Madagaskar

Madagaskar Respublikası

Madagaskar bayraǵı Madagaskar gerbi
Madagaskar dúnya kartasında
Paytaxtı	Antananarivu
Prezidenti	Andry Rajoelina
Rásmiy til(ler)i	malagasi, francuz
Gimni	Oh, biziń súyikli watanımız
Jer maydanı	587 041 km²
Xalqınıń sanı  – adam/km²	24,823,539  41,3/km²
Ǵáresizlik kúni	26-iyun 1960-jıl
Pul birligi	ariari
Waqıt poyası	+3
Telefon kodı	+261
Internet domeni	.mg

Madagaskar yaki Madagaskar Respublikası (malag. Repoblikan'i Madagasikara [republiˈkʲan madaɡasˈkʲarə̥]; fran. République de Madagascar [ʁepyblik de madaɡaskaʁ]) — Hind okeanındaǵı Madagaskar atawı (dúnyadaǵı tórtinshi eń úlken ataw) hámde Afrika materiginiń qubla-shıǵıs jaǵıslarına jaqın aymaqtaǵı kishi atawlarda jaylasqan mámleket. Maydanı - 587 mıń km², xalqı - 24,2 million adam. Paytaxtı — Antananarivu qalası. Madagaskar bir atawdı iyelegen dúnyadaǵı eń úlken mámleket.

Shama menen bunnan 88 million jıl aldın Gondvana superkontinenti bóleklengennen keyin, Madagaskar atawı Hindistannan ajıralıp shıqtı, bul bolsa jergilikli ósimlikler hám haywanlardıń salıstırmalı izolyaciyada rawajlanıwına alıp keldi. Jergilikli ósimlik hám haywanat túrleriniń 90 %ten aslamı Jer sharınıń basqa aymaqlarında ushıramaydı. Atawdıń hár túrli ekosistemaları hám kem ushıraytuǵın jabayı tábiyatı búgingi kúnde tez ósip baratırǵan xalıq sebepli joq bolıp ketiw qáwipi astında qalǵan. Madagaskardaǵı alǵashqı adamzat mákánları biziń eramızǵa shekemgi 350-jıllar menen biziń eramızǵa shekemgi 550-jıllar aralıǵında payda bolǵan dep qabıl etiledi, biraq arxeologiyalıq dáliyller atawda adamzattıń birinshi payda bolıwı bunnan 10 mıń jıl aldın júz bergen bolıwı múmkinligin kórsetedi.

Avstroneziya xalıqları atawǵa kanoeda Kalimantan, Úlken Zond atawları yamasa Filippinnen kelgenligi boljaw etiledi. Biziń eramızdıń 1000-jılları átirapında olarǵa Mozambik buǵazın kesip ótken bantular qosıldı. Keyinlew Madagaskarǵa basqa da kóship júriwshi xalıqlar otırıqshı bolıp jaylasadı. Olardıń hár biri atawdıń mádeniy turmısına óz úlesin qosqan. Xalıqtıń etnik quramı on segiz yamasa odan kóp kishi gruppalarǵa bólingen, olardıń eń úlkeni oraylıq tawlı aymaq - Bálent Platodan kelgen merina xalqı bolıp tabıladı.

Etimologiya

Malagasi tilinde ataw Madagasikara ([madaɡasˈkʲarə̥]) dep ataladı, al onıń xalqı "malagasiler" dep ataladı (gónergen frantsuzshada "malgashiler", malag. foko malagasy). Usınıń menen birge, "Madagaskar" toponimi jergilikli atamalardan kelip shıǵpaǵan, bálkim orta ásirlerde Evropada payda bolǵan. Solay etip, ataqlı veneciyalı sayaxatshı Marko Polo óz miynetlerinde "Madageiscar" atın keltirip ótedi, biraq bul atamanıń da negizi atawǵa hesh qanday baylanısı joq. Sebebi Polo miynetlerindegi "Madageiscar" bul Somalidiń Mogadisho portı atınıń buzılǵan transliteraciyası bolıp, sayaxatshı atawdı aljasıp Mogadisho dep oylaǵan. Bunnan sonı shamalaw múmkin, atawdaǵı ayırım jámáátler ózleri jasaǵan kishi aymaqlardı belgilewde atlar isletken bolsa da, "Madagasikara" atamasınan aldın malagasi tilinde heshqanday sóz jergilikli xalıq tárepinen pútkil atawdı belgilew ushın isletilmegen.

Geografiyası

Madagaskar atawı Hind okeanınıń suwları menen juwıladı hám Qubla Afrikanıń shıǵıs qırǵaqlıǵına jaqın jaylasqan bolıp, olardı Mozambik buǵazı ajıratıp turadı. Atawdıń eń bálent noqatı - onıń arqa bólegindegi Caratanana taw dizbeginde jaylasqan sóngen Marumukutru vulkanı (2876 m). Mámlekettiń ulıwma maydanı 587 041 km². Uzınlıǵı - shama menen 1600 km, keńligi - 600 km den artıq. Atawdıń oraylıq bólegin bálent tawlı Andzafi platosı iyelegen bolıp, ol batısta ásten tómenleydi, al shıǵıs qırǵaqtıń oypatlıqlarında keskin túsip ketedi. Atawdıń bir qansha jerlerinde landshafttıń ayrıqsha túri - cingi (malag. tsingy) - kóplegen ushqır múyeshler payda etiwshi vertikal oyıqlardan ibarat hák tas jınısları bar. Bul tábiyǵıy obyektlerdi saqlawǵa Cingi-de-Bemaraxa, Cingi-de-Namuruka hám basqa qorıqxanalar xızmet etedi.

Aymaqları

Atawdı shártli túrde bes aymaqqa bóliw múmkin: shıǵıs qırǵaq, Caratanana taw dizbegi, oraylıq bálent tawlar, batıs qırǵaq hám qubla-batıs aymaq.

Siltemeler

• https://web.archive.org/web/20081024185803/http://www.madagascar.gov.mg/ — Madagaskar húkimeti rásmiy saytı