Jump to content

Kuba

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Nagsasabtan: 22°00′N 80°00′W / 22.000°N 80.000°W / 22.000; -80.000

Republika ti Kuba
República de Cuba  (Espaniol)
Lima a horisontal a baras: tallo nga asul ken dua apuraw. Maya a nalabbaga nga ekuilateral a trianggulo it kanigid ti wagayway, a naabbonganna bassit dagiti baras, nga addaan ti maysa a puraw a naungtuan ti lima a bituen iti tengnga ti tranggulo.
Wagayway
Maysa a kalasag iti sango dagiti ruprupa a nabalangatan babaen ti Prigio a gorro, nga amin ket nasuportaran babaen ti sanga ti diraan ken laurel a balangat
Eskudo
Napili a pagsasao: Patria o Muerte (iti Espaniol)
"Pagilian wenno Patay"[1]
Nailian a kanta: La Bayamesa
Kanta ti Bayamo [2]
Politikal a mapa ti rehion ti Karibe nga addaan ti Kuba iti nalabbaga. Ti naisengngat ket agiparparang ti mapa iti lubong nga addaan dagiti kangrunaan nga igid ti mapa ket naparaigidan.
Kasasaadkliente nga estado iti Estados Unidos
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Havana
23°8′N 82°23′W / 23.133°N 82.383°W / 23.133; -82.383
Opisial a sasaoEspaniol
Grupgrupo ti etniko
65.1% Puraw, 10.1% Aprikano, 24.8% Mulato ken Mestiso[3]
Nagan dagiti umiliKubano
GobiernoUnitario a republika, Sosialista nga estado
Miguel Díaz-Canel
• Umuna a Bise Presidente
Salvador Valdés Mesa
Raúl Castro
• Presidente ti Nailian a Gimong
Esteban Lazo Hernández
Pannakawayawayas 
manipud iti Espania/Estados Unidos
Oktubre 10, 1868
manipud iti Espania
• Nairangarang ti Republika
Mayo 20, 1902
manipud iti Estados Unidos
Enero 1, 1959
Kalawa
• Dagup
109,884 km2 (42,426 sq mi) (Maika-105)
• Danum (%)
negligible[4]
Populasion
• Karkulo idi 2010
11,241,894[4] (Maika-73)
• Senso idi 2002
11,177,743[4]
• Densidad
102.3/km2 (265.0/sq mi) (Maika-106)
GDP (PPP)Karkulo idi 2010
• Dagup
$114.1 bilion (Maika-63)
• Tunggal maysa a tao
$9,900 (Maika-86)
GDP (nominal)Karkulo idi 2010
• Dagup
$57.49 bilion[3] (Maika-68)
• Tunggal maysa a tao
$5,100[3][4][5] (Maika-90)
Gini (2000)38.0[6]
kalalainganna
HDI (2013)steady 0.815[7]
nangato unay · Maika-44
KuartaPisos ti Kuba(CUP)
Mabaliwan a pisos ti KUba[8] (CUC)
Sona ti orasUTC−5 (CST)
• Kalgaw (DST)
UTC−4 (CDT)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+53
TLD ti internet.cu

Ti Kuba, opisial a ti Republika ti Kuba, (Espaniol: República de Cuba) ket maysa nga isla a pagilian idiay Karibe. Ti pagilian iti Kuba ket buklenna ti kangrunaan nga isla iti Kuba, ti Isla de la Juventud, ken dagiti nadumaduma a purpuro. Ti Havana ket isu ti kadakkelan a siudad idiay Kubá ken ti kapitolio iti daytoy a pagilian. Ti Santiago de Cuba ket isu ti maikadua a kadakkelan a siudad.[9][10] Iti amianan ti Kuba ket naisanglad ti Estado Unidos (90 a milia ti kaadayona) ken ti Bahamas, Mehiko ket addaan iti laud, ti Is-isla ti Cayman ken Hamaika ket adda iti abagatan, ken Haiti ken ti Dominikano a Republika ket adda iti abagatan a daya.

Idi 1492, Christopher Columbus ket simmanglad ken tinuntonna ti isla a tattan ket tagikuaen ti Kubá, para iti Pagarian iti Espania. Ti Kuba ket nagtalinaed a teritorio iti Espania aginggana idi nagpatingga ti Espania–Amerikano a Gubat idi 1898, ekn nakaala ti pormal a panakawayawaya manipud iti Estados Unidos idi 1902. Ti maysa a narukop a demokrasia, a kaaduan nga iturayan dagiti radikal a politika ket rimsua, a pinatangken babaen ti Kubano a batay-linteg iti 1940, ngem daytoy ket napernekan idi 1952 babaen ti dati a presidente a ni Fulgencio Batista, ken naipatakder ti maysa nga autoritario turay, a daytoy ket nagpaadu kadagiti kadaksan, panagpasardeng kadagit politika ken panagpalad kadagiti pagalagadan ti ekomonia.[11][12] ni Batista ket kanungpalan a naikkat idi Enero 1959 babaen ti Hulio 26 a tignay, ken ti maysa a baro nga administrasion ket naipatakder babaen ni Fidel Castro, a babaen idi 1965 ket nagbalin a ti maysa a partido nga estado babaen ti napaungar a ti Partido Komunista ti Kuba, nga agturturay pay laeng iti tatta nga aldaw.

Ti Kuba ket pagtaengan ti sumurok a 11 a riwriw a tattao ken isu daytoy ti kaaduan ti populasion nga isla a pagilian idiay Karibe, ken isu pay ti kadakkelan babaen ti kalawa ti lugar. Dagiti tattao, kultura, ken dagiti tinawtawid ket nakaala manipud kadagiti nadumaduma a nagtaudan, a kas kadagiti aborihinal a Taíno ken Ciboney a tattao, ti panawen iti Espaniol a kolonialismo, ti pinakayammo iti Aprikano a tagtagabu ken ti kinaasidegna iti Estados unidos.

Ti Kuba ket addaan ti 99.8% a bilang dagiti makabasa ken makasurat,[3][13] ti nababa a bilang dagiti panakatay ti maladaga ngem dagiti dadduma a naparang-ay a pagilian,[14] ken ti natimbengan a panagnamnama ti biag iti 77.64.[3] Idi 2006, ti Kubá ket isu laeng ti agmaymaysa a pagilian a nakasabat ti WWF a panagilawlawag iti nasaranay a panagrangrang-ay; nga addaan ti maysa a ekolohikal a tugot iti basbassit ngem 1.8 hektarea tunggal maysa a tao ken maysa a Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaon iti sumurok a 0.8 para iti 2007.[15]

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti nagan a Kuba ket nagtaud manipud iti pagsasao a Taíno. Ti husto a kaibuksilan ti nagan ket saan a nalawag ngem mabalin maipatarus a kas idiay kaaduan ti nalames a dagaw (cubao),[16] wenno nalatak a lugar (coabana).[17]Dagiti mannurat a namatmati a ni Christopher Columbus ket Portuges et nangibagbaga a ti Cuba ket ninaganan babaen ni Columbus para iti taga-ugma nga ili ti Kuba idiay distrito ti Beja idiay Portugal.[18][19]

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga ar-artikulo: Pakasaritaan ti Kuba ken Linia ti panawen ti pakasaritaan ti Kuba

Sakbay ti Columbia a panawen

[urnosen | urnosen ti taudan]
Pannakailadawan ti Taíno a babai, a kas naamammuan pay iti Arawak babaen dagiti Espaniol

Ti Kuba ket tinataengan idi ti tattao aPatneng nga Amerikano a naamammuan akas dagiti Taíno, a tinawtawagan pay ti Arawak babaen dagiti Espaniol, ken Guanajatabey kenn tattao a Ciboney sakbay ti isasangpet dagiti Espaniol. Ti tinaudan dagitoy a Patneng nga Amerikano ket nagtaudda manipud iti nangruna adaga iti Amianan, Tengnga ken Abagatan nga Amerika kadagiti adu a nasapsapa a siglo .[20] Dagiti patneng a Taíno ket tinawtawaganda ti isla iti Caobana.[21] TDagidi Taíno ket mannalon ken dagidi Ciboney ken mannalon, mangngalap ken agananup-agburburas.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Cuban Peso Bills". Tengnga a Banko iti Kuba. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-03-07. Naala idi 2009-09-07.
  2. ^ "National symbols". Government of Cuba. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-01-15. Naala idi Septiembre 7, 2009.
  3. ^ a b c d e "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-10-24. Naala idi 2011-09-30.
  4. ^ a b c d Anuario Estadístico de Cuba 2010, Oficina Nacional de Estadísticas, República de Cuba. Naala idi Septiembre 30, 2011.
  5. ^ Ti pateg ket binukel ti kaasitgan a gasut.
  6. ^ "Cuba grapples with growing inequality". Reuters. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-09-17. Naala idi 21 Hulio 2013.
  7. ^ "Human Development Report 2014" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. Naala idi 2014-07-24.
  8. ^ Manipud idi 1993 aginggana idi 2004 ti Doliar ti Estados Unidos ket inus-usar a kumaduaan ti pisos aginggana ti doliar ket nasukatan babaen ti mabaliwan a pisos
  9. ^ Thomas, Hugh (Marso 1971). Kubá; ti Panangkamat ti Kawayaan. New York: Harper & Row. ISBN 0-06-014259-6.
  10. ^ Thomas, Hugh (1997). Ti Tagabu a Komersio: Ti Sarita iti Atlantiko a Komersio ti Tagabu, 1440–1870. New York, NY: Simon & Schuster. ISBN 0-684-83565-7.
  11. ^ "Dagiti insao no Senador John F. Kennedy idiay Demokratiko a Pangrabii, Cincinnati, Ohio". John F. Kennedy Presidential a Biblioteka ken Museo – Jfklibrary.org. 1960-10-06. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-24. Naala idi 2010-11-07.
  12. ^ Thomas, Hugh (Marso 1971). Kuba; ti Panagkamat ti Kawayaan. New York: Harper & Row. p. 1173. ISBN 0-06-014259-6.
  13. ^ "unstats | Millennio a Panagituding". Mdgs.un.org. 2010-06-23. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-01-21. Naala idi 2010-11-07.
  14. ^ "CIA World Factbook". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-02-07. Naala idi 2011-09-30.
  15. ^ Reporta ti sibibiag a planeta
  16. ^ Alfred Carrada, Ti Diksionario ti Pagsasao a Taino(plato 8)
  17. ^ "Diksionario – Taino dagiti patneng a tao ti Karibe --". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-04-30. Naala idi 2013-02-21.
  18. ^ Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. Ingles: Ti Portuges a Columbus: sekreto nga ahente ni Ari Juan II, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-56315-8
  19. ^ da Silva, Manuel L. ken Silvia Jorge da Silva. (2008). Ni Christopher Columbus idi ket Portuges, Express Printing, Fall River, MA. 396pp. ISBN 978-1-60702-824-6.
  20. ^ Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle (1996). Arte ken arkeolohia ti sakbay ti Columbia a Kuba. Unibersidad ti Pittsburgh a Pagmalditan. p. 22. ISBN 0-8229-3955-X.
  21. ^ "Taino a nagan para kadagiti isla". Indio.net. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-10-30. Naala idi 2010-11-07.

Bibliograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Kuba iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Kuba manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Cuba

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuba&oldid=401721"