Edukira joan

Laburpen

Wikipedia, Entziklopedia askea

Laburpena edo sinopsia gai bati buruzko puntu edo lerrobide nagusiak azaltzen dituen idazki edo hitzaldi bat da, maiz puntuz puntuko zerrenda moduan aurkeztuta. Ikasteko teknika nagusietako bat da, testu luzeak laburtu eta osotasunean hobeki ulertu eta gogoratzeko aukera ematen baitu.

Laburpen batek sintesi ideia darama beti, eta laburbilduma ere sinonimo izan daiteke. Adibidez, fisikaren lapurpenak sintetikoki bilduko ditu zientzia horren ezagutza garrantzitsuenak. Bere aldetik, entziklopedia "unibertsala" aipa daiteke gizakiaren ezagutza ororen laburpen gisa.

Laburpenak hainbat helbururekin gauzatu daitezke:

  • Literatura-lan bat (kasu horretan haren bilbea laburbiltzen da) kontrazalean edo publizitate-artikuluetan aurkeztea komunikabideetan.
  • Irakurlea artikulu zientifiko batean sartzea (kasu honetan, laburpen dokumentala edo abstract), ikerketaren helburuak eta jorratzen den arazoa zehaztuta.
  • Eskolan irakurmen-maila nahikoa erakustea.
  • Ondorengo azterketarako edo kontsultarako informazioa sintetizatzea.

Helburua eta mugak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Literatura akademikoak laburpena erabiltzen du ikerketa konplexuak laburki komunikatzeko. Laburpenak erakunde independente gisa jardun dezake artikulu oso baten ordez. Hori dela eta, erakunde askok laburpen bat erabiltzen dute horma-irudi gisa aurkezteko proposatzen diren ikerketak hautatzeko, plataforma/ahozko aurkezpena egiteko edo hitzaldi akademiko batean tailerrak aurkezteko. Oinarri bibliografiko gehienek laburpenak indexatzen dituzte, artikuluaren testu osoa eman ordez. Artikulu zientifikoen testu osoak autore-eskubideengatik edota egile-eskubideengatik erosi behar izaten dira maiz, eta, beraz, laburpena testu osoaren berrinprimaketa edo forma elektronikorako saltoki esanguratsua da.[1]

Laburpenak zientzia-artikulu baten emaitza eta ondorio nagusiak transmiti ditzake, baina testu osoko artikulua kontsultatu egin behar da metodologiaren xehetasunetarako, emaitza esperimental osoetarako eta interpretazio eta ondorioen eztabaida kritikorako.

PLOS Medicinen argitaratutako azterlan baten emaitzen arabera, "komunikabideetan egindako ikerketa-aurkikuntzen jarraipen gehiegizko eta desegokia", azken batean, zuzenki lotzen da abstract askotako ondorioetan ikerketa emaitzak modu desegokian edo gehiegizko interpretazioarekin jakinaraztearekin.[2]

JAMAn argitaratutako azterlan baten arabera, "laburpenaren eta gorputzaren arteko datuen koherentziarik eza eta datuen eta bestelako informazioen jakinarazpena, laburpenean soilik, nahiko arruntak dira, eta autoreari zuzendutako hezkuntza ez da eraginkorra maiztasun hori murrizteko".[3] "Aldizkari bateko laburpen batean emandako informazioaren zehaztasuna argitalpen osoko testuan jasotako informazioarekin alderatzen duten beste azterketa batzuek artikulu osoaren gorputzean egindako baieztapen ez-koherenteak aurkitu dituzte".[4]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laburpenaren historia dokumentuen edukia laburtzea beharrezkotzat jo zen uneari dagokio, dokumentuetako informazioa eskuragarriago egiteko. Mesopotamian, K.a. bigarren milurtekoaren hasieran, dokumentu kuneiformeak babesteko diseinatutako gutun-azal buztintsuak dokumentuaren testu osoarekin edo laburpen batekin inskribatzen ziren. Mundu greko-erromatarrean testu asko laburtu ziren: fikziozkoak ez ziren lanen laburpenak epitomeak moduan ezagutzen ziren, eta, kasu askotan, epitome hauetatik jaso ahal izan da informazioa, jatorrizko dokumentuek ez dutelako biziraun.

Era berean, greziar eta erromatar antzerki askoren testua obraren argumentua laburbildu zuen hipotesi batekin hasi zen. Literaturakoak ez diren dokumentuak ere laburtzen ziren: antzinako Egiptoko Tebtunis hirian aurkitutako Tebtunis papyri dokumentuek legezko dokumentuen laburpenak dituzte. Erdi Aroan, eskoletako testuen orriek laburpenak zituzten marginalia moduan, baita Justinianoren Kodearen eskuizkribu batzuk ere.[5]

Agian, zientziari buruz komunikatzeko erabili ziren lehen laburpenak 1800 hasierakoak izan ziren; Royal Societyk "laburpenak" argitaratu zituen, bileretan aurkeztutako lanak laburtzeko[6]. Hiru hamarkada geroago, Royal Societyk 1800 eta 1837 artean argitaratutako aurreko lanen laburpenak bildu zituen "Transakzio filosofikoak" izeneko aldizkarian, "Royal Society of Londonen transakzio filosofikoetan inprimatutako lanen laburpenak" izenarekin[7]. Praktika hori finkatu egin zen eta ondoren beste aldizkari batzuek hala jarraitu zuten. Artikulu berari lotutako laburpen baten lehen adibidea 1919ko Foucault Penduluaren Mugimenduaren Irregulartasunei buruzko artikulutik dator, Berrikuspen Fisikoan argitaratua; American Physical Societyk argitaratutako aldizkaririk zaharrena da, eta, maiz, aldizkariak laburpenak argitaratu zituen bere liburukietan.[8][9]

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laburpenak egile-eskubideen legeak babesten ditu, idatzizko beste edozein diskurtso bezala. Hala ere, artikulu zientifikoen editoreek askatasunez egiten dituzte laburpenak, baita artikulua berea ez denean ere. Adibidez, literatura biomedikoko artikuluak MEDLINen daude eskuragarri publikoki, PubMed-en bidez.

Egitura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Askotan espero da laburpenak gai osoaren edukia ezagutzera ematea, izan ere, irakurle askok laburpena besterik ez dute irakurriko. Sintesiak gaiaren irudi orokor bat eskaini beharko lieke irakurleei.[10]

Orokorrean, laburpen akademikoak ondorengo lau elementu hauek izaten ditu:

Erreferentzia laburrak ere izan ditzake, nahiz eta zenbait argitalpenen estilo estandarrak laburpeneko erreferentziak alde batera uzten dituen, eta artikuluaren gorputzarentzat gordetzen ditu (artikulu horrek, definizioz, gai berak jorratzen ditu, baina sakonago).[11]

Laburpenaren luzera aldatu egiten da editorearen disziplina eta eskakizunen arabera. Luzera tipikoa 100 hitzetik 500 hitzera bitartekoa da, baina oso gutxitan orrialde bat baino gehiago izan daiteke eta beste batzuetan hitz gutxi batzuk baino ez. Laburpen batek "laburpen" atalaren titulua izan dezake edo ez, edukiaren aurrekari gisa berariaz aipatuta.

Laburpen motak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Informatiboa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laburpen informatiboa gai baten edukia eta haren atzealdea, xedea, metodologia, emaitzak eta ondorioa barneratzen dituen laburpena da. Normalean 100 eta 200 hitz inguru ditu, eta laburpen informatiboak dokumentuaren egitura, gai nagusiak eta puntu giltzarriak hartzen ditu bere gain. Azken urteotan, laburpen informatibo baten antzeko txosten zientifiko-laburretarako formatua proposatu da. Laburpen informatiboak dokumentu estandar gisa ikus daitezke.[12][13]

Deskriptiboa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laburpen deskriptiboak gaiak lantzen duenaren deskripzioa ahalbidetzen du, haren eduki nagusia jorratu gabe. Laburpen deskriptiboa aurkibide baten antzerakoa izan daiteke, baina estilo eskematikoan izan beharrean, paragrafo batean idatzita dago.[12]

Laburpen grafikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2000ko hamarkadaren amaieran, Internet bezalako ordenagailuen biltegiratze- eta berreskuratze-sistemen eraginez, argitalpen zientifiko batzuk, batez ere Elsevier-ek argitaratutakoak, laburpen grafikoak eta testu-laburpenak eransten hasi ziren[14]. Laburpen grafikoaren helburua laburtzea edo artikuluaren ale nagusia izatea da. Ez da testu laburpena bezain laburpen zehatza izan behar; horren ordez, zein artikulu mota den eta nolako irismena eta estaldura teknikoa duen begi hutsez adierazteko gai izan behar da. Laburpen grafikoen erabilera ongi hartu du komunitate zientifikoak[15][16]. Gainera, aldizkari batzuek bideoak eta laburpen animatuak ere izaten dituzte, egileek beren artikuluak erraz azaltzeko eginak. Gaur egun, editore zientifiko askok beren artikuluak laburpen grafikoekin osatzera animatzen dituzte autoreak, halako laburpen bisual batek irakurleei interesgarriak diren artikuluen zirriborro argiagoa eman diezaien eta argitalpenaren ikuspen orokorra handiagoa izan dadin. Hala ere, suposizio horren balioa ez da sakonki aztertu, eta argitalpen zientifikoei arreta erakartzeko laburpen grafikoak dituzten edo ez dituzten argitalpenak estatistikoki konparatuz egindako azterlan batek ez zuen frogatu laburpen grafikoen eraginkortasuna[17].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Gliner, Jeffrey A.. (2000). Research methods in applied settings : an integrated approach to design and analysis. Lawrence Erlbaum ISBN 0-585-33067-0. PMC 45843539. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  2. ↑ Philippe, Yavchitz, Amélie Boutron, Isabelle Bafeta, Aida Marroun, Ibrahim Charles, Pierre Mantz, Jean Ravaud,. (2012-09). Misrepresentation of Randomized Controlled Trials in Press Releases and News Coverage: A Cohort Study. Public Library of Science PMC 841654222. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  3. ↑ Pitkin, Roy M.; Branagan, Mary Ann. (1998-07-15). «Can the Accuracy of Abstracts Be Improved by Providing Specific Instructions?A Randomized Controlled Trial» JAMA 280 (3): 267–269.  doi:10.1001/jama.280.3.267. ISSN 0098-7484. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  4. ↑ (Ingelesez) Hopewell, Sally; Clarke, Mike; Moher, David; Wager, Elizabeth; Middleton, Philippa; Altman, Douglas G.; Schulz, Kenneth F.; Group, and the CONSORT. (2008 urt. 22). «CONSORT for Reporting Randomized Controlled Trials in Journal and Conference Abstracts: Explanation and Elaboration» PLOS Medicine 5 (1): e20.  doi:10.1371/journal.pmed.0050020. ISSN 1549-1676. PMID 18215107. PMC PMC2211558. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  5. ↑ Witty, Francis J.. (1973). "The Beginnings of Indexing and Abstracting: Some Notes towards a History of Indexing and Abstracting in Antiquity and the Middle Ages". .
  6. ↑ «What’s So Abstract About Scientific Abstracts? | Inside Science» web.archive.org 2020-09-21 (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  7. ↑ (Ingelesez) «Abstracts of the Papers Printed in the Philosophical Transactions of the Royal Society of London on JSTOR» www.jstor.org (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  8. ↑ (Ingelesez) Longden, A. C.. (1919-04-01). «On the Irregularities of Motion of the Foucault Pendulum» Physical Review 13 (4): 241–258.  doi:10.1103/PhysRev.13.241. ISSN 0031-899X. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  9. ↑ Bazerman, Charles. (1988). Shaping written knowledge : the genre and activity of the experimental article in science. University of Wisconsin Press ISBN 0-299-11690-5. PMC 18049187. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  10. ↑ (Ingelesez) Mensh, Brett; Kording, Konrad. (2016-11-28). Ten simple rules for structuring papers.  doi:10.1101/088278. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  11. ↑ «Journal Paper Submission Guidelines» web.archive.org 2009-05-04 (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  12. ↑ a b Finkelstein, Leo. (2005). Pocket book of technical writing for engineers and scientists. (2nd ed. argitaraldia) McGraw-Hill Higher Education ISBN 0-07-246849-1. PMC 53483487. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  13. ↑ (Ingelesez) Hortolà, Policarp. (2008-04). «An ergonomic format for short reporting in scientific journals using nested tables and the Deming's cycle» Journal of Information Science 34 (2): 207–212.  doi:10.1177/0165551507082590. ISSN 0165-5515. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  14. ↑ (Ingelesez) Elsevier. «Graphical abstract» Elsevier.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  15. ↑ A Glance at Graphical Abstracts. .
  16. ↑ (Ingelesez) Romans, Brian. «Are Graphical Abstracts a Good Idea?» Wired ISSN 1059-1028. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).
  17. ↑ (Ingelesez) Pferschy-Wenzig, Eva-Maria; Pferschy, Ulrich; Wang, Dongdong; Mocan, Andrei; Atanasov, Atanas. (2016-09-18). «Does a Graphical Abstract Bring More Visibility to Your Paper?» Molecules 21 (9): 1247.  doi:10.3390/molecules21091247. ISSN 1420-3049. PMID 27649137. PMC PMC5283664. (Noiz kontsultatua: 2022-04-14).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Laburpen&oldid=8910892"(e)tik eskuratuta