Gerundivum

"Cato...cum clamaret omni senatu Carthaginem delendam..." Plinius scripsit (Naturalis Historia XV, 18, 74).

Gerundivum est in grammatica Latina adiectivum verbale cuius significatio passiva est:

• dolor vix ferendus ('qui aegre tolerari potest')
• labores non fugiendi ('qui vitari non debent').
• Amanda nomen datum puellae feminaeve, quae non potest non amari.

Gerundivum est passivum participium in -ndus, -a, -um desinens, quod necessitatis significationem multosque usus continet. Gerundia et gerundiva res similiter significare possunt, tamen gerundia substantiva verbalia sunt et gerundiva semper sunt adiectiva verbalia, obiectum suum directum modificantia. Gerundivum genetivum hac sententia "tempus equorum poscendorum" adhibetur. Sensus cum gerundio similis in sententia: "tempus equos poscendi" significatur. Gerundivum non tam temporis significandi futuri quam propensionum modalium exprimendorum causa adhiberi solet; videlicet gerundiva modales potentiae necessitatisque naturas exprimunt. Origo gerundii gerundivique nondum nota est. Primum gerundiva Latina a Lingua Umbra probabiliter orta sunt. Lingua Latina Archaica gerundia gerundivis fuere potiora; tamen gerundiva forte fuere gerundiis seniora.

I. Gerundivum (Introductio)

Gerundivum saepe cum verbo substantivo consentit, tamquam presentum participium sit.

• fortem et cōnservandum virum (Mil. 104)
• Gravis iniūria facta est et nōn ferenda. (Flacc. 84)

Quamquam Lingua Latina participium passivum praesens caret, gerundiva saepe participii passivi modo praesentis operare possunt, quae sententiarum formis supra sunt manifesta.

Gerundivum cum verbo "esse" in secunda conjugatione passiva ad necessitatem exprimendam adhibetur.

• Nōn agitanda rēs erit? (Verr. 5.179)

Locus praeclarus est hoc dictum M. Porcii Catonis:

• Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.

CONIUGATIO GERUNDIVI
SINGULARIS
Persona prima
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandus sum		Praesens	laudandus sim
Imperfectum	laudandus eram		Imperfectum	laudandus essem
Futurum	laudandus erō		Perfectum	laudandus fuerim
Perfectum	laudandus fuī		Plusquamperfectum	laudandus fuissem
Plusquamperfectum	laudandus fueram
Futurum exactum	laudandus fuerō
Persona secunda
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandus es		Praesens	laudandus sis
Imperfectum	laudandus eras		Imperfectum	laudandus esses
Futurum	laudandus eris		Perfectum	laudandus fueris
Perfectum	laudandus fuisti		Plusquamperfectum	laudandus fuisses
Plusquamperfectum	laudandus fueras
Futurum exactum	laudandus fueris
Persona tertia
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandus est		Praesens	laudandus sit
Imperfectum	laudandus erat		Imperfectum	laudandus esset
Futurum	laudandus erit		Perfectum	laudandus fuerit
Perfectum	laudandus fuit		Plusquamperfectum	laudandus fuisset
Plusquamperfectum	laudandus fuerat
Futurum exactum	laudandus fuerit
PLURALIS
Persona prima
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandi sumus		Praesens	laudandi simus
Imperfectum	laudandi eramus		Imperfectum	laudandi essemus
Futurum	laudandi erimus		Perfectum	laudandi fuerimus
Perfectum	laudandi fuimus		Plusquamperfectum	laudandi fuissemus
Plusquamperfectum	laudandi fueramus
Futurum exactum	laudandi fuerimus
Persona secunda
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandi estis		Praesens	laudandi sitis
Imperfectum	laudandi eratis		Imperfectum	laudandi essetis
Futurum	laudandi eritis		Perfectum	laudandi fueritis
Perfectum	laudandi fuistis		Plusquamperfectum	laudandi fuissetis
Plusquamperfectum	laudandi fueratis
Futurum exactum	laudandi fueritis
Persona tertia
Indicativus			Coniunctivus
Praesens	laudandi sunt		Praesens	laudandi sint
Imperfectum	laudandus erant		Imperfectum	laudandi essent
Futurum	laudandus erunt		Perfectum	laudandi fuerint
Perfectum	laudandi fuerunt		Plusquamperfectum	laudandi fuissent
Plusquamperfectum	laudandi fuerant
Futurum exactum	laudandi fuerint

Infinitivus:

Praesens	laudandus esse
Perfectum	laudandus fuisse

Gerundivum neutrum secunda conjugatione cum verbis adhibetur:

• Temporī serviendum est. (Fam. 9.7.2)
• Lēgibus pārendum est.
• ūtendum exercitātiōnibus modicīs (Cat. M. 36)
• agitandumst vigiliās (Pl. Trin. 869)
• via quam nōbīs ingrediendum sit (Cat. M. 6)

Gerundivum impersonale exsistit:

• nunc est bibendum (Hor. Ode 37).

Supinum ablativum apud gerundivum raro invenitur:

• Quia dictu fastidienda sunt (Val. Max, IX., 3,2).
• Hieroclen ... sic amavit, ut eidem inguina oscularetur, quod dictu etiam inverecundum est, Floralia sacra se adserens celebrare. (Hierocles (auriga))
• Inter magnorum virorum discrimina, pudendum dictu, Mariccus quidam, e plebe Boiorum, inserere sese fortunae et provocare arma Romana simulatione numinum ausus est (Cornelii Taciti Historiarum, LXI)

Gerundiva activa hypothetica forsitan exstiterunt:

Exemplar gerundivi activi est verbum volvenda in sententia Lucretii “plumbea glans longo cursu volvenda calescit” (Lucr. 6.177). Quamquam gerundiva passiva semper sunt, gerundiva ex deponentibus significationem activam nonnullorum philologorum theoriis fortasse habent. Sententia admirandus est (gerundivum admirandus ex deponente admiror ortum est) forte significationem activam "miraculum dat" primordialiter habuit.

Exemplaria activorum gerundivorum infra sunt:

• plumbea glans longo cursu volvenda calescit (Lucr. 6.177)
• Sic volvenda aetas commutat tempora rerum (Lucr. 5.1276)
• Volvendis mensibus (Aen. 1.269)

II. Gerundivum genetivum

Gerundivum et gerundium genetivum cum adiectivo et substantivo verbo adhibetur.

• Vīvendī fīnis est optimus. (Cat. M. 72)
• neque cōnsilī habendī neque arma capiendī spatiō datō (B. G. 4.14)
• nōn tam commūtandārum quam ēvertendārum rērum cupidōs (Off. 2.3)

His usibus supra gerundia et gerundiva sunt aeque communia.

Gerundia sunt neutra gerundiva, verborum actiones significantia. Gerundium genetivum nonnumquam cum directo obiecto iungit:

• Nūlla causa iūsta cuiquam esse potest contrā patriam arma capiendī. (Phil. 2.53)
• artem vēra ac falsa dī iūdicandī (De Or. 2.157)
• ars bene disserendī et vēra ac falsa dīiūdicandī (De Or. 2.157)

Etiam Latina seniore gerundium et gerundivum genetivum adhibitum est ad consilium significandum. Gerundiva adhibentur ad directum obiectum describendum.

• quae postquam glōriōsa modo neque bellī patrandī cōgnōvit (Iug. 88)
• Aegyptum proficīscitur cōgnōscendae antīquitātis (Tac. Ann. 2.59)

Gerundium genetivum cum verbo "causa" et "gratia" consilium significare adhibetur:

• pābulandī aut frūmentandī causā prōgressī (B. C. 1.48)
• vītandae suspīcionis causā (Cat. 1.19)
• simulandī grātiā (Iug. 37)
• exercendae memōriae grātiā (Cat. M. 38)

• rêiciendī trium iūdicum potestās (Verr. 2.77)
• suī colligendī facultās (B. G. 3.6)

III. Gerundivum dativum

Gerundivum dativum cum verbo adhibetur:

• Diem praestitit operī faciendō.(Verr. 2.1.148)
• praeesse agrō colendō (Rosc. Am. 50)
• esse solvendō

Difficile est gerundium dativum cum directo obiecto inventu Lingua Latina Archaica praeter opera Plauti.

Gerundivum dativum cum adiectivo verbo adhibetur:

• genus armōrum aptum tegendīs corporibus (Liv. 32.10)
• Reliqua tempora dēmetendīs frūctibus et percipiendīs accommodāta sunt. (Cat. M. 70)
• perferendīs mīlitum mandātīs idōneus (Tac. Ann. 1.23)

Haec constructio communis est Livio serisque scriptoribus.

Gerundivum dativum sententiis legalibus adhibetur ad officii consilium significandum.

• comitia cōnsulibus rogandīs (Div. 1.33)
• triumvir colōniīs dēdūcundīs (Iug. 42)
• triumvirī reī pūblicae cōnstituendae

IV. Gerundivum accusativum

Gerundivum accusativum cum verbo "ad" adhibetur:

• Mē vocās ad scrībendum. (Or. 34)
• Vīvis nōn ad dēpōnendam sed ad cōnfīrmandam audāciam. (Cat. 1.4)
• nactus aditūs ad ea cōnanda (B. C. 1.31)

Si sententia directum obiectum accusativum habet, gerundivum pro gerundio optatur. Hac sententia infra verbum "subeunda" cum verbo "pericula" convenit.

• parātiōrēs ad omnia perīcula subeunda (B. G. 1.5)

Classica Latina gerundium accusativum numquam obiectum directum iunxit; verumtamen nonnullis scriptoribus gerundia accusativa obiectum directum sine praepositionibus habuere. Antiquus tonus poeticis sententiis infra reperirier potest, quia impersonale gerundivum gerundiumve cum directo obiecto adhibetur.

• pacem petendum (Ver, Aen. 11.230)
• aeternas quoniam poenas in morte timendumst (Lucr. 1.111),
• viam quam nobis ingrediundum sit (Cic, Sen. 2.6)
• vasa vinaria et olearia faciendum (Varro, RR 1.13.1)

Gerundivum cum obiecto verboque consilium significare adhibetur:

• redēmptor quī columnam illam condūxerat faciendam (Div. 2.47)
• Aedem Castoris habuit tuendam. (Verr. 2.1.150)
• Nāvīs atque onera adservanda cūrābat (id. 5.146)

Aliae praepositiones "inter" et "ob" cum gerundivo accusativo adhibentur:

• inter agendum

V. Gerundivum ablativum

Gerundivum et gerundium ablativum modum significare potest:

• Multa pollicendō persuādet. (Iug. 46)
• Latīnē loquendō cuivīs pār (Brut. 128)
• hīs ipsīs legendīs (Cat. M. 21)
• obscūram atque humilem conciendō ad sē multitūdinem (Liv. 1.8)
• Nūllum officium referendā grātiā magis necessārium est. (Off. 1.47)
• in rē gerendā versārī (Cat. M. 17)
• nec continuandō abstitit magistrātū (Liv. 9.34)

Gerundivum ablativum cum adjectivo verboque raro adhibetur. Classica prosa gerundium ablativum apud obiectum directum raro invenitur.

Ablativa gerundia scriptoribus serioribus frequenter sunt participia praesentia:

• Cum ūnā diērum flendō sēdisset, quīdam mīles generōsus iūxtā eam equitandō vēnit. (Gesta Romanorum, 66 [58])

Ergo italianis hispanicisque participiorum formae praesentium linguis primum a gerundiis ablativis ortae sunt.

VI. Declinatio gerundivi

Declinatio prima et secunda.

Casus	Singularis				Pluralis
	Masculinus	Femina	Neuter		Masculinus	Femina	Neuter
Nominativus	serviendus	servienda	serviendum		serviendī	serviendae	servienda
Genetivus	serviendī	serviendae	serviendī		serviendōrum	serviendārum	serviendōrum
Dativus	serviendō		serviendō		serviendīs
Accusativus	serviendum	serviendam	serviendum		serviendōs	serviendās	servienda
Ablativus	serviendō	serviendā	serviendō		serviendīs
Vocativus	serviende	servienda	serviendum		serviendī	serviendae	servienda
Locativus

Similitudines gerundivi gerundiique

Genetivus	cōnsilium	urbem capiendī urbis capiendae
Dativus	dat operam	agrōs colendō agrīs colendīs
Accusativus	veniunt ad	mihi pārendum pācem petendam
Ablativus	terit tempus	scrībendō epistulās scrībendīs epistulīs

Bibliographia

• 1903. Allen and Greenough’s New Latin Grammar for Schools and Colleges, J.B. Greenough, G.L. Kittredge, A.A. Howard, et Benjamin L. D’Ooge.
• Was There a Nominative Gerund? (Iterum de Gerundio et Gerundivo). E. Adelaide Hahn. Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 96 (1965), pp. 181-207.
• The Origin of the Latin Gerund and Gerundive: A New Proposal. Jay H. Jasanoff. Universitas Harvardiana. 2006.
• Archaism and Innovation in Latin Poetic Syntax. J. H. W. Penney: 93, 249-268.
• The Origin of the Gerund and Gerundive. L. Horton-Smith: The American Journal of Philology, Vol. 15, No. 2 (1894), pp. 194-216: The Johns Hopkins University Press.