Qıtay filosofiyası

Áyyemgi Qıtay filosofiyası - erteden qáliplesedi.Onda birinshi qosıqlardın' kitabı áyyemgi xalıq poeziyasının' toplamı bolıp sanaladı. (b.e.sh. XI-VI a'sirler). Tariyx kitabı (b.e.sh. mıńınshı jıldıń basında) rásmiy hújjetlerdiń tariyxıy waqıyalardıń jazba súwretlemeleriniń jıynaǵı bolıp tabıladı. Tártip kitabı (b.e.sh. IV-I ásirler) sıyasıy hám diniy tártiplestiriwler, báhár hám gúz kitabı (b.e.sh.VI-IV ásirler) etikalıq hám formal máselelerdi sheshiw.

Filosofiyanıń rawajlanıwınıń eń áhmiyetlisi bolıp jańalıqlardı jasaw kitabı (b.e.sh. XII-VI ásir) bolıp esaplanadı. Bunda dúnya hám adam haqqındaǵı Qıtay filosofiyasında birinshi túsinikler óz kórinisin tabadı. Bul kitaptıń úsh áhmiyetli bóleklerinen birewi İnv hám Yan elementleri haqqındaǵı miflerdi beredi.

Yan qanday bolmasın aktivligi menen hámme nárselerge kirip otırıwshılıǵı menen belgilenedi, al İnv kútip turıwshılıq penen ajıraladı.

Qıtayda filosofiya "urısıwshı mámleketler" dep atalatuǵın dáwirde eń joqarǵı gúlleniwge eristi. Bul dáwirde Qıtay filosofiyasınıń "altın ásiri" dep ataydı.

Bul dáwirde tiykarǵı filosofiyalıq altı baǵdar:

In - Yan
Konfutsilik
Daosizm
İmen mektebi
Moizm
Legizm

Konfutsiydiń (b.e.sh 551-479 j) pikiri boyınsha "İnsan ózi ushın emes, jámiyet ushın insan" bolıp tabıladı. Konfutsiylik etika adamdı onıń sotsiallıq funktsiyası menen baylanısta túsinedi, al tábiyat bul adamdı usı funktsiyanı tiyislik dárejede orınlawǵa ákeliwi dep biledi.

Daosizmniń dıqqat orayında tábiyat, kosmos hám adam turadı, biraq olar ratsionallıq jol menen emes, al logikalıq izbe-izlik formalardı konstruktsiya etiw menen emes, al tirishiliktiń tábiyatına tikkeley eniwdiń járdemi menen erise aladı.

İmen mektebi haqıyqatlıqtıń tilde aytılıwı. Ol zatlardıń qatnasın hám usı qatnasıqların hám son'ınan pikir juwırtıwlar menen izertleydi.

Monistlik mektep, onıń dóretiwshisi Mo tszi (b.e.sh 479-431 j). Bunda bas dıqqat sotsiallıq etika problemalarına awdarıladı. Mektepte qara miynet onıń tıńlawshılardıń jasawınıń deregi anıqlanadı.

Montrlerdiń táliymatı Konfutsiy táliymatına qarama-qarsı turadı.

Eń sońında "legizm" urısıwshı mámleketlerdiń dáwirindegi sotsiallıq siyasiy ózgerisler máselelerine dıqqat ayrıqsha awdarǵan táliymat sıpatında qáliplesti. Onıń wákilleri sotsiallıq teoriya menen mámleketlik basqarıwdıń problemaları menen shuǵıllandı.