Прејди на содржината

Дромон

Од Википедија — слободната енциклопедија

Дромон — вид на галија и најважниот воен брод на византиската морнарица од V до XII век, кога биле заменети со галии изработени во италијански стил. Овој брод бил равиен од либурна, кој пак бил главен брод на римската морнарица за време на Римското Царство.[1]

Во средновековниот период од зборот дромон се изведени и зборовите на среедновековен англиски дромонд и старофранцуски дромонт и го опишуваат секој особено голем брод.[2]

Развој и одлики

[уреди | уреди извор]
Оваа предлошка е дел од серијата на статии поврзани со армијата на Византија, 330–1453 година
Структура
Византиска армија: Источноримска армија, Средновековна византиска армија (тема • тагма • Хетаиреја), Комнинска армија (пронија), Палеолошка армија (алагион) • Варјашка стража • Војсководци
Византиска морнарица: Течен оган • Дромон • Адмирали
Походи
Списоци на: војни, бунтови и граѓански војни и битки
Стратегија и тактики
Тактики • Опсадно војување • Воени прирачници • Утврдувања (Цариградски ѕидини)
Кутијава:

Појавата и развојот на средновековните воени бродови е тема на дебата и претпоставки: сè до неодамна, немало остатоци од бродови со весла ни од антиката но ни од средновековието, и информациите морале да се соберат со анализа на книжевните докази, или од грубите уметнички прикази и остатоците од неколку трговски бродови. Неодамна во 2005-2006 година археолошките ископувања од т.н. проект Мармареј кои се одвивале на местото на Теодосиево пристаниште (денес Јенкапи) се откриени остатоците на преку 36 византиски бродови од VI до X век, вклучувајќи тука и четири лесни галии од типот галеа.[3]

Прифатеното гледиште е дека главните равојни карактеристили кои довеле до посебен развој на дромони од либурни, а со тоа карактеристичните средоземни галии, каде била користена целосна палуба (катастрома), напуштањето на употребата на ударен овен на прамецот, за да се овозможи надвода кобилица, и постепена употреба на латинско едро.[4] Точните причини за напуштањето на овнот (латински: rostrum; ἔμβολος, емболос) се непознати. Цртежите на нагоре насочени клунови во IV век во ракописот Ватикански Вергилиј јасно укажува на фактот дека ударните овни се заменети со прамец кај доцните римски галии.[5] Една можност е дека оваа промена се случила поради постепениот развој на изгледот на претходните елементи како надворешноста, жлебувањето, трупот и методот на градба, кои всушност и биле цел на ударниот овен, со што првично се развил скелетниот метод кој обезбедувал поподвижен труп, кој бил повеќе отпорен на напади.[6] Сигурно до почетокот на VII век основната функција на ударниот овен била целосно заборавена, ако се верува на Исидор Севиљски дека тие се користеле за заштита од удари и судири со подводни камења.[7] А што се однесува на латинското едро, различни автори во минатото посочиле дека во средоземието било првпат употребено од страна на арапите, чие потекло пак најверојатно е Индија. Сепак, со откривањето на нови прикази и книжевни записи во последниве децении, ги навело на заклучок научниците да го поместат датумот на појавата на латинското едро во Левант, во доцниот хеленизам или раниот римски период.[8][9][10][11] Но не постоела само триаголен облик, се знаело и за четириаголен облик, кој бил користен со векови (најверојатно на помали пловила) заедно со квадратни едра.[8][12] Велизаровата инвазиона флота од 533 година била делумно опремена со латинско едро, со што најверојатно во тој период латинското едро станало стандаердно за дромонот,[13] при што традиционалното квадратно едро постепено се исфрлило од употреба во средновековното поморство.[12]

Дромоните кои Прокопиј ги опишал биле еднотрупни бродови со 50 веслачи, со по 25 веслачи од секоја страна.[14] Повторно за разлика од хеленистичките пловила, кој користле помошен труп, кои биле издадени директно од трупот.[15] Во подоцнежните биремски дромони во IX и X век, двата реда на веслачи биле разделени од палубата, при што првиот ред веслачи бил сместен под палубата, додека пак вториот ред на веслачои бил сместен над палубата, од овие веслачи се очекувало да се борат заедно со војската при напаѓање и истоварање на други бродови.[16] Макрипулија зборува за 25 веслачи под и 35 веслачи над палубата на секоја страна од дромонот или вкупно 120 веслачи.[17] Целата должина на овие бродови била најверојатно околу 32 метри.[18] Иако повеќето тогашни пловила имале еден јарбол, поголемите биремски дромони најверојатно имале потреба од два јарболи за да се движат и маневрираат подобро,[19] претпоставувајќи дека единечно латинско едро за брод со оваа големина би имало незамисливи димензии.[20] Бродот бил управуван од две кормила на крмата, на кои исто така имало шатор кој ги покривал капетановите простории.[21] Прамецот имал издигнат дел, под кој се наоѓале цевките за празнење на течниот оган,[22] иако можеле да се носат и дополнителни цевки на секоја страна од пловилото.[23] Имало и павесада, на која можеле војниците да ги закачат своите штитови, истите се простирале по целата должина на бродот, со што се обезбедувала заштита на екипажпот.[24] Поголемите бродови имале и дрвени замоци (ксилокастра) на секоја страна помеѓу јарболите, слични на оние кои постоеле кај римските либури, со што на стрелците им се обезбедувала издигната платформа за стрлање.[25] Металниот дел на прамецот бил наменет за преминување над непријателските весла, кршејќи ги, со што тие бродови биле онеспособени да се заштитат од проектилни напади и истоварање на палуба.[26]

Четирите бродови галеи откриени во ископувањата на Јенкапи, кои најверојатно се од X или XI век, се со униформен изглед и изградба, што укажува на централизиран производствен процес. Тие се со должина од 30 м, и се изградени од Црн бор и Источен јавор.[27]

Видови на бродови

[уреди | уреди извор]
Приказ на битка на море, копија од XIII век на Опијановата Кинегетика

Во X век, имало три главни класи на биреми (дворедни веслачки) веени бродови од општиот дромонски тип, како што се опишани во списоцит на Критските експедиции од 911 и 949 година: [хеландион] остикон ([χελάνδιον] οὑσιακόν), така наречен поради тоа што бил со екипаж од една оуза, или 108 луѓе,[хелдион] памфилон ([χελάνδιον] πάμφυλον), со екипаж од 120 до 160 луѓе, неговото име најверојатно укажува на потеклото на тој облик во областа Памфилија како транспортен брод или пак неговиот екипаж бил избран и дромон, со екипаж од две оузи.[28][29] Во делото Церемонии, тешкиот воен брод дромон пишува дека овие бродови имале доста поголем екипаж од 230 веслачи и 70 војници, поморскиот историчар Џон Приор ги смета истите како дополнителен екипаж кој бил носен во странство, додека пак грчкиот научник Макрапулија тврди дека овие дополнителни луѓе во екипажот се соодветниот број на вториот ред на веслачи на горните весла.[30][31] Помал, еднотрупен брод, монерес или галеа, со екипаж од 60 луѓе, се користел во извиднички мисии но и како крила на линијата на битките.[32] Галеата особено цврсто се поврзува со мардаитите, и Макропулијанаведува дека овој брод бил користен исклучиво од нив.[33] Триредните („триери“) дромони се опишани во IX век во дело посветено на паракоимените од Василиј Лакапин. Сепак, трактат, од кој се зачувани само одредени делови, се користи со наводи за изгедот и изградбата на класичните триери, и од оваа причина треба да се користи внимателно кога се користи за објаснување и опис на воените бродови во византискиот период.[34][35] Постоењето на триерни пловила, сепак, е посведочено од фатамидската морнарица во XI и XII век, и забелешките на Лав VI за големите арапски бродови во X век, можное е да посочува на постоењето на триерски галии.[36]

За превоз на товар, византијците вообичаено употребувале обични трговски бродови или пак бродови за снабдување. Овие бродови во голем дел биле пловни бодови, одосно не користеле весла.[37] Византијците и арапите исто така користеле бродови за пренос на коњи (хипагога), кои или биле пловни бродови или пак галии, при што галијата била приспособена за пренос на коњите.[38] Знаејќи дека хеландија е брод кој првично се користел за пренос на коњи, ова пак посочува на разлики во изведбата меѓу хеландионот и дромонот соодветно, поими кои во книжевните извори се користат без да се направи разлика меѓу истите. Додека пак дромонот бил развиен целосно како воена галија, хеландионот би имал потреба од специјален оддел во средиштето во кој би се сместиле коњите, на тој начин зголемувајќи ја ширината на бродот и длабочината на складот.[39] Во продолжение, византиските извориспоменуваат и сандал, што всушност претставува чамец кој бил носен странично од страна на поголемите бродови. Овој чамец опишан во Церемонии имал еден јарбол, четири весла и кормило.[40]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 123–126
  2. ↑ The Shorter Oxford English Dictionary, 3rd edition, "Dromond".
  3. ↑ Delgado 2011, стр. 188–191.
  4. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 127.
  5. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 138–140.
  6. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 145–147, 152.
  7. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 134–135.
  8. ↑ 8,0 8,1 Casson 1995, стр. 243–245, Fig. 180–182.
  9. ↑ Basch 2001, стр. 57–64.
  10. ↑ Campbell 1995, стр. 8–11.
  11. ↑ Pomey 2006, стр. 326–329.
  12. ↑ 12,0 12,1 Pryor & Jeffreys 2006, стр. 153–159.
  13. ↑ Basch 2001, стр. 64.
  14. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 130–135.
  15. ↑ Gardiner 2004, стр. 103–104.
  16. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 232, 255, 276.
  17. ↑ Makrypoulias 1995, стр. 164–165.
  18. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 205, 291.
  19. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 238.
  20. ↑ Dolley 1948, стр. 52.
  21. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 215.
  22. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 203.
  23. ↑ Haldon 1999, стр. 189.
  24. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 282.
  25. ↑ Gardiner 2004, стр. 104.
  26. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 143–144.
  27. ↑ Delgado 2011, стр. 190–191.
  28. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 189–192, 372.
  29. ↑ Casson 1995, стр. 149–150.
  30. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 261–262.
  31. ↑ Makrypoulias 1995, стр. 165.
  32. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 190.
  33. ↑ Makrypoulias 1995, стр. 159–161.
  34. ↑ Pryor 2003, стр. 84.
  35. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 284–286.
  36. ↑ Gardiner 2004, стр. 108.
  37. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 305.
  38. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 307–308, 322–324.
  39. ↑ Pryor & Jeffreys 2006, стр. 166–169, 322–325, 449.
  40. ↑ Makrypoulias 1995, стр. 168.

Извори

[уреди | уреди извор]
  • Ahrweiler, Hélène (1966), Byzance et la mer. La Marine de Guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance aux VIIe–XVe siècles (француски), Paris: Presses Universitaires de France
  • Basch, Lucien (2001), „La voile latine, son origine, son évolution et ses parentés arabes“, Во Tzalas, H. (уред.), Tropis VI, 6th International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Lamia 1996 proceedings (француски), Athens: Hellenic Institute for the Preservation of Nautical Tradition, стр. 55–85
  • Campbell, I.C. (1995), „The Lateen Sail in World History“ (PDF), Journal of World History, 6 (1): 1–23, Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-08-04, Посетено на 2015-08-14
  • Casson, Lionel (1995), Ships and Seamanship in the Ancient World, Johns Hopkins University Press, ISBN 0-8018-5130-0
  • Christides, Vassilios (1995), „Byzantine Dromon and Arab Shini: The Development of the Average Byzantine and Arab Warships and the Problem of the Number and Function of the Oarsmen“, Tropis III, 3rd International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Athens 1989 proceedings (PDF), Hellenic Institute for the Preservation of Nautical Tradition, стр. 111–122, Архивирано од изворникот (PDF) на 2012-03-06, Посетено на 2015-08-14
  • Delgado, James P (2011), „Ships on Land“, Во Catsambis, Alexis; Ford, Ben; Hamilton, Donny L. (уред.), The Oxford Handbook of Maritime Archaeology, Oxford University Press, стр. 182–191, ISBN 978-0-19-537517-6
  • Dolley, R. H. (1948), „The Warships of the Later Roman Empire“, The Journal of Roman Studies, Society for the Promotion of Roman Studies, 38: 47–53, doi:10.2307/298170, JSTOR 298170
  • Gardiner, Robert, уред. (2004), The Age of the Galley: Mediterranean Oared Vessels since pre-Classical Times, Conway Maritime Press, ISBN 978-0-85177-955-3
  • Haldon, John F. (1999), Warfare, State and Society in the Byzantine world, 565–1204, Routledge, ISBN 1-85728-494-1
  • Makrypoulias, Christos G. (1995), „The Navy in the Works of Constantine Porphyrogenitus“, Graeco-Arabica, Athens (6): 152–171
  • Pomey, Patrice (2006), „The Kelenderis Ship: A Lateen Sail“, The International Journal of Nautical Archaeology, 35 (2): 326–329, doi:10.1111/j.1095-9270.2006.00111.x
  • Pryor, John H. (2003), „Byzantium and the Sea: Byzantine Fleets and the History of the Empire in the Age of the Macedonian Emperors, c. 900–1025 CE“, Во Hattendorf, John B.; Unger, Richard W. (уред.), War at Sea in the Middle Ages and the Renaissance, Boydell Press, стр. 83–104, ISBN 0-85115-903-6
  • Pryor, John H.; Jeffreys, Elizabeth M. (2006), The Age of the ΔΡΟΜΩΝ: The Byzantine Navy ca. 500–1204, Brill Academic Publishers, ISBN 978-90-04-15197-0
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Дромон&oldid=5226987“