għoxrin sena wara l-popolazzjoni qabżet il-100,000 ruħ.
Ir-rivoluzzjonijiet fl-Ewropa fl-1848 affettwaw ukoll lil Praga, iżda ġew maħnuqa ferm. Fis-snin ta' wara, beda jitfaċċa l-Moviment Nazzjonalistiku Ċek u ssaħħaħ sa ma kiseb il-maġġoranza tal-kunsill tal-belt fl-1861. Praga kellha maġġoranza ta' ċittadini jitkellmu bil-Ġermaniż fl-1848, iżda sal-1880 l-għadd ta' kelliema tal-Ġermaniż naqas għal 14 % (42,000 ruħ), u sal-1910 naqas għal 6.7 % (37,000 ruħ), minħabba żieda kbira fil-popolazzjoni kumplessiva tal-belt ikkawżata mill-influss ta' Ċeki mill-kumplament tal-Boemja u l-Moravja, kif ukoll iż-żieda fil-prestiġju u fl-importanza tal-lingwa Ċeka bħala parti mill-azzjonijiet tal-Moviment Nazzjonalistiku Ċek.
Seklu 20
[immodifika | immodifika s-sors]
L-Ewwel Repubblika Ċekoslovakka
[immodifika | immodifika s-sors]L-Ewwel Gwerra Dinjija ntemmet bit-telfa tal-Imperu Awstrijaku-Ungeriż u l-ħolqien taċ-Ċekoslovakkja. Praga ntgħażlet bħala l-belt kapitali u l-Kastell ta' Praga ntgħażel bħala s-sede tal-President Tomáš Garrigue Masaryk. Dak iż-żmien Praga kienet tassew belt kapitali Ewropea b'industrija żviluppata ferm. Sal-1930, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal 850,000 ruħ.
It-Tieni Gwerra Dinjija
[immodifika | immodifika s-sors]Adolf Hitler ordna lill-Armata Ġermaniża tidħol fi Praga fil-15 ta' Marzu 1939, u mill-Kastell ta' Praga pproklama li l-Boemja u l-Moravja kienu saru protettorat Ġermaniż. Għall-biċċa l-kbira tal-istorja tagħha, Praga kienet belt multietnika b'popolazzjonijiet importanti ta' nies Ċeki, Ġermaniżi u Lhud.[44] Mill-1939, meta l-pajjiż ġie okkupat mill-Ġermanja Nażista, Hitler ħa l-kontroll tal-Kastell ta' Praga. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-biċċa l-kbira tal-Lhud ġew deportati u nqatlu mill-Ġermaniżi. Fl-1942, Praga kienet xhieda għall-qtil ta' wieħed mill-iżjed irġiel setgħana fil-Ġermanja Nażista — Reinhard Heydrich — matul l-Operazzjoni Antropojd, imwettqa mill-eroj nazzjonali Ċekoslovakki Jozef Gabčík u Jan Kubiš. Hitler imbagħad ordna kontroattakki fejn inxtered ħafna demm.[45]
Fi Frar 1945, Praga ġarrbet bosta attakki bil-bombi mill-ajru mill-Forzi tal-Ajru tal-Armata tal-Istati Uniti. 701 persuna nqatlu, iktar minn 1,000 ruħ indarbu u xi binjiet, fabbriki u binjiet ikoniċi storiċi (il-Monasteru ta' Emmaus, id-Dar ta' Faust, is-Sinagoga ta' Vinohrady) inqerdu.[46] Madankollu, bosta strutturi storiċi fi Praga ħelsuha ħafif mill-qerda tal-gwerra u l-ħsarat imġarrba kienu żgħar meta mqabbel mal-qerda totali f'bosta bliet oħra f'dak iż-żmien. Skont il-bdoti Amerikani, dan kien ir-riżultat ta' żball fin-navigazzjoni. F'Marzu, attakk deliberat immira lejn il-fabbriki militari fi Praga, u nqatlu madwar 370 ruħ.[47]
Fil-5 ta' Mejju 1945, jumejn qabel il-waqgħa tal-Ġermanja, kien hemm rewwixta kontra l-Ġermanja. Diversi eluf ta' Ċeki nqatlu f'erbat ijiem ta' ġlied imdemmi fit-toroq, u saru bosta atroċitajiet miż-żewġ naħat. Fit-tbexbix tad-9 ta' Mejju, it-Tielet Armata tal-Armata Ħamra ħakmet il-belt kważi mingħajr oppożizzjoni. Il-maġġoranza (madwar 50,000 ruħ) tal-popolazzjoni Ġermaniża ta' Praga ħarbu jew tkeċċew bid-digrieti ta' Beneš wara l-gwerra.
Gwerra Bierda
[immodifika | immodifika s-sors]
Praga kienet belt f'pajjiż li kien taħt il-kontroll militari, ekonomiku u politiku tal-Unjoni Sovjetika. L-ikbar monument ta' Stalin fid-dinja ġie żvelat fuq l-Għolja ta' Letná fl-1955 u nqered fl-1962. Ir-Raba' Kungress tal-Kittieba Ċekoslovakki, li sar fil-belt f'Ġunju 1967, ħa pożizzjoni b'saħħitha kontra r-reġim.[48] Fil-31 ta' Ottubru 1967 l-istudenti għamlu dimostrazzjonijiet fi Strahov. Dan xpruna lis-segretarju l-ġdid tal-Partit Komunista Ċekoslovakk, Alexander Dubček, biex jipproklama patt ġdid għall-ħajja tal-belt tiegħu u ta' pajjiżu, li ta bidu għall-istaġun qasir tas-"soċjaliżmu b'wiċċ uman". Kienet ir-Rebbiegħa ta' Praga li mmirat lejn ir-rinnovazzjoni tal-istituzzjonijiet politiċi b'mod demokratiku. Il-pajjiżi membri l-oħra tal-Patt ta' Varsavja, għajr ir-Rumanija u l-Albanija, kienu mmexxija mill-Unjoni Sovjetika biex joħonqu dawk ir-riformi permezz tal-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja u tal-belt kapitali, Praga, fil-21 ta' Awwissu 1968. L-invażjoni, l-iktar bil-fanterija u bit-tankijiet tal-gwerra, ħonqot effettivament kwalunkwe tentattiv ieħor ta' riformi. L-okkupazzjoni militari taċ-Ċekoslovakkja mill-Armata Ħamra ntemmet biss fl-1991. Jan Palach u Jan Zajíc ikkommettew suwiċidju billi taw in-nar lilhom infushom f'Jannar u fi Frar 1969 biex jipprotestaw kontra n-"normalizzazzjoni" tal-pajjiż.
Wara r-Rivoluzzjoni tal-Bellus
[immodifika | immodifika s-sors]
Fl-1989, wara li l-pulizija rażżnu bil-forza dimostrazzjoni paċifika tal-istudenti, ir-Rivoluzzjoni tal-Bellus iffullat fit-toroq ta' Praga, u l-belt kapitali taċ-Ċekoslovakkja gawdiet ferm bis-saħħa ta' din il-"burdata" l-ġdida. Fl-1993, wara d-Divorzju tal-Bellus, Praga saret il-belt kapitali tar-Repubblika Ċeka l-ġdida. Mill-1995 bdew jinbnew bosta binjiet għoljin fi Praga. Lejn l-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, Praga reġgħet saret ċentru kulturali importanti tal-Ewropa u ġiet influwenzata ferm mill-globalizzazzjoni.[49] Fis-sena 2000, il-Fond Monetarju Internazzjonali (IMF) u l-Bank Dinji organizzaw is-summits tagħhom fi Praga u seħħew protesti vjolenti kontra l-globalizzazzjoni. Fl-2002, Praga ġarrbet għargħar kbar li kkawżaw ħsarat estensivi lill-binjiet u lis-sistema tat-trasport ta' taħt l-art tal-belt.
Praga varat il-kandidatura tagħha biex tospita l-Logħob Olimpiku tas-sajf tal-2016[50], iżda ma rnexxilhiex tasal fost l-aħħar bliet kandidati. F'Ġunju 2009, bħala riżultat tal-pressjoni finanzjarja mir-reċessjoni globali, l-uffiċjali ta' Praga għażlu li jikkanċellaw il-kandidatura ppjanata tal-belt biex tospita l-Logħob Olimpiku tas-sajf tal-2020.[51]
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]
Iċ-Ċentru Storiku ta' Praga ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata kemxejn fl-2012.[5]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[5]
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Praga tinsab max-xmara Vltava. Ix-xmara Berounka tnixxi fix-xmara Vltava fis-subborgi ta' Lahovice. Fi Praga hemm 99 mogħdijiet tal-ilma b'tul totali ta' 340 km (210 mil). L-itwal nixxigħat huma Rokytka u Botič.[52]
Hemm tliet ġibjuni, 37 għadira u 34 ġibjun ta' riżerva u polders nexfin fil-belt. L-ikbar għadira hi Velký Počernický li fiha 41.76 ettaru (103.2 akri). L-ikbar korp tal-ilma hu l-Ġibjun ta' Hostivař li fih 42 ettaru (103.8 akri).[53]
F'termini tad-diviżjoni ġeomorfoloġika, il-biċċa l-kbira ta' Praga tinsab fil-Promontorju ta' Praga. Fin-Nofsinhar it-territorju tal-belt jestendi fl-artijiet għoljin ta' Hořovice, filwaqt li fit-Tramuntana jestendi fl-artijiet baxxi tax-xmara Elbe ċentrali. L-ogħla punt huwa l-quċċata tal-għolja ta' Teleček fil-fruntiera tal-Punent ta' Praga, 399 metru (1,309 piedi) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Għoljiet notevoli fiċ-ċentru ta' Praga huma dawk ta' Petřín għolja 327 metru (1,073 pied) u ta' Vítkov għolja 270 metru (890 pied). L-iktar punt baxx hu x-xmara Vltava f'Suchdol fil-punt fejn toħroġ mill-belt, b'għoli ta' 172 metru (564 pied).[54]
Praga tinsab bejn wieħed u ieħor fil-koordinati 50°5′N 14°25′E. Praga tinsab kważi fl-istess latitudni ta' Frankfurt, il-Ġermanja;[55] Pariġi, Franza;[56] u Vancouver, il-Kanada.[57] L-iżjed punt fit-Tramuntana jinsab fil-koordinati 50°10′39″N 14°31′37″E, l-iżjed punt fin-Nofsinhar jinsab fil-koordinati 49°56′31″N 14°23′44″E, l-iżjed punt fil-Punent jinsab fil-koordinati 50°6′14″N 14°13′31″E, u l-iżjed punt fil-Lvant jinsab fil-koordinati 50°5′14″N 14°42′23″E.[58]
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]
Praga għandha klima oċeanika (skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfb)[59][60] b'influwenzi kontinentali umdużi (Dfb), definiti mill-iżoterm ta' 0 °C (32 °F).[61] Ix-xtiewi jkunu relattivament kesħin b'temperaturi medji qrib il-punt tal-iffriżar, u bi ftit xemx. Il-borra tiksi l-belt spiss bejn nofs Novembru u l-aħħar ta' Marzu, għalkemm akkumuli tal-borra ta' iktar minn 200 mm (tmien pulzieri) rari jseħħu. Ikun hemm ukoll ftit perjodi ta' temperaturi miti fix-xtiewi. Normalment fis-sjuf ikun hemm ħafna xemx u t-temperatura għolja medja tkun 24 °C (75 °F). Billejl jaf ikun ftit kiesaħ anke fis-sajf. Il-preċipitazzjoni fi Praga tkun pjuttost baxxa (ftit iktar minn 500 mm jew 20 pulzier fis-sena) peress li l-belt tinsab fl-irpar tas-Sudetes u ktajjen muntanjużi oħra. L-iżjed staġun niexef normalment ikun ix-xitwa filwaqt li l-aħħar tar-rebbiegħa u s-sajf iġibu magħhom xita pjuttost qliel, speċjalment ħalbiet bir-ragħad. L-inverżjonijiet fit-temperaturi huma relattivament komuni bejn nofs Ottubru u nofs Marzu u jġibu magħhom jiem biċ-ċpar u bil-kesħa, u xi kultant anke tniġġis moderat tal-arja. Fi Praga spiss jaħkem ukoll ir-riħ mill-Punent b'mod sostnut u l-veloċità medja tar-riħ tkun 16 km/h (10 mph) li sikwit tgħin biex taqta' l-inverżjonijiet fit-temperaturi u ġġib il-bnazzi fix-xhur kesħin.
| Data klimatika għal Praga (temperaturi normali fl-1981-2010, temperaturi estremi mill-1775 sal-preżent) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 17.4
(63.3) |
19.2
(66.6) |
22.5
(72.5) |
28.8
(83.8) |
32.5
(90.5) |
37.9
(100.2) |
37.8
(100.0) |
37.4
(99.3) |
33.1
(91.6) |
27.0
(80.6) |
19.5
(67.1) |
17.4
(63.3) |
37.9
(100.2) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 2.6
(36.7) |
4.4
(39.9) |
9.1
(48.4) |
15.1
(59.2) |
20.3
(68.5) |
22.8
(73.0) |
25.3
(77.5) |
25.1
(77.2) |
19.9
(67.8) |
14.2
(57.6) |
7.2
(45.0) |
3.4
(38.1) |
14.1
(57.4) |
| Temp. medja kuljum f'°C (°F) | 0.1
(32.2) |
1.3
(34.3) |
5.3
(41.5) |
10.1
(50.2) |
15.0
(59.0) |
17.8
(64.0) |
19.9
(67.8) |
19.6
(67.3) |
15.2
(59.4) |
10.3
(50.5) |
4.6
(40.3) |
1.1
(34.0) |
10.0
(50.0) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | −2.4
(27.7) |
−1.8
(28.8) |
1.5
(34.7) |
5.1
(41.2) |
9.7
(49.5) |
12.7
(54.9) |
14.5
(58.1) |
14.2
(57.6) |
10.5
(50.9) |
6.4
(43.5) |
2.1
(35.8) |
−1.1
(30.0) |
6.0
(42.7) |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | −27.5
(−17.5) |
−27.1
(−16.8) |
−27.6
(−17.7) |
−8
(18) |
−2.3
(27.9) |
1.9
(35.4) |
6.7
(44.1) |
6.4
(43.5) |
0.7
(33.3) |
−7.5
(18.5) |
−16.9
(1.6) |
−24.8
(−12.6) |
−27.6
(−17.7) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 34
(1.3) |
30
(1.2) |
40
(1.6) |
34
(1.3) |
63
(2.5) |
70
(2.8) |
82
(3.2) |
75
(3.0) |
47
(1.9) |
34
(1.3) |
40
(1.6) |
38
(1.5) |
587
(23.1) |
| Medja ta' jiem bil-borra f'mm (pulzieri) | 179
(7.0) |
159
(6.3) |
103
(4.1) |
29
(1.1) |
0
(0) |
0
(0) |
0
(0) |
0
(0) |
0
(0) |
1
(0.0) |
84
(3.3) |
159
(6.3) |
714
(28.1) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni | 5.7 | 5.2 | 6.6 | 5.8 | 8.5 | 9.4 | 8.9 | 8.4 | 7.3 | 5.5 | 7.1 | 5.9 | 84.3 |
| Umdità relattiva medja (%) | 86 | 83 | 77 | 69 | 70 | 71 | 70 | 71 | 76 | 81 | 87 | 88 | 77 |
| Temp. medja tal-indewwa f'°C (°F) | −4.6
(23.7) |
−3.5
(25.7) |
−1.1
(30.0) |
2.0
(35.6) |
7.0
(44.6) |
10.3
(50.5) |
11.6
(52.9) |
11.5
(52.7) |
9.1
(48.4) |
5.1
(41.2) |
0.6
(33.1) |
−2.9
(26.8) |
3.8
(38.8) |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 50.0 | 72.4 | 124.7 | 167.6 | 214.0 | 218.3 | 226.2 | 212.3 | 161.0 | 120.8 | 53.9 | 46.7 | 1,667.9 |
| Medja tal-indiċi ultravjola | 1 | 1 | 3 | 4 | 6 | 7 | 6 | 6 | 4 | 2 | 1 | 1 | 4 |
| Sors: World Meteorological Organization (temperaturi u preċipitazzjoni fl-1981-2010)[62], NOAA u Weather Atlas.[63] | |||||||||||||
| Data klimatika għal Praga (temperaturi normali fl-1991-2020) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 2.9
(37.2) |
5.7
(42.3) |
9.9
(49.8) |
16.3
(61.3) |
20.6
(69.1) |
24.1
(75.4) |
26.0
(78.8) |
26.0
(78.8) |
20.6
(69.1) |
14.9
(58.8) |
8.0
(46.4) |
3.8
(38.8) |
14.9
(58.8) |
| Temp. medja kuljum f'°C (°F) | 0.4
(32.7) |
2.4
(36.3) |
5.6
(42.1) |
10.8
(51.4) |
15.0
(59.0) |
18.6
(65.5) |
20.4
(68.7) |
20.2
(68.4) |
15.6
(60.1) |
10.8
(51.4) |
5.3
(41.5) |
1.5
(34.7) |
10.5
(51.0) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | −2.1
(28.2) |
−1.0
(30.2) |
1.4
(34.5) |
5.3
(41.5) |
9.5
(49.1) |
13.1
(55.6) |
14.7
(58.5) |
14.4
(57.9) |
10.5
(50.9) |
6.6
(43.9) |
2.6
(36.7) |
−0.8
(30.6) |
6.2
(43.1) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 25.8
(1.02) |
21.8
(0.86) |
31.4
(1.24) |
26.8
(1.06) |
65.1
(2.56) |
79.7
(3.14) |
75.9
(2.99) |
77.3
(3.04) |
44.2
(1.74) |
35.4
(1.39) |
30.0
(1.18) |
29.7
(1.17) |
543.1
(21.39) |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 53.1 | 82.9 | 128.1 | 192.5 | 220.4 | 230.0 | 240.0 | 227.6 | 163.5 | 109.9 | 48.9 | 43.3 | 1,740.2 |
| Sors: Meteostat.[64] | |||||||||||||
Gallerija
[immodifika | immodifika s-sors]- Praga - Praha
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "Czech Republic Facts" (bl-Ingliż). World InfoZone. Miġbur 2011-04-14.
- ^ "World InfoZone - Czech Republic Facts". web.archive.org. 2011-05-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-05-18. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Czech Republic Maps & Facts". WorldAtlas (bl-Ingliż). 2021-02-24. Miġbur 2023-04-04.
- ^ "Arquivo.pt". arquivo.pt. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-05-18. Miġbur 2023-04-04.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Prague". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-04.
- ^ "UK". Univerzita Karlova (biċ-Ċek). Miġbur 2023-04-04.
- ^ "GaWC - The World According to GaWC 2012". web.archive.org. 2017-05-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-05-03. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Quality of Living City Ranking | Mercer". mobilityexchange.mercer.com. Miġbur 2023-04-04.
- ^ "The PICSA Index - Prosperity & Inclusion City Seal & Award". web.archive.org. 2021-03-08. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-03-08. Miġbur 2023-04-04.
- ^ "Top 100 City Destinations Revealed: Prague among Most Visited In the World - Prague, Czech Republic". web.archive.org. 2018-08-29. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-08-29. Miġbur 2023-04-04.
- ^ "What's in a Name? (Prague History Lesson) – Prague Summer Program". web.archive.org. 2017-03-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-03-14. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Lucy S. Dawidowicz – The Golden Tradition: Jewish Life and Thought in Eastern Europe, 1996, p. 351.
- ^ Dudák, Vladislav (2010). Praha: Průvodce magickým centrem Evropy [Prague: A Guide to the Magical Center of Europe]. Praga. p. 184. ISBN 978-80-7252-302-3.
- ^ "Kolik věží má „stověžatá" Praha? Nadšenci jich napočítali přes pět set - iDNES.cz". web.archive.org. 2013-05-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-05-14. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prague Tourist Guide - visit Prague, city of hundred spires". web.archive.org. 2015-08-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-08-10. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Demetz, Peter (1997). "Chapter One: Libussa, or Versions of Origin". Prague in Black and Gold: Scenes from the Life of a European City. New York: Hill and Wang. ISBN 978-0-8090-7843-1.
- ^ "צמח דוד - גנז, דוד בן שלמה, 1541-1613 (page 72 of 217)". web.archive.org. 2022-04-21. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-21. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Radio Prague - Unearthing Bohemia's Celtic heritage ahead of Samhain, the 'New Year'". web.archive.org. 2016-08-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-08-10. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Atlantis české archeologie | Historie". web.archive.org. 2016-09-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-09-13. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "CS Magazin". web.archive.org. 2016-04-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-04-13. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Slované na Hradě žili už sto let před Bořivojem – Novinky.cz". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Archaeological Research - Prague Castle". web.archive.org. 2009-04-01. Arkivjat mill-oriġinal fl-2009-04-01. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Vyšehrad | Praguewelcome – The official travel and tourism guide of Prague". web.archive.org. 2013-03-12. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-03-12. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "5 of the Best Gothic Buildings in Prague Photos | Architectural Digest". web.archive.org. 2018-08-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-08-23. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Wolverton, Lisa (2012). Hastening Toward Prague: Power and Society in the Medieval Czech Lands. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0812204223.
- ^ "Prague – an architectural gem in the heart of Europe | Radio Prague". web.archive.org. 2018-07-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-07-24. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Rothkirchen, Livia (2006). The Jews of Bohemia and Moravia: Facing the Holocaust. U of Nebraska Press. ISBN 978-0803205024.
- ^ "The Cambridge Economic History of Europe: Trade and industry in the Middle Ages Archived 3 May 2016 at the Wayback Machine". Michael Moïssey Postan, Edward Miller, Cynthia Postan (1987). Cambridge University Press. p. 417. ISBN 0-521-08709-0.
- ^ "History of Charles Bridge | Radio Prague". web.archive.org. 2019-09-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-09-05. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Guides, Rough (16 January 2015). The Rough Guide to Prague. Rough Guides UK. ISBN 9780241196311.
- ^ Dickinson, Robert E. (2003). The West European City: A Geographical Interpretation. Taylor & Francis. ISBN 9780415177115.
- ^ s.r.o. (FDb.cz), 2003-2019, Filmová databáze. "Deset století architektury (1997) [TV cyklus] - Nové Město pražské (1998), 2. série - 21. díl". FDb.cz (biċ-Ċek). Miġbur 2023-04-04.
- ^ "Palmitessa, James (2002). "The Archbishops of Prague in Urban Struggles of the Confessional Age 1561–1612". Bohemian Reformation and Religious Practice. 4: 261–273" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-02-25. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "The Prague Pogrom of 1389@Everything2.com". web.archive.org. 2010-06-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-06-18. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prague Jewish Quarter". web.archive.org. 2009-04-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2009-04-17. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Chandler, Tertius; Fox, Gerald (2013). 3000 Years of Urban Growth. Elsevier. ISBN 9781483271255.
- ^ "Architecture of the Gothic". web.archive.org. 2013-08-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-08-08. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Old Royal Palace with Vladislav Hall - Prague Castle". web.archive.org. 2009-04-01. Arkivjat mill-oriġinal fl-2009-04-01. Miġbur 2023-04-04.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Religious conflicts". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-03-04. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "The Kingdom of Bohemia during the Thirty Years' War". web.archive.org. 2011-07-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-07-18. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prague | Jewish Virtual Library". web.archive.org. 2017-01-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-01-13. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Peste - Google Books". web.archive.org. 2016-05-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-05-03. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Prague. Volume 22. Miġbur 2023-04-05.
- ^ "Jüdische Gemeinde - Prag". web.archive.org. 2022-03-31. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-03-31. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Bryant, Chad (2007). Prague in Black: Nazi Rule and Czech Nationalism. Cambridge, MA: Harvard University Press, p. 167ff. ISBN 978-0674024519.
- ^ "Looking back at the bombing of Prague - The Prague Post". web.archive.org. 2012-01-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-01-14. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "The bombing of Prague from a new perspective | Radio Prague". web.archive.org. 2018-02-20. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-02-20. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Post-Communist Refections of the Prague Spring — Jiří Pehe". web.archive.org. 2017-09-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-09-17. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Global Cities as Centers of Cultural Influence: A Focus on Istanbul, Turkey". web.archive.org. 2018-07-15. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-07-15. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "GamesBids.com - Prague Assembly Confirms 2016 Olympic Bid". web.archive.org. 2011-08-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-08-07. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "GamesBids.com - It's Official – Prague Out Of 2020 Bid". web.archive.org. 2010-09-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-09-10. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Vítejte na stránkách Po Praze podél potoků (Portál životního prostředí hlavního města Prahy)". web.archive.org. 2022-04-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-17. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Hostivařská přehrada není jen na koupání, ale i na výlet – Hostivařská přehrada". web.archive.org. 2021-05-09. Arkivjat mill-oriġinal fl-2021-05-09. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Sedm pražských NEJ aneb Neznámý kopec Teleček | E15.cz". web.archive.org. 2021-05-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2021-05-14. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Latitude and Longitude of World Cities (London, L.A., Paris, Singapore) — Infoplease.com". web.archive.org. 2011-05-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-05-24. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Latitude and Longitude of World Cities (London, L.A., Paris, Singapore) — Infoplease.com". web.archive.org. 2011-05-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-05-24. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Vancouver, Canada latitude/longitude". web.archive.org. 2012-01-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-01-25. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Kudy z nudy - Póly metropole – nejvzdálenější body hlavního města". web.archive.org. 2022-04-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-17. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prague, Czech Republic Koppen Climate Classification (Weatherbase)". web.archive.org. 2019-12-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-12-18. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Praga - Adeilson Nogueira - Google Books". web.archive.org. 2021-01-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2021-01-26. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prag Gezi Rehberi: Prag Travel Guide - Muhsin Kadıoğlu - Google Books". web.archive.org. 2022-04-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-07. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Portál ČHMÚ : Historická data : Počasí : Územní teploty". web.archive.org. 2021-01-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2021-01-18. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Prague, Czech Republic - Detailed climate information and monthly weather forecast | Weather Atlas". web.archive.org. 2019-07-02. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-07-02. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "The Weather's Record Keeper | Meteostat". web.archive.org. 2022-04-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-17. Miġbur 2023-04-05.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
Ħoloq esterni
[immodifika | immodifika s-sors] |
Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Praga |
