Taipu

Taipu ha'e umi tyapu ojapóva ñe'ẽpehẽ. Ñe'ẽpukuaa hína ñe'ẽkuaaty vorekue oipyguaráva taipu rembiapo ñe'ẽtépe.

Yvy ape ári ha mayma ñe'ẽtekuéra apytépe oĩ hetaiterei tyapu ha umíva apytépe jajuhukuaa ha ñamohendakuaa umi tyapu peteĩ ñe'ẽtépente ojepurúva. Ojehúvo upe mba'e tyapúgui oiko taipu, ha'éva aipórõ tyapu peteĩ ñe'ẽtépe ojepuru ha ojepurukuaáva. Upéicha rupi ombojoavy avei pu'ae (vocal) pundiégui (consonante). Pu'ae ipu ha'eñóva, ijeheguirei, ndahasyiete oje'e hag̃ua, kóva hína taipu mirĩ (fonema sencillo). Pundie katu oikotevẽ ambue taipúre -pu'aémante va'erã- ipukatu hag̃ua, ha'eñorei hasyeteve oje'e hag̃ua, kóva hína taipu rypy'ũ (fonema complejo).

Avei ohechauka hag̃ua mokõi tyapúgui oikoha mokõi taipu peteĩ ñe'ẽtépe oñemyengovia va'erã, peteĩ ñe'ẽme, peteĩ tyapu ambuére ha ñe'ẽ he'iseha ypýva iñambuérõ, omoambuérõ ñe'ẽ he'iséva, upéicha jave tyapúgui oiko añetehápe taipu. Techapyrã, tyapu [e] ha [o] oiko taipu ramo guarani ñe'ẽme jarekógui ñe'ẽ ha'eháicha /perere/ ha /pororo/ he'ise ndaijojáiva ha ojoavýnte ko'ã mokõi tyapu rehénte.

Pundie ikatu oñemohenda ojejapoháicha ñande juru térã ahy'ópe (punto de articulación), upéicha jareko: tembegua, tembehãigua, kũ renondegua, tãi mbytegua, tãigua, juru kambuchigua, juru kambuchi riregua, kũ karapãgua, apekũgua, apekũguygua, ahy'otĩgua, ahy'orokẽgua ha ahy'opy'agua.