Magna Carta
Magna Carta Libertatum (en mezepokala latina "Granda Charto di la Liberesi"), kurte Magna Carta, esas charto konkordita da Rejo John di Anglia en Runnymede, proxim Windsor, ye 15ma di junio 1215.
Unesme redaktita dal Arkiepiskopo di Canterbury por pacigar relati inter la nepopulara rejo e grupo de rebela baroni, ol promisis protekto di ekleziala yuri, protekti por la baroni de nelegala enkarcerigo, aceso a rapida justicio, e limiti en feudala pagi al monarkio, exekutenda per konsilistaro de 25 baroni. Nula latero obediis la charto, ed ol anulesis da Papo Inocentius la 3ma, quo duktis al Unesma Baroni-Milito. Pos la morto di John, la regento-guvernerio di lua yuna filiulo, Henry III, rieditis la dokumento en 1216, sen ula radikala kontenajo, nesucesoza probo krear politkala suporto por lia skopo. En la fino dil milito en 1217, ol formacis parto dil paco-pakto en Lambeth, ube la dokumento aquiris la nomo Magna Carta, por distingar ol del plu mikra Charto di la Foresto editita samtempe. Indijanta pekunio, Henry rieditis la charto en 1225 kambie granto di nova imposti; lua filiulo, Edward I, repetis la exerco en 1297, icafoye konfirmante ol kom parto dil statuto-lego di Anglia.
La charto divenis parto di angla politikala vivo e ordinare rinovigesis da singla nova monarko, ma dum ke la yuna angla parlamento legifis, ol perdis praktikala signifiko. Fine dil 16ma yarcento esis nova intereso pri Magna Carta. Legisti e historiisti lora kredis ke esis anciena angla konstituco, de la epoko dil anglo-saxoni, qua protektis angla liberesi. Li argumentis ke la normanda invado di 1066 renversabis ica yuri, e ke Magna Carta esabis populala probo restaurar oli, per quo la charto esis esencala fundamento di la lora povi di Parlamento e legala principi quala habeas corpus. Ica historiala naraco esis defektoza, ma yuristi quala Sir Edward Coke ofte uzis Magna Carta dum la frua 17ma yarcento, argumentanta kontre la Deala Yuro di Reji propozita dal Stuart-monarki. Amba James I e lua filiulo Charles I probis supresar diskuto pri Magna Carta, til ke la questiono diminutesis dal Angla Intercivitana Milito di le 1640 e la ocido di Charles. La politikala mito di Magna Carta e lua protekto di anciena personala liberesi persistis pos la Glorioza Revoluciono di 1688 til la 19ma yarcento. Ol influis la frua usana koloniisti en la Dek-e-tri Kolonii e la formaco dil Usana Konstituco en 1787, quo divenis la supra lego di la lando en la nova republiko di Usa. Resercho* da Viktoriana historiisti montris ke la originala charto di 1215 koncernis la mezepokala relato inter la monarko e la baroni, ne la yuri dil ordinara homi, ma la charto restis potenta, ikonala dokumento, mem pos ke preske omna lua kontenajo abrogesis de la statuti en la 19ma e 20ma yarcenti.
Magna Carta esas ankore importanta simbolo di libereso hodie, ofte citata da politikisti e kampanieri, e grande respektesas dal britana ed usana legala komunesi; Sinioro Denning deskriptis ol kom "la maxim bona konstitucala dokumento di omna tempo - la fundamento di la libereso dil individuo kontre la arbitriala autoritato dil despoto".
En la 21ma yarcento, quar exempleri dil originala charto di 1215 ankore existas, posedata da la Britana Biblioteko e la katedrali di Lincoln e Salisbury. Esas anke kelka plu tarda charti en publika e privata manui, inkluzanta kopii dil charto di 1297 en Usa ed Australia. La originala charti esis skribata sur pergameno per plumi, en abreviita mezepokala latina, segun la lora konvenciono por legala dokumenti. Singla siglesis per la rejala Granda Sigluro: tre poka tala sigluri transvivis. Eruditi referas la 63 numerizita "klauzi" di Magna Carta; ico esas moderna numerizo, enduktita da Sir William Blackstone en 1759; la originala charto esis un longa kontinua texto. La quar originala charti di 1215 kunexpozesis che la Britana Biblioteko dum un dio, 3ma februaro 2015, por celebrar la 800ma aniversario di Magna Carta.