Jump to content

Զատկի ձու

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Զարդարված Զատկի ձվեր
Ուկրաինական տարբերակով Զատկի ձու՝ զատկական գրառմամբ՝ «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»

Զատկի ձու, կամ Զատկական ձու[1], որը երբեմն ներկում են։ Այն հաճախ օգտագործվում է որպես Զատկի տոնի նվեր։ Այսինքն, Զատկի ձուն ընդունված է օգտագործել Զատկի սեզոնի ժամանակ։ Հին ավանդույթի համաձայն, օգտագործվում են ներկած սովորական ձվեր, բայց ներկայիս իրականության մեջ նախապատվությունը տրվում է նաև գունավոր նրբաթիթեղով փաթաթված շոկոլադե, փայտե ձեռագործ կամ քաղցրավենիքով լցված պլաստիկե ձվերին։ Ամեն դեպքում, սովորական ձվերը դեռևս օգտագործվում են Կենտրոնական և Արևմտյան Եվրոպայի ավանդույթներում։ Չնայած, որ ձուն ընդհանրապես խորհրդանշում է առատություն և վերածնունդ[2], Քրիստոնեական Զատկի ժամանակ այն Սուրբ գերեզմանի խորհրդանիշն է, որտեղից Հիսուսը հարություն առավ[3][4][5]։ Բացի այդ, մեկ այլ ավանդույթի համաձայն, Զատկի ձվերը կարմիր գույնով ներկելը խորհրդանշում է Հիսուսի խաչելության ժամանակ թափած արյունը[3][6]։ Շատ աղբյուրների համաձայն, Զատկի ձվի օգտագործման այս ավանդույթը ծագել է Միջագետքի վաղ շրջանի քրիստոնյաներից, որտեղից էլ Ուղղափառ եկեղեցու միջոցով տարածվել է Ռուսաստանում և Սիբիրում, իսկ ավելի ուշ Կաթոլիկ և Բողոքական եկեղեցիների միջոցով՝ Եվրոպայում[6][7][8][9]։ Այլ աղբյուրների համաձայն՝այս ավանդույթը սկիզբ է առել Միջնադարում Արևմտյան Եվրոպայում այն պատճառով, որ Արևմտյան քրիստոնյաները չէին կարող Մեծ Պահքի ընթացքում ձու ուտել, և դա կարող էին անել միայն Զատկի տոնի ժամանակ[10][11]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձվի կեղևը գունավորելու սովորույթը հնուց է գալիս[12]։ Այս մասին վկայում են Աֆրիկայում հայտնաբերված 60.000 տարվա հնություն ունեցող գունավորված, փորագրված ջայլամի ձվերը[13]։ Նախնադարյան Եգիպտոսում, ինչպես նաև Միջագետքի և Կրետեի հին ավանդույթներում ձուն ասոցացվում էր մահվան և վերածննդի, ինչպես նաև իշխանության հետ, և այս ամենի ապացույցը 5000 տարի առաջ շումերների և եգիպտացիների հնագույն գերեզմանոցներում հայտնաբերված զարդարված և ոսկու ու արծաթի մեջ նկարազարդված ջայլամի ձվերն են[14]։ Հնարավոր է, որ մշակութային այս հարաբերությունները ազդեցություն են թողել այդ տարածքների քրիստոնեական և իսլամական մշակույթների վրա, ինչպես նաև այդ տարածքների առևտրական, կրոնական և քաղաքական կապերի միջոցով ազդեցություն են թողել նաև Միջերկրածովյան երկրների տարածքում[15]։

Քրիստոնեական խաչով կարմիր ներկված ձու Սուրբ Կոսմաս Այթոլոս հունական ուղղափառ եկեղեցուց

Համաձայան շատ աղբյուրների՝ Զատկի ձվի քրիստոնեական ավանդույթը սկիզբ է առել Միջագետքի վաղ շրջանի քրիստոնյաներից, որոնք ձուն կարմիր էին ներկում՝ ի նշան Հիսուսի Խաչելության ժամանակ թափած արյան[6][7][8][9][16]։ Քրիստոնեական եկեղեցին պաշտոնապես ընդունեց Զատկի ձվի՝ Հիսուսի Հարության խորհրդանիշը լինելու ավանդույթը Հռոմեական ծիսակարգով, որի մասին առաջին հայտարարությունը հրատարակվել է 1610 թվականին, բայց այդ մասին նաև ավելի վաղ ժամանակների գրառումներ կան, որոնցում կարելի է գտնել ուտելիքին՝ գառի մսին, հացին, բերքին ձոնված օրհներգություններ, որոնցից մեկը նվիրված է ձվին[8][9]. «Տե՛ր, Քո օրհնությունը՛ թող գա այս ձվերի վրա, որպեսզի առողջարար լինեն նրանց համար, ովքեր դրանք ուտում են՝ շնորհակալություն հայտնելով մեր տեր Հիսուս Քրիստոսին հարության համար, ով ապրում ու թագավորում է Քո անունով հավիտյանս, ամեն»[17]։

Սոցիոլոգ Քենեթ Թոմփսոնը խոսում է Քրիստոնեական աշխարհում Զատկի ձվի տարածման մասին՝ ասելով. «Հնարավոր է, որ Զատկի ձվի օգտագործումը Պարսկաստանից հասել է Միջագետքի հունական քրիստոնեական եկեղեցի, այնուհետև Ուղղափառ եկեղեցու միջոցով՝ Ռուսաստան և Սիբիր»։ Հունական եկեղեցուց այս ավանդույթն անցել է կա՛մ հռոմեական կաթոլիկներին, կա՛մ բողոքականներին և տարածվել ամբողջ Եվրոպայում[7]։ Ե՛վ Թոմփսոնը, և՛ բրիտանացի արևելագետ Թոմաս Հայդը պնդում են, որ ձուն կարմիր ներկելուց բացի Միջագետքի քրիստոնյաները այն նաև գունավորում էին կանաչով ու դեղինով[6][7]։

Ըստ Փիթեր Գեյնսֆորդի՝ Զատկի և ձվի միջև կապը սկիզբ է առել Միջնադարյան Արևմտյան Եվրոպայում, այն պատճառով, որ Արևմտյան քրիստոնյաները չէին կարող Մեծ Պահքի ընթացքում ձու ուտել, և դա կարող էին անել միայն Զատկի տոնի ժամանակ[10][11]։

19-րդ դարի ազդեցիկ բանագետ և բանասեր Յակոբ Գրիմը իր «Գերմանական դիցաբանություն» երկի երկրորդ հատորում գրում է, որ գերմանական ժողովուրդների շրջանում Զատկի ձվի ավանդույթը ներթափանցել է Հին անգլերենից հայտնի Օստարա գերմանական աստվածուհուն նվիրված գարնանային տոներից։ Բայց չնայած Գրիմի ենթադրությանը՝ Զատկի ձվի և Օստարայի միջև կապը հաստատող որևէ ապացույց չկա[11]։ Զատկի ժամանակ ձվի՝ որպես հյուրասիրություն օգտագործվելը առաջացել է այն ժամանակ, երբ այն արգելված էր Մեծ Պահքի ընթացքում[10][11]։ Միջնադարյան Անգլիայում մի սովորություն կար, համաձայն որի՝ Մեծ Պահքին նախորդող շաբաթ օրը երեխաները տնետուն էին գնում և ձու խնդրում տանտերերից։ Իսկ տաանտերերը Պահքին ընդառաջ երեխաներին ձու էին տալիս՝ որպես հատուկ հյուրասիրություն[11]։

Թեպետ հին քրիստոնեական սովորության համաձայն սովորական ներկած ձու են օգտագործում, ժամանակակից ավանդույթի համաձայն՝ իսկական ձուն փոխարինվում է շոկոլադե ձվով, կամ քաղցրավենիքով լցված պլաստիկե ձվով։ Այս ձվերը Զատկի նապաստակը թաքցնում է, որպեսզի Զատկի օրվա առավոտյան երեխաները գտնեն դրանք։ Երեխաները դրանք հավաքում են զամբյուղի մեջ, որը կարող է լցված լինել ծղոտով, որպեսզի թռչնի բնի տեսք ունենա։

Հին սովորույթներ և ավանդույթներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ Պահքի ավանդույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զատկի ուտելիքի օրհնություն Լեհաստանում
Զատկական զամբյուղ
Զատկի կարմիր ներկված ձվեր

Զատկի ձվի ավանդույթը կարող է նաև ծագած լինել Արևելքում Պահքի ավարտին նշվող տոնակատարությունից։ Ըստ ավանդույթի՝ տանը եղած բոլոր ձվերը մինչև Պահքը օգտագործվում էին։ Ձու ուտելը, ըստ Արմտյան քրիստոնեական եկեղեցու, Մեծ Պահքի, ինչպես նաև մյուս պահքի օրերին չէր թույլատրվում (այս ավանդույթը դեռ շարունակվում է Արևելյան քրիստոնեական եկեղեցում)։ Արևելյան քրիստոնեական եկեղեցում Մեծ Պահքի ժամանակ չեն ուտում միս, ձու և կաթնամթերք։ Այսպիսով հիմք դրվեց Մարդի Գրասի առաջացմանը, որը ֆրանսերենից թարգմանաբար նշանակում է «Հաստլիկ երեքշաբթի» և նշվում է Ավագ Երեքշաբթի օրը՝ նախքան Մեծ Պահքի սկսվելը վերջին անգամ ձվից ու կաթնամթերքից օգտվելու համար։

Ուղղափառ եկեղեցում Մեծ Պահքը սկսվում է Ավագ Երկուշաբթի օրը և ոչ թե չորեքշաբթի, դրա համար տանտերերն իրենց կաթնամթերքն օգտագործում են նախորդ շաբաթ, որ կոչվում է Մասլենիցա։

Քանի որ Մեծ Պահքի ընթացքում հավերը շարունակում են ձու ածել, պասի ավարտին սովորականից ավելի շատ պաշար է հավաքվում։ Սակայն այդ հսկայական պաշարը պետք է արագ ուտել, որպեսզի չփչանա։ Եվ քանի որ գալիս է Զատիկը, նշանակում է՝ այդ պաշարի սպառումն ապահովված է։ Որոշ ընտանիքներ Զատիկին մսով և ձվով հատուկ ուտեստ (meatloaf) են պատրաստում։

Խորհրդանշություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ քրիստոնեաներ կոտրվածքի ճեղքի պատճառով Զատկի ձուն նմանեցնում են Հիսուսի գերեզմանին[18]։

Ուղղափառ եկեղեցիներում, Սուրբ շաբաթին, քահանան Զատկի ձվերն օրհնում է ու բաժանում հավատացյալներին։ Ձուն քրիստոնեության հետևորդների համար խորհրդանշում է Քրիստոսի հարությունը, ինչպես նաև նոր կյանքի սկիզբ[3][4]։

Լեհաստանի կաթոլիկ եկեղեցում Սուրբ շաբաթին Զատկի ուտելիքների օրհնությունը լեհական ամենատևական ու սիրելի ավանդույթներից մեկն է։

Որոշ ավանդույթներով Զատկական ողջույնի խոսքը հասնում է նաև հանգուցյալներին։ Զատկին հաջորդող երկուշաբթի կամ երեքշաբթի օրը հոգեհանգստից հետո մարդիկ Զատկական ողջույնի խոսքը՝ «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց», դնում են իրենց հանգուցյալների գերեզմաններին։

Հունաստանում կանայք սովորաբար ձվերը ներկում են սոխի կճեպով ու քացախով։ Նրանք նաև ցուրեկի են թխում Զատկի կիրակի օրվա տոնակատարության համար[19]։ Զատկի կարմիր ձվերը մատուցվում են ցուրեկիի կենտրոնական հատվածում[20][21]։

Եգիպտոսում Շամ էլ-Նեսիմ տոնի ժամանակ, որն ամեն տարի հաջորդում է Արևելյան քրիստոնեական եկեղեցու Զատկին, նույնպես խաշած ձվեր են զարդարում։

Փեսախի ժամանակ հրեաները նույնպես պինդ խաշած ձու են մատուցում, այդ օրը նաև աղի մեջ թրջված պինդ խաշած ձու են ուտում։

Գունավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զատկի ձվերի գույներ
Չեխիայի Հանրապետությունում տաքացրած մոմե ներկով Զատկի ձու զարդարելու արարողություն

Զատկի ձվերը բնական նյութերով ներկելը ՝ սոխի, կաղնու կամ լաստենու, ընկույզի կեղևներով, բազուկի հյութով, և նաև արհեստական գունավորումներով շատ տարածված է։

Ձուն ներկելու մեկ այլ տեսակ է նաև տարբեր գույների մանվածքով կապված սոխի կեղևով ներկելը։ Ձվերն ուտում են «կռվացնելուց» հետո։

Ուղղափառ և Արևելյան կաթոլիկ եկեղեցիներում Զատկի ձվերը կարմիր են ներկվում, որը խորհրդանշում է Հիսուսի Խաչելության ժամանակ թափած արյունը, ինչպես նաև նմանեցվում է Հիսուսի գերեզմանին Զատկի ձվի ճեղքի պատճառով։ Ռուսական ուղղափառ եկեղեցին նույնպես օգտագործել է կարմիր ներկված ձվեր[22]։ Սոխի կեղևով Զատկի ձուն ներկելու ավանդույթը շարունակվում է նաև Վրաստանում, Բելառուսում, Ռուսաստանում, Չեխիայում և Իսրայելում[23] : Գույնը ստացվում է սոխի կեղևը ջրի մեջ եռացնելուց[24][25]։

Ձևավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաշելու ժամանակ սոխի կեղևները կարող են օգտագործվել ձուն զարդարելու համար։ Ձվի վրա դրվում է կանաչու տերևը, ամրացվում ինչ-որ թափանցիկ կտորով ու գցվում սոխի կեղևով լի եռացող ջրի մեջ, իսկ խաշվելուց հետո զարդարելու համար օգտագործված այդ տերևները հեռացվում են[26][27]։ Այս ձևով պատրաստված ձուն ավանդաբար մատուցվում է շատ վայրերում Զատկական այլ կերակրատեսակների հետ։

Պիսանկան[28], որ ուկրաինական Զատկի ձուն է, ներկվում է մոմով բատիկ տարբերակով։ Անվանումն առաջացել է «պիսատի»՝ «գրել», բառից, քանի որ զարդարանքները չեն նկարվում, այլ մեղրամոմով գրվում են։ Զատկի ձուն այս մեթոդով են ներկում նաև շատ այլ Եվրոպական երկրներում։

Զարդարանքներում Զատկի ձվի օգտագործում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ Միջերկրածովյան երկրներում, հատկապես Լիբանանում հավի ձվերը խաշվում, ներկվում և օգտագործվում են ամբողջ տունը զարդարելու համար։ Իսկ Զատկի օրը երեխաները միմյանց ողջունում են՝ ասելով «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց», հետո կոտրում և ուտում են։ Այս սովորույթը տեղի է ունենում նաև Վրաստանում, Բուլղարիայում, Կիպրոսում, Հունաստանում, Մակեդոնիայում, Ռումինիայում, Ռուսաստանում, Սերբիայում և Ուկրաինայում։ Արևելքում Զատկի օրը ընտանիքի անդամներն ու ընկերները միմյանց հետ ձու են «կռվացնում»։ Ում ձուն չի կոտրվում, նշանակում է ապագայում հաջողակ է լինելու։

Գերմանիայում Զատկի ձվերով զարդարում են ծառեր ու թփեր, ինչպես Զատկի ծառերն են լինում։ Ըստ ուկրաինական մի սովորության՝ սեղանին դնում էին աճեցրած ցորենով աման՝ մեջը ձվեր, որոնց թիվը ցույց էր տալիս ընտանիքի մահացած անդամների թիվը[29]։

Զատկական խաղեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զատկվա հավկիթի որս

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թաքնված ձվեր Զատկական խաղի համար

«Զատկվա հավկիթի որս» խաղ է, որի ժամանակ ներկված, պինդ խաշած, շոկոլադե կամ քաղցրավենիքով լի արհեստական ձվերը թաքցվում են, որպեսզի երեխաները դրանք գտնեն։ Դրանք հաճախ տարբեր մեծության են լինում և կարող են պահվել և՛ տանը, և՛ դրսում[30]։ Խաղի ավարտից հետո մրցանակներ են տրվում այն երեխաներին, որոնք ամենաշատն են ձու հավաքել[30]։

Կասկարոնեները իսպանական զատկական ձվերն են, որոնք փորված են և չորացրած։ Ավանդույթը նման է ամերիկյան ավանդույթին, այսինքն, երեխաները պետք է որոնեն ձվերը, և գտնելու դեպքում դրանք կոտրում են դիմացինի գլխին։

Տեսողական խնդիրներ ունեցող երեխաները նույնպես կարող են մասնակցել այս խաղին։ Ձվերը ունեն նաև տարբեր ազդանշաններ, երաժշտություն, այնպես որ տեսողական խնդիրներ ունեցող երեխաները կարող են հեշտությամբ գտնել[31]։

Ձվի գլորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ձվի գլորում» Զատկական խաղ է, որի ժամանակ Միացյալ Թագավորությունում, Գերմանիայում և այլ պետություններում երեխաները ձվերը բլուրից գլորում են ցած[32]։ Եվրոպացիների կողմից այս ավանդույթը փոխանցվել է Նոր աշխարհին[32][33] և ներկայումս Սպիտակ տանը դեռ խաղում են այս խաղը։ Տարբեր երկրներում տարբեր ձև են խաղում խաղը։

Ձու կռվացնել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զատկի ձվերը խաղից հետո (կարմիրը հաղթել է)

Հյուսիսային Անգլիայում Զատկի ժամանակ «ձու կռվացնելը» շատ տարածված խաղ է, որի ժամանակ մարդիկ պինդ խաշած ձվերն իրար են հարվածում։ Դարհեմում և Պիտերլինում «ձու կռվացնելու» ամենամյա չեմպիոնատներ են կազմակերպվում[34]։

Այս խաղը խաղում են նաև Իտալիայում, Բուլղարիայում, Հունգարիայում, Խորվաթիայում, Լատվիայում, լիտվայում, Լիբանանում, Մակեդոնիայում, Ռումինիայում, Սերբիայում, Ուկրաինայում, Ռուսաստանում և այլ երկրներում։ Եվրոպայի շատ մասերում այն կոչվում է «epper», որը ենթադրաբար առաջացել է գերմանական «Opfer» բառից, որն էլ նշանակում է առաջարկել։ Հարավային Լուիզիանայում այս խաղն անվանում են «ձվի ճեղքում»[35][36] և այն մի մի քիչ տարբեր է բուն խաղից։

Հունական Ողղափառ եկեղեցում նույնպես ձու են կռվացնում Զատկի ժամանակ։

Պար ձվի շուրջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Պար ձվի շուրջ» խաղը ավանդական Զատկական խաղ է, որի ժամանակ ձվերը դրվում են գետնին, և պայմանն այն է, որ այնպես պետք է պարել դրանց շուրջ, որպեսզի չվնասվեն[37]. այս խաղն առաջացել է Գերմանիայում։

Զատկական գեղջկական խաղ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զատկական գեղջկական խաղը խաղում են գյուղում, և այն ունի վերածննդի գաղափար։ Խաղի հիմքում ընկած է այն պատմությունը, որ հերոսի և չարագործի միջև պայքար է սկսվում, որի ժամանակ հերոսը սպանվում է, սակայն կրկին կյանք է վերադառնում։ Խաղը Զատկի ժամանակ խաղում են Անգլիայում։

Տեսակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շոկոլադե ձվեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1873թ.-ին Ջ.Ս.Ֆրայ և Որդիներ ընկերությունը Անգլիայում ներկայացրեց Զատկի առաջին շոկոլադե ձվերը։ Զատկի իր առաջին ձուն Քեդբրի քաղցրավենիքի ընկերությունը արտադրեց 1875թ.-ին, հետո ավելի մաքուր կակաոյի յուղ ստանալով՝ ստեղծեց Զատկի ժամանակակից շոկոլադե ձու[38]։

Արևմտյան մշակույթներում շոկոլադե ձու նվիրելը շատ տարածված է։ Մեծ Բրիտանիայում, օրինակ, 80 միլիոն Զատկի ձու է վաճառվել։ Սկզբնական շրջանում այդ ձվերը վաճառում էին պլաստիկե տարրաներով, սակայն հետագայում աստիճանաբար այդ տարրաները փոխարինվեցին վերամշակվող թղթով կամ ստվարաթղթով[39]։

  • Զատկի շոկոլադե ձու
    Զատկի շոկոլադե ձու
  • Զատկի շոկոլադե նապաստակ
    Զատկի շոկոլադե նապաստակ
  • Քաղցրավենիքով Զատկի ձու
    Քաղցրավենիքով Զատկի ձու

Մարցիպանե ձվեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաստանում Զատկի ձու պատրաստելու համար օգտագործվում է նաև մարցիպան։ Զատկի ձվի պատրաստման այս տարբերակը կիրառվում է նաև Ֆիլիպիններում։

Զատկի մարցիպանե ձվեր

Արհեստական ձվեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆաբերժեի ձվերը, որոնք պատրաստվել են Ռուսաստանի վերջին երկու ցարերի համար, համարվում են դեկորատիվ արվեստի գլուխգործոցներ։ Արվեստի այսպիսի գործերն իրենց մեջ թաքցնում էին այնպիսի անակնկալներ, ինչպիսիք են ժամացույցի թռչունները կամ մանրակերտ նավերը։

Բուլղարիայում, Լեհաստանում, Ռումինիայում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում և Կենտրոնական Եվրոպայի այլ երկրների ավանդույթներում տարածված է օրիորդների համար ճենապակուց Զատկի արհեստական ձու պատրաստելը[40]:45:

Զատկի ձվերը պատկերվում են նաև քանդակագործության մեջ, ինչպիսին է օրինակ Ալբերտայում տեղակայված 8 մետր բարձրությամբ պիսանկան։

Լեգենդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրիստոնեական ավանդույթներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարիամ Մագդաղենացի

Ըստ արևմտյան քրիստոնեական լեգենդի երբ Մարիամ Մագդաղենացին խաշած ձու է տանում Հիսուսի գերեզմանի մոտ հավաքված կանանց և տեսնում է, որ Հիսուսը հարություն է առել, այդ ժամանակ նրա զամբյուղի միջի ձվերը հրաշքով կարմիր գույն են դառնում[41]։

Մեկ այլ լեգենդ էլ կապված է Մարիամ Մագդաղենացու՝ Ավետարանը քարոզելու ջանքերի հետ։ Այս լեգենդի համաձայն՝ Հիսուսի Հարությունից հետո, Մարիամը այցելում է Հռոմի կայսրին և ողջունում այս խոսքով՝ «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց», դրանից հետո կայսրը մատնացույց է անում սեղանին դրված ձուն և ասում. «Եթե այդ ձուն կարմիր գույն չդառնա, ապա Քրիստոսը հարություն չի առել»։

Այդ խոսքից հետո, ասում են, որ ձուն անմիջապես կարմիր է դառնում[42]։ Զատկի ձուն Զատկի կարևոր բաղադրիչներից է և պատրաստվում է շատ քրիստոնյաների կողմից[43][44][45][46]։ Զատկի ձվի հետ մատուցվում են նաև շատ այլ Զատկական ուտեստներ։ Հունաստանում մուգ կարմիր ձու են պատրաստում, որ խորհրդանշում է Հիսուսի՝ խաչելության ժամանակ թափած արյունը[47]։ Այս սովորույթը սկիզբ է առել Միջագետքի վաղ քրիստոնեական եկեղեցուց[8][9]։ Հունաստանում սնահավատական երևույթ կար, որի համաձայն առաջին կարմիր ներկած ձուն դնում էին տան փոքրիկ աղոթարանում՝ չարից պաշտպանվելու համար։ Նույն նպատակով կարմիր էին ներկվում նաև փոքրիկ գառնուկենրի գլուխները և մեջքերը։

Զուգահեռներ այլ հավատքներում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ձվեր իրանական Նովրուզից

Ձուն նոր կյանքի խորհրդանիշ է համարվում, քանի որ նոր կյանքը սկսվում է հենց ձվից, երբ հավն այն ածում է[2]։

Ներկած ձու է օգտագործվում նաև իրանական գարնանային տոների ժամանակ, օրինակ՝ Նովրուզի, որ խորհրդանշում է գարնան առաջին օրը, կամ Գիշերահավասարը, ինչպես նաև Իրանական օրացույցով նշվող տարվա առաջին օրը։ Տարվա առաջին օրը հիմնականում նշվում է գարնանային գիշերահավասարի օրը, որն ընկնում է մարտի 21-ին կամ դրա նախորդ, կամ հաջորդ օրը։ Նովրուզի ժամանակ ներկված ձվերը դրվում են սեղանին և խորհրդանշում են առատություն։ Երբեմն ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի համար մի ձու են դնում սեղանին։ Հին զրադաշտականները Նովրուզի՝ իրենց ամանորյա տոնակատարության համար, ձու էին ներկում։ Այս ավանդույթը շարունակվեց պարսիկների, ինչպես նաև ներկայիս այլ հավատքի հետևորդների շրջանում[48]։ Նովրուզը տոնել են ավելի քան 2500 տարի։ Պերսեպոլիսի պատերին առկա քանդակներից երևում են, թե ինչպես են մարդիկ ձու տանում թագավորին։

Օստարայի Նոր հեթանոսության տոնը նույնպես նշվում է նույն օրերին, ինչ Զատիկը։ Չնայած՝ նշում են, որ այս առիթով ներկած ձվերի օգտագործումը հնուց է գալիս և ունի նախաքրիստոնեական պատմություն, սակայն դրա մասին վկայող որևէ հիշատակություն չկա, բացի Հին գերմանական մի պոեմից, որն իրականում համարվում է ժամանակակից խաբեություն է։ Ժամանակակից իրականության մեջ դժվար է որևէ կապ տեսնել ներկած ձվերի ու հնագույն աստվածուհի Օստարայի միջև, սակայն որոշ բանագետներ սկսել են կասկածել, որ դա հնարավոր է[49]։

Լուրջ հիմքեր կան նապաստակների (Զատկի նապաստակների) ու թռչնի ձվերի միջև կապ տեսնելու համար՝ նապաստակների ու թռչունների բների նմանության պատճառով[50]։

Հուդայականության մեջ պինդ խաշած ձուն Փեսախի ժամանակ ներկայացվում է որպես զոհաբերություն։ Այստեղ «Ձվի որոնում» խաղի նման մեկ այլ խաղ կա, բայց այս դեպքում երեխաները մացայի կտորներ են որոնում, իսկ գտնողներին սպասվում են անակնկալներ։ Որոշ ընտանիքներում երեխաները հացի կտորները պահում են, որպեսզի ծնողները գտնեն դրանք, սակայն եթե ծնողները հանձնվում են, երեխաները բացահայտում են դրանց տեղերը և փոխարենը մրցանակ են պահանջում։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ The Legend of Paschal Eggs (Holy Cross Antiochian Orthodox Church)
  2. ↑ 2,0 2,1 David Leeming (2005). The Oxford Companion to World Mythology. Oxford University Press. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 10-ին. «For many, Easter is synonymous with fertility symbols such as the Easter Rabbit, Easter Eggs, and the Easter lily.»
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Anne Jordan (2000 թ․ ապրիլի 5). Christianity. Nelson Thornes. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. «Easter eggs are used as a Christian symbol to represent the empty tomb. The outside of the egg looks dead but inside there is new life, which is going to break out. The Easter egg is a reminder that Jesus will rise from His tomb and bring new life. Orthodox Christians dye boiled eggs red to make red Easter eggs that represent the blood of Christ shed for the sins of the world.»
  4. ↑ 4,0 4,1 The Guardian, Volume 29. H. Harbaugh. 1878. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. «Just so, on that first Easter morning, Jesus came to life and walked out of the tomb, and left it, as it were, an empty shell. Just so, too, when the Christian dies, the body is left in the grave, an empty shell, but the soul takes wings and flies away to be with God. Thus you see that though an egg seems to be as dead as a stone, yet it really has life in it; and also it is like Christ's dead body, which was raised to life again. This is the reason we use eggs on Easter. (In days past some used to color the eggs red, so as to show the kind of death by which Christ died,-a bloody death.)»
  5. ↑ Gordon Geddes, Jane Griffiths (2002 թ․ հունվարի 22). Christian belief and practice. Heinemann. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. «Red eggs are given to Orthodox Christians after the Easter Liturgy. They crack their eggs against each other's. The cracking of the eggs symbolizes a wish to break away from the bonds of sin and misery and enter the new life issuing from Christ's resurrection.»
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Henry Ellis (1877). Popular antiquities of Great Britain (English). էջ 90. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 26-ին. «Hyde, in his Oriental Sports (1694), tells us one with eggs among the Christians of Mesopotamia on Easter Day and forty days afterwards, during which time their children buy themselves as many eggs as they can, stain them with a red colour in memory of the blood of Christ, shed as at that time of his crucifixion. Some tinge them with green and yellow.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Thompson, Kenneth (2013 թ․ օգոստոսի 21). Culture & Progress: Early Sociology of Culture, Volume 8 (English). Routledge. էջ 138. ISBN 9781136479403. «In Mesopotamia children secured during the 40-day period following Easter day as many eggs as possible and dyed them red, "in memory of the blood of Christ shed at that time of his Crucifixion"--a rationalization. Dyed eggs were sold in the market, green and yellow being favorite colors. The use of eggs at Easter seems to have come from Persia into the Greek Christian Churches of Mesopotamia, thence to Russia and Siberia through the medium of Orthodox Christianity. From the Greek Church the custom was adopted by either the Roman Catholics or the Protestants and then spread through Europe.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Donahoe's Magazine, Volume 5. T.B. Noonan. 1881. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. «The early Christians of Mesopotamia had the custom of dyeing and decorating eggs at Easter. They were stained red, in memory of the blood of Christ, shed at His crucifixion. The Church adopted the custom, and regarded the eggs as the emblem of the resurrection, as is evinced by the benediction of Pope Paul V., about 1610, which reads thus: "Bless, O Lord! we beseech thee, this thy creature of eggs, that it may become a wholesome sustenance to thy faithful servants, eating it in thankfulness to thee on account of the resurrection of the Lord." Thus the custom has come down from ages lost in antiquity.)»
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Vicki K. Black (2004 թ․ հուլիսի 1). Welcome to the Church Year: An Introduction to the Seasons of the Episcopal Church. Church Publishing, Inc. «The Christians of this region in Mesopotamia were probably the first to connect the decorating of eggs with the feast of the resurrection of Christ, and by the Middle Ages this practice was so widespread that in some places Easter Day was called Egg Sunday. In parts of Europe, the eggs were dyed red and were then cracked together when people exchanged Easter greetings. Many congregations today continue to have Easter egg hunts for the children after services on Easter Day.»
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Gainsford, Peter (2018 թ․ մարտի 26). «Easter and paganism. Part 2». Kiwi Hellenist. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 D'Costa, Krystal. «Beyond Ishtar: The Tradition of Eggs at Easter». Scientific American (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 28-ին.
  12. ↑ Neil R. Grobman (1981). Wycinanki and pysanky: forms of religious and ethnic folk art from the Delaware Valley. University of Pittsburgh. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 18-ին. «During the spring cycle of festivals, ancient pre-Christian peoples used decorated eggs to welcome the sun and to help ensure the fertility of the fields, river ...»
  13. ↑ «Egg Cetera #6: Hunting for the world's oldest decorated eggs | University of Cambridge». Cam.ac.uk. 2012 թ․ ապրիլի 10. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  14. ↑ Treasures from Royal Tombs of Ur By Richard L. Zettler, Lee Horne, Donald P. Hansen, Holly Pittman 1998 pgs 70-72
  15. ↑ Green, Nile (2006). «Ostrich Eggs and Peacock feathers: Sacred Objects as Cultural Exchange between Christianity and Islam». Al-Masaq: Journal of the Medieval Mediterranean. 18 (1). «This article uses the wide dispersal of ostrich eggs and peacock feathers among the different cultural contexts of the Mediterranean – and beyond into the Indian Ocean world – to explore the nature and limits of cultural inheritance and exchange between Christianity and Islam. These avian materials previously possessed symbolic meaning and material value as early as the pre-dynastic period in Egypt, as well as amid the early cultures of Mesopotamia and Crete. The main early cultural associations of the eggs and feathers were with death/resurrection and kingship respectively, a symbolism that was passed on into early Christian and Muslim usage. Mercantile, religious and political links across the premodern Mediterranean meant that these items found parallel employment all around the Mediterranean littoral, and beyond it, in Arabia, South Asia and Africa.»
  16. ↑ Williams, Victoria (2016 թ․ նոյեմբերի 21). Celebrating Life Customs around the World (English). ABC-CLIO. էջ 2. ISBN 9781440836596. «The history of the Easter egg can be traced back to the time of the advent of Christianity in Mesopotamia (around the first to the third century), when people use to stain eggs red as a reminder of the blood spilled by Christ during the Crucifixion. In time, the Christian church in general adopted this custom with the eggs considered to be a symbol of both Christ's death and Resurrection. Moreover, in the earliest days of Christianity Easter eggs were considered symbolic of the tomb in which Jesus's corpse was laid after the Crucifixion for eggs, as a near universal symbol of fertility and life, were like Jesus's tomb, something from which new life came forth.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  17. ↑ «The Roman Ritual. Part XI, Blessings and other sacramentals». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 25-ին.
  18. ↑ Allen, Emily (2016 թ․ դեկտեմբերի 25). «When is Easter 2016? What are the dates for Good Friday, Easter Sunday and Easter Monday». The Daily Telegraph (English). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին. «Eggs illustrate new life, just as Jesus began his new life on East Sunday after the miracle of his resurrection. When eggs are cracked open they are said to symbolise an empty tomb.»{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  19. ↑ Wagstaff, Natalie. «Kalo Paska - Happy Easter». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 25-ին.
  20. ↑ «Today's Recipe from Our Files: Greek Easter bread, Tsoueki».
  21. ↑ Red and Butter, Martha Stewart magazine
  22. ↑ «In Russia the Color Red Represents More Than You Know». TripSavvy. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 19-ին.
  23. ↑ «How To Dye Easter Eggs with Onion Skins». Kitchn (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 19-ին.
  24. ↑ Sorokina, Anna (2018 թ․ մարտի 29). «How to paint Easter eggs with onion, coffee and beets (PHOTOS)». www.rbth.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 19-ին.
  25. ↑ DONORSGrajewski, DONORS GOLDEN; rzej; Asia, Hołdys; Tomasz, Horbowski; Wojciech, Jakóbik; Kostek; rzej; Paweł, Lickiewicz; Filip, Lachert (2015 թ․ մարտի 28). «The Easter Traditions in Belarus». Eastbook.eu (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 19-ին.
  26. ↑ «How to Dye Easter eggs naturally without a box onion skins beets cabbage». seriouseats.com.
  27. ↑ «Natural Easter Eggs 3 Ways!/ with nylon stockings». natashaskitchen.com.
  28. ↑ Culture – Pysanky, Ukrainian International Directory Արխիվացված 2021-09-20 Wayback Machine
  29. ↑ Yakovenko, Svitlana 2017, “The Magical Dyed Egg – Krashanka” in Traditional Velykden: Ukrainian Easter Recipes Արխիվացված 2017-03-26 Wayback Machine, Sova Books, Sydney
  30. ↑ 30,0 30,1 A. Munsey Pu Frank a. Munsey Publishers (2005 թ․ մարտ). The Puritan April to September 1900. Kessinger Publishing. էջ 119. ISBN 978-1-4191-7421-6.(չաշխատող հղում)
  31. ↑ Tillery, Carolyn (2008 թ․ մարտի 15). «Annual Dallas Easter egg hunt for blind children scheduled for Thursday». The Dallas Morning News. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 27-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Easter Eggs - Egg Rolling». Inventors.about.com. 2012 թ․ ապրիլի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  33. ↑ «Easter Eggs: their origins, tradition and symbolism». Wyrdology.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 15-ին.
  34. ↑ Hutchinson, Pamela (2012 թ․ ապրիլի 8). «Egg jarping: when hard-boiled eggs come to blows». The Guardian. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  35. ↑ «Pocking eggs or la toquette». Creolecajun.blogspot.com. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 20-ին.
  36. ↑ «If Your Eggs Are Cracked, Please Step Down: Easter Egg Knocking in Marksville». Վերցված է 2008 թ․ մարտի 20-ին.
  37. ↑ Venetia Newall (1971). An egg at Easter: a folklore study. Routledge & K. Paul. էջ 344. ISBN 978-0-7100-6845-3.
  38. ↑ «Amazing archive images show how Cadbury cracked Easter egg market». Birmingham Mail. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 21-ին.
  39. ↑ «The End of Egg-cessive Easter Waste??». Waste connect. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 15-ին.
  40. ↑ Anderson, F.L.M., 1864, Seven Months' Residence in Russian Poland in 1868, London:Macmillan and Co.
  41. ↑ «Traditions of Great Lent and Holy Week». Melkite Greek Catholic Eparchy of Newton. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  42. ↑ Terry Tempest Williams (2001 թ․ սեպտեմբերի 18). Leap. Random House Digital, Inc. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 7-ին. «After the Ascension, she travelled to Rome and was granted entrance to the court of Tiberius Caesar. At dinner, she told Caesar that Jesus had risen from the dead. He did not understand. To explain, Mary Magdalene picked up an egg from the table. Caesar responded by saying that a human being could no more rise from the dead than the egg in her hand turn red. The egg turned red.»
  43. ↑ Red eggs at Pascha Easter(չաշխատող հղում) he Most Useful KNOWLEDGE for the Orthodox Russian-American Young People,” compiled by the Very Rev’d Peter G. Kohanik, 1932-1934.
  44. ↑ Easter Egg Արխիվացված 2014-12-21 Wayback Machine
  45. ↑ «Your Guide to the Food and Traditions of Greek Orthodox Easter». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 25-ին.
  46. ↑ «Red Easter Eggs - Questions & Answers».
  47. ↑ Red eggs Արխիվացված 2021-02-13 Wayback Machine About.com
  48. ↑ «Photos: Painted eggs across Tehran». The other Iran (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ մարտի 26. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 2-ին.
  49. ↑ Winick, Stephen. Ostara and the Hare: Not Ancient, but Not As Modern As Some Skeptics Think. Folklife Today, 28 Apr 2016. Accessed 8 May 2019 at https://blogs.loc.gov/folklife/2016/04/ostara-and-the-hare/
  50. ↑ «H2g2 - The Easter Bunny». BBC.com. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զատկի ձու» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զատկի_ձու&oldid=9982472» էջից