Edukira joan

Multibitamina

Wikipedia, Entziklopedia askea
Osagarri Bitaminikoa
Multibitaminiko Komertziala

Multibitaminak, bitaminak, mineral dietetikoak eta beste elementu nutrizional batzuk dituen osagarri dietetikoak dira. Prestakin horiek hainbat formatutan barneratu daitezke; tabletak, kapsulak, pastillak, hautsak, likidoak edo formulazio injektagarriak. Formulazio injektagarriez gain, horiek medikuaren zaintzapean baino ez daude eskuragarri eta ematen dira, eta Codex Alimentarius Batzordeak (Nazio Batuen Erakundeak elikagai-estandarrei buruz duen autoritatea) onartzen ditu multibitaminak elikagai-kategoria gisa. [1]

Bi multibitaminiko mota daude, sintetikoak eta naturalak. Azken hauek haien elementu nutrizionalak naturatik lortzen dituzte (landare, onddo eta bakterioetatik, adibidez). Multibitaminiko natural baten adibidea espirulina da, zianobakterioetatik lortzen den osagarri dietetikoa.[2]

Ez dago definizio zientifiko estandarizaturik multibitaminarentzat. Estatu Batuetan, multibitamina/mineralaren osagarri bat hiru bitamina eta mineral baino gehiago dituen gehigarri bat da, belarrik, hormonarik edo botikarik ez duena, non bitamina eta mineral bakoitza Elikagaien eta Sendagaien Batzordeak zehazten duen goi mailako dosi onargarriaren azpitik dagoen, eta osasunerako ondorio kaltegarriak izateko arriskurik ez duen.[3][4]

Osagaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Multibitaminikoetan agertzen diren bitamina eta mineral ohikoenak bitamina C, B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12, A, E, D2 eta  K1 potasioa, iodoa, selenioa, boratoa, zinka, kaltzioa, magnesioa, manganesoa eta/edo burdina dira. Argazkian agertzen den produktua dendetan erosi ahal den multibitaminiko arrunta da eta aurretik aipaturiko zenbait osagai ditu.

C Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
C Bitaminaren Biosintesia

Azido askorbikoa (C6H8O6)  hainbat landareetan agertzen den konposatua da. Adibidez, Tomatean, Limoian, Laranjan, Liman, Pomeloan, Mandarinan, Arbeletxekoan, Mertxikan, Azenarioan, Piperran, Brokolian, Kiwian,, Andere-mahats beltzan, Masustan, Mugurdian, Perrexilan, Guaiaban, Mangoan, Kergeleneko azan, Camu camuan, Bergamotan edo Litxian. [5]

Landare hauen bidezidor metaboliko desberdinetatik lor daiteke azido askorbikoa baina bidezidor nagusia argazkian adierazita dagoena da.

Industrialki, azido askorbikoa lortzeko erabiltzen diren lehengai nagusiak artoa eta garia dira. Hauetatik, almidoia erabiliz, glukosa lortzen da eta aurretik aipaturiko bidezidor metabolikoa erreplikatzen da C Bitamina lortzeko.[6]

C bitamina oso garrantzitsua da gizakientzat, kolageno, neurotransmisoreak eta karnitina sintetizatzen funtsezkoa delako, esate baterako.[7][5]

B1 Bitaminaren Biosintesia

B1 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B1 bitamina edo tiamina (C12H17ClN4OS) bakterio, protozoo batzuetan, onddo eta zereal, lekale eta barazkietan aurki daitekeen bitamina da.[8]

Industrialki, tiamina legamitik (Saccharomyces cerevisiae) lortzen da, haren metebolismoan B1 Bitamina sortzen duen bidezidorra dutelako.[9]

Metabolismoan B1 bitamina oso garrantzitsua da, aminoazido eta glukosaren degradazioan parte hartzen duelako[10]

B2 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B2 bitamina edo erriboflabina (C₁₇H₂₀N₄O₆) landare zelulek, onddoek eta bakterioek soilik sintetiza dezaketen bitamina horia da.

Landareen artean arbendol, garia, espinaka, ahuakate edo patatetatik lor daiteke.

Erriboflabina

Bitamina hau sintetizatzen duten onddo ohikoenak Agaricus bisporus eta Aspergillus niger dira. Bakterioen artean bitamina gehien ekoizten dutenak Clostridium acetobutylicum eta Shewanella oneidensis dira.[11][12]

Industrialki Eremothecium ashbyii (onddo mota bat) erabiltzen da B2 bitamina lortzeko. Onddo honen metabolismoan dagoen B2 bitamina ekoizten duen bidezidor metabolikoa jarraituz.[13][14]

B2 bitamina mitokondrioetan sintetizatzen da eta arnasketa zelularrean eta antigorputzen ekoizpenean oso garrantzitsua da.[10]

B3 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B3 bitamina, ditetatik lortu daiteke azido nikotiniko eta niazina moduan. Azido nikotikoa elikagai begetaletan (grano osoak, haziak, lekaleak eta fuitu lehorrak) aurkitzen den B3 forma da eta animaietan aurkitzen den niazia baino  zailago asimilatzen da. Nikotinamida da niazinaren itxura arruntena gehigarrietan. [15][16]

Bitamina hau ere laborategian sintetikoki ekoiztu daiteke landare batzuetan aurkitzen diren produktu kimikoetatik, hala nola, azido kiniko edo triptofanotik. Prosezu honen barne, oinarrizko konposatuak hidrogenatu, erreduzitu eta azilatu egiten dira. Hala ere metodo honek ez du bioablitate handirik eta ondorioz organismoek ez dute ondo asimilatu eta erabiltzen. Industrialki 5-etil-2-metilpiridinaren oxidazioaren bidez lortzen da azido nikotinikoa.[17]

Beste metodo bat hartzidura mikrobiologikoa da, honen bidez legamia eta bakterioen moduko mikroorganimsmoak kultibatzen dira niazina ekoizteko. Kultibo medio egokia duten tanke handietan hartzidura emango da produktu bezala bitamina sortuz.

B5 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B5 bitamina, azido pantoteniko ere deitua, elikagai askotan aurkitzen da kontzentrazio desberdinetan. Bitamina honen sintesia landare berdeek, onddoek eta bakterio gehienek egin dezakete. Gizakiek bitamina sintetizatu ezin dutenez dietatik eskuratzen dute. [18]Azido pantotenikoan aberatsak diren elikagaiak animalien gibela eta giltzurrunak, arrainak, ahuakatea, eguzkilore haziak eta esnekiak dira.

Hala ere beharrezkoa den kantitate minimora (helduetan 5mg/egun) heltzeko gehigarrietan aurkitzen den pantotenola lagungarria da. [19]

Pantenola B5 bitaminaren alkoholdun analogoa da eta kontsumitzean metabolismoaren bidez eraldatua izaten da azidora.

Pantenolaren ekoizteko metodo arruntena sintetikoa den R-pantolaktonaren kondentsazio kimikoa da 3-propanolaren bidez. Hala ere, berriagoa den sintesi bioteknologikoa existitzen da[20].[21]

Pantotenola eskuratzeko mikroorganismo ugari erabil daiteke arkeo zein bakterio (gram positibo zein negatiboak), adibidez Fusarium verticillioides. Mikroorganismoek hidrolisi entzimatikoa egingo duten entzimak ekoiztuko dituzte DL-pantoniko azido laktonikoa eraldatuko duena.[21]

B6 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B6 bitamina 6 molekula antzekoz osatuta dago, guztiak 2-metil 3-hidroxipiridina egitura partekatzen dute. Landareak piridoxina sintetizaten dute eguzki argiak duen erradiazio ultramoreaz babesteko eta klorofilaren sintesian parte hartzeko.

Animaliek ezin dute bitamina hau sintetizatu, bakterioek bitamina honen zati bat ekoizten dute baina ez dute asetzen eta horregatik dietatik eskuratu behar dute landare edo bitamina hau barneratu duten beste animalietatik. Gizaki helduetan 1-2 mg/egun asimilatu behar dituzte dietaren edo gehigarrien bidez.[22] 

Piridoxina kimikoki egonkorra denez gehigarrietan aurkitzen den B6 bitaminaren iturri nagusia da. Piridoxina gibelean eraldatu egiten da.[23]

Piridoxinaren fabrikazioan gehien erabiltzen den metodoa oxazolarena da, non izen bereko produktu kimiko toxikoa erabiltzen da bitamina eskuratzeko.[24] Badaude metodoak bakterioen bidezko hartzidura baliatuz sintetizatzeko baina komertzilki produzitzeko erabili ez direnak. Adibidez Escherichia coli , Ensifer meliloti eta Bacillus subtilis erabili izan dira.[25]

B7 Bitaminaren Sintesia

B7 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B7 bitamina edo biotina (C10H16N2O3S) bakterio (Escherichia coli, adibidez) eta landareek (marrubi, ahuakate, tomate edo artoak, adibidez) sintetizatzen duten bitamina da.

Industrialki landare zelulen metabolismotik lortu daitekeen molekula da. Zelula hauen peroxisoma eta mitokondrioetatik lortzen da biotina, argazkian adierazita dagoen moduan. [26][27][28]

Bitamina hau bost karboxilasen kofaktorea da (propionil-CoA karboxilasa, pirubato karboxilasa, metilkrotonila-CoA karboxilasa, azetil-CoA 1 eta azetil-CoA 2). Hauek erreakzio kritikoak katalizatzen dituzte gantz-azidoen, glukosa eta aminoazidoen metabolismoan.[29]

B9 Bitaminaren Sintesia

B9 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B9 bitamina edo azido folikoa (C19H19N7O6) landare, alga eta onddo guztiek eta protozoo, bakterio eta arkeo batzuek de novo sintetizatu ahal duten bitamina da. Animaliek ezin dute azido folikoa sintetizatu.

Organismo guzti hauek B9 bitamina argazkian adierazituta dagoen bidezidor metabolikoaren aldakuntzaren baten bidez lortzen dute. [30][31][32]

Azido folikoa duten landareen artean kakahuete, ekilore haziak eta dilistak bitaminaren kontzentrazio handiagatik nabarmentzen dira 100 g-ko 246, 238 eta 181 μg azido foliko dituztelako, hurrenez hurren.[33]

B12 Bitaminaren Biosintesia

Gizakientzat folatoa behar-beharrezkoa da RNA, DNA eta aminoazidoak sintetizatzeko behar dutelako.[33]

B12 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

B12 bitamina edo kobalamina (C₆₃H₈₈CoN₁₄O₁₄P) bakterio eta arkeo batzuek (Pseudomonas denitrificans, Propionibacterium shermanii edo Sinorhizobium meliloti, esate baterako), animaliek, onddo batzuek (Craterellus cornucopioides eta Cantharellus cibarius, adibidez) eta alga batzuek (Enteromorpha generokoak. eta Porphyra sp.) sintetizatu ahal duten bitamina bat da. Landareek B12 bitamina sintetizatu ezin dutenez landareak jaten ez dituzten pertsonek osagarri dietetikoak hartu behar dituzte kobalamina lortzeko.

Industrian Propionibacterium freudenreichii, Pseudomonas denitrificans,  Bacillus megaterium eta Streptomyces olivaceu erabiltzen dira baina mikroalgak ere erabili ahal dira Ostreococcus tauri eta Amphidinium carterae, adibidez.[34][35][36][37]

B12 bitamina DNAren sintesiaren kofaktorea da, eta gantz-azidoaren zein aminoazidoaren metabolismoarena.[38]

A Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Giza dietak bi iturri ditu A bitaminarentzat: A bitamina preformatua (erretinola adibidez) eta A karotenoide probitamina. A bitamina animalia-jatorriko elikagaietan aurkitzen da; haragietan, esnekietan, arrautzetan, arrainetan eta organoetan ere. Aldiz, A karotenoideak gorputzak hestean A bitamina bihurtzen dituen landare-pigmentuak dira.

Bitamina hau, laranja edo gorri koloreko landareetatik (kalabaza, azenarioa edo piper gorria) edo landare berde batzuetatik (espinaka) eskura daiteke [39]

Herrialde batzuetan bitamina honen gabezi generalizatua asetzeko komertzializaten den janaria indartzen da (olioa, arroza eta irina) edo ingenieritza genetikoaren bidez janariaren bitamina kantitatea igotzen da. gehigarriak ere komertzializatzen dira, normalean retinil palmitato edo azetato bezala eta askotan β-karotenoarekin batera paketatzen dira.  β-karotenoaren 12 μg ingeritzean 1 μg retinol eskuratzen du gorputzak.[39][40]

Gehigarriak ekoizterakoan, A bitaminaren kasuan ohikoa da arrain-gibel olioa, palmondoaren fruituaren olioa erabiltzea edo kimikoki azetona eraldatzea..[41]

E Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fotosintesia ematean landare, alga eta zianobakterioek plastidoetan tokokromanolak sintetizatzen dituzte. Hauek lau konposatu tokoferoliko eta lau tokotienolikoz osatutako konposatu-familia bat osatzen dute, nutrizioan E bitaminaren izena jaso duena.[42]

Landareen atal desberdinetan E bitamina mota desberdinak ekizten dira. Hostoetan agertzen den forma nagusia ɑ-tokoferola da. Hazietan tokokromolak ohikoenak dira eta haziaren lipidoak babesten dituzte herdoiltzetik eta erretxin bihurtzetik.[43] Ekoizten den E bitamina mota landarearen espeziearen menpekoa da baita ere.

Landereek E bitaminaren bi atalak (kromanol eraztuna eta buztan hidrofobikoa) sintetizatzeko bi bidezidor jarraitzen dituzte, Metil-eritritol fosfatoaren bidea eta Shikimate bidea[42]

Multibitaminikoetan aurkitzen den produktu sintetikoa DL-α-tokoferola da. Hau bitaminaren fenol forma esterila da,  azido azetikoa edo azido sukzinikoa erabiliz esterrara eraldatzen da kimikoki esterrak egonkorragoak direlako.

D2 Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kolekaltziferola edo D3 bitamina larruazalak (argi ultramorearen eraginpean egotean) berez sortzen duen bitamina da. Egunean behar den bitamina kantitatea eskuratzeko 15 minutu eguzkipean egotean lortzen dugu.[44]

Ergokaltziferola , D2 bitamina ere deitua, elikagaietan aurkitu eta osagarri dietetiko gisa erabiltzen den D bitamina mota bat da. Esteroide baten lotura fotokimikoki apurtzean sortzen da.

Ergosterola eta argi ultramorea erreakzionatzean sekoesteroide bat lortzen da, D2 bitaminaren forma probitaminikoa.

Dietan D bitamina iturri desberdinetatik dator. Alde batetik D2 bitamina landare-iturrietatik dator (perretxikoetatik eta neurri txikiagoan galorratza edo ahuakatea).[44]

Beste iturri bat D3 bitamina da normalean arrainetik eta esnekietatik eskuratzen dena.

K1 Bitamina

Multibitaminiko komertzialek izpi ultramoreekin tratatutako onddo eta legamietatik lortzen dute D2 bitamina.[45][46]

K Bitamina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Potasio Atomoa
Iodo Atomoa

K1 Bitamina edo filokinona (C31H46O2) multibitaminikoetan gehien agertzen den K bitaminaren forma aktiboa da. Hostodun barazkietan ugaria da, (Bazka-aza, espinaka, zerba, txikoria, brokolia eta letxugan) eta, neurri txikian, osoko zerealetan.

Industrialki, aurretik aipaturiko landareetatik erauzi ahal da, K bitamina sortzeko gai direlako.[47][48][49]

Gizakiek K bitamina behar dute, odola koagulatzeko behar diren proteina jakin batzuen sintesiaren ondorengo eraldaketarako, edo hezurretan eta beste ehun batzuetan kaltzioaren lotura kontrolatzeko.[50]

Potasioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Potasioa (K) landare eta animalia askotan agertzen den elementua da. Potasio kontzentrazio handia duten landareen artean albertxikoak, mahatsak, patatak, espinakak eta ahuakateak daude. [51]

Industrialki potasioa aurretik aipaturiko landareetatik lortzen da.[52]

Potasio ioiak ezinbestekoak dira bizidun guztien zelulen funtzionamendurako. Haien transferentzia beharrezkoa da nerbio zelulen mintzetan zehar nerbioen transmisio normalerako, giharren uzkurdurarako eta giltzurrunaren funtzionamendu orokorrerako.[51]

Iodoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iodoa (I) gehienetan animalietan eta alga batzuetan agertzen den elementu bat da. Gehienetan elementu hau gatz iodatutik edo itsaskietatik lortzen den arren, algetatik lor daiteke. Alga hauek Kelp algak dira (Nereocystis, Laminaria, Macrocystis eta Pelagophycus generoko algei ematen zaien izen orokorra), hauek iodo kontzentrazio nahiko handia dute (8,000 μg/g) eta industrialki iodoa lortzeko erabili daitezke.[53] [54][55]

Iodoa tiroide hormonen funtsezko osagaia da. Tiroideko hormonek erreakzio biokimiko garrantzitsu asko erregulatzen dituzte, proteinen sintesia eta aktibitate entzimatikoa barne, eta aktibitate metabolikoaren funtsezko determinatzaileak dira. Era berean, nerbio-sistema eskeletikoa eta zentrala fetuetan eta haurretan behar bezala garatzeko iodoa behar da.[56]

Magnesioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Magnesioa (Mg) metal gris distiratsu bat da, dentsitate baxukoa, fusio-puntu baxukoa eta erreaktibotasun kimiko handikoa.

Magnesio Atomoa

Barazki berdeek, ziazerbek adibidez, magnesio asko dute (klorofilen ugaritasunagatik, hauek magnesio ioia daukatelako). Intxaurrak, kalabaza haziak, txokolate iluna eta soja erreak ere magnesio iturri onak dira.[57]

Magnesioa zelula guztientzat funtsezkoa da. Magnesio ioiek ATP, DNA eta RNA bezalako konposatu polifosfatoekin erreakzionatzen dute. Horrez gain, ehunka entzimek magnesio-ioiak behar dituzte funtzionatzeko.[57]

Manganesoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Manganesoa (Mn) metal gogorra da, hauskorra, zilar kolorezkoa, mineraletan burdinarekin batera aurkitzen dena. Gizakientzat oso garrantzitsua den elementua da.

Manganeso Atomoa

Manganesoa entzima askoren kofaktorea da, manganeso superoxidoaren dismutasa, arginasa eta pirubato karboxilasa barne. Entzima horien eraginez, manganesoak aminoazido, kolesterol, glukosa eta beste karbohidratoen metabolismoan, hezurren eraketan, ugalketan eta erantzun immunologikoan parte hartzen du. Manganesoak odolaren koagulazioan eta hemostasian ere parte hartzen du, K bitaminarekin batera.

Manganesoa elikagai ugaritan agertzen da, besteak beste, zerealetan, fruitu lehorretan, soja eta beste lekale batzuetan, arrozan, barazki hostodunetan, kafean, tean eta espezia askotan, piperbeltzan adibidez.

Zinka

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zinka (Zn) gizaki, animali, landare eta mikroorganismoentzat esentziala den elementu kimikoa da. Entzima mota guztietan agertzen den metal bakarra da eta burdinaren ondoren gizakietan ugariena. Beharrezkoa jaioberrietan eta orokorrean garapenerako.[58]

Dietan eskuratu daiteke hegazti, arrain eta ugaztun haragia edo animali jatorria duten produktuak kontsumituz. Landareetatik ere eskuratu daiteke eta aldakorra da lurraren zink kontzentrazioaren arabera.  Zinkaren kantitate egokia dagoenean lurzoruan, garia eta haziek kontzentrazio altuena dute. Hala nola, sesamoa, alpalpa, apioa eta mitxoletaren haziak.[59]

Emakume eta gizon helduentzat gomendatutako eguneko dosia 6.8 eta 9.4 mg artean dago.[60] gehigarrietan zinka, zink sulfato (ohikoena), zink oxido, zink azetato, zink amino azido kelato edo zink glukonato gisa gehitzen da. [61]

Kaltzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaltzioa (Ca) kantitate handietan beharrezkoa den elementu esentziala da. Kaltzioaren ioia (Ca2+) osasun muskular, digestibo eta zirkulatoriarentzat beharrezkoa da, baita hezurrak osatzeko eta odola modu egokian funtzionatzeko. [62][63] AEBko osasuneko institutoak gomendatzen duen eguneroko dosia pertsona helduentzat 1000 mg-koa da.[64] 100mg/egun baino gehiagoko kontsumoa kaltegarria izan daiteke; Izan ere, arterien kaltzifikazioa eta gitzurrunetako harriak sor daitezke. Gaixotasun hauek ekiditzeko gida bezala existitzen da ingesta maila toleragarri bat, pertsona helduetan 2.5 g/egun-etan dagoena.

Jogurta edo gazta bezalako esnekiak, aza kizkurra, sardinak, sojazko produktuak edo indartutako gosari zerealak kaltzioan aberatsak diren janari batzuk dira.[65] gehigarriei begiratuta kaltzioa bi forma nagusitan aurkitu dezakegu; kaltzio karbonatoa eta kaltzio zitratoa. Karbonato forma osteoporosia edo indigestioa tratatzeko erabili daiteke eta zitrato forma hezur hauskorrak edo hipoparatiroidismoa tratatzeko. Gizakiak D bitamina behar du kaltzioa xurgatzeko. Hau dietaren bidez, eguzki esposizioaren bidez edo gehigarrien bidez eskuratu daiteke.[66][67]

Kaltzioaren erauzketarako hainbat metodo daude. Alde batetik baliabide biologikoetatik abiatzen direnak (arrautz oskolak, arrain hezurrak edo beste animalien hezurrak erabiliz), eta bestetik, metodo kimikoak daude.

Burdina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Burdina (Fe) lurreko elementurik eta metalik ohikoena da. Bizitzarako beharrezkoak diren proteina askok burdina daukate egituran, hala nola, katalasek eta lipoxigenasek. Burdina duten beste proteina batzuek elektroien transferentzian, oxigenoaren garraioan eta erabileran hartzen dute parte; zitokromoak eta hemoglobinak.

Burdina ere munduko defizientzia nutrizional arruntena da. AEBko Medikuntza Institutuak iradokitzen duen eguneroko burdin kantitate minimoa aldatu egiten da nabarmenki sexuaren arabera. Gizon helduek 6 mg behar dituzte egunero, emakume helduek menopausia aurretik 8.1 mg behar dituzte eta ondoren 5 mg.[68]

Elikagai desberdinetan burdin kantitate altuak aurkitu dezakegu, adibidez haragi gorrian, arrainan, ostran, baban, tofuan eta barazki hostotsuetan.[69]

Batzuetan ogia eta gosariko zerealak fortifikatzen dira. Hau da, burdin kantitate txiki bat gehitzen zaie. Hau metodo tipiko bat da burdin gabeziaren arriskua kudeatzeko populazio batean.[70]

Gehigarrietan aurkitzen den burdina normalean burdin(II) fumarato forman dago organismoak efizienteki xurgatzen duelako.[71] Gehigarrietan ere ohikoa da glizinatoaren antzeko aminoaziodoei lotuta agertzea burdina.[72]

Selenioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Selenioa (Se) animalientzat esentziala den mikronutriente bat da. Gizakietan entzima antioxidanteen erredukziorako kofaktore moduan jokatzen du, adibidez peroxidasan. Baita kofaktore funtzioa betetzen du tiroidearen deiodinasa hormonan. Giza gorputzan estimatzen da 13-20 mg-ko selenio kantitate totala dagoela.

Dietatik eskuratzen den selenioa haragitik, zenbait zuhaitzen fruitu oskoldunetatik, zerealetatik eta onddoetatik lortzen da.[73]

Erabilerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pertsona osasuntsuetan, ebidentzia zientifiko gehienek adierazten dutenez, multibitaminazko osagarriek ez dute minbizia, kardiopatiak edo beste gaitz batzuk prebenitzen. Hala ere, pertsona-talde espezifikoek onura atera diezaiekete multibitaminazko osagarriei, adibidez, elikadura txarra dutenek edo makula-endekapena jasateko arrisku handia dutenek.[74][75]

Multibitaminak adinaren, sexuaren eta nutrizio-premia espezifikoen arabera formulatzen dira; esaterako, gizonentzako batek burdin gutxiago izan dezake emakumeentzako baino, eta adinekoentzako multibitamina batek, berriz, D bitamina gehiago izan dezake.

Multibitamina osagarriak seguruak dira, baina hainbat ikerketen arabera, benetako onurarik gabekoak. Onuragabetasun hau kontuan hartuta giza-talde gehienek ez dute multibitaminen beharra. Orokorrean gehigarriek mikronutrienteen hornikuntza desegokia edo hauen hutsune iragankorrak konpentsatu ditzakete.[76]

PHS II-ko (The Physicians’ Health Study II, AEB-ko Kardiologoen Institutuak multibitaminen eraginari buruzko egindako ikerketa) parte-hartzaile gehienek bizimodu osasungarria azaldu zuten.[77] Ikerketa taldea erretzaile gutxi, pisu normalarekin, barazkietan aberatsa den dieta batekin eta ariketa fisiko erregularra zuten indibiduoak osatu zuten. Bizimodu hau zutenentzat gehigarriak ez dirudite benetan beharrezkoak.

Bestalde, bat-bateko gaixotasunen edo dieta-aniztasun desegokien kasuetan, multibitaminek murriztu egiten dute mikronutriente faltaren arriskua. Aipagarria da dieta eta bizimodu osasungaitzak ezin direla gehigarriekin konpentsatu. [78]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ "Guidelines for Vitamin and Mineral Food Supplements" (PDF). 2005. CAC/GL 55 - 2005.
  2. ↑ (Ingelesez) «Blue-Green Algae: MedlinePlus Supplements» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  3. ↑ (Ingelesez) Yetley, Elizabeth A. (2007-01). «Multivitamin and multimineral dietary supplements: definitions, characterization, bioavailability, and drug interactions» The American Journal of Clinical Nutrition 85 (1): 269S–276S.  doi:10.1093/ajcn/85.1.269S. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  4. ↑ «NIH State-of-the-Science Conference Statement on Multivitamin/Mineral Supplements and Chronic Disease Prevention» NIH consensus and state-of-the-science statements 23 (2): 1–30. 2006 May 15-17 ISSN 1553-0957. PMID 17332802. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  5. ↑ a b Burke, J.; Corman, L.; Story, B.. (2016-09). «Building Student Capacity to Conduct Recipe, Dietary Patterns and Food Costing Analysis Using Open-Sourced Software of the USDA Nutrient USDA National Nutrient Database for Standard Reference» Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 116 (9): A67.  doi:10.1016/j.jand.2016.06.240. ISSN 2212-2672. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  6. ↑ (Ingelesez) Pathy, Krishnasarma. (2018-06-15). «Process for Preparation of Vitamin C and Method for Determination of Vitamin C in Tablets» Surgery & Case Studies: Open Access Journal 1 (3): 1–14. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  7. ↑ Panel on Dietary Antioxidants and Related Compounds; Subcommittee on Upper Reference Levels of Nutrients; Subcommittee on Interpretation and Uses of Dietary Reference Intakes; Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes; Food and Nutrition Board; Institute of Medicine. (2000-07-27). Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids. National Academies Press  doi:10.17226/9810. ISBN 978-0-309-06935-9. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  8. ↑ Begley, T. P., Chatterjee, A., Hanes, J. W., Hazra, A., & Ealick, S. E. (2008). Cofactor biosynthesis—still yielding fascinating new biological chemistry. Current Opinion in Chemical Biology, 12(2), 118–125. doi:10.1016/j.cbpa.2008
  9. ↑ (Ingelesez) Lanen, J. M. Van; Broquist, H. P.; Johnson, Marvin J.; Baldwin, I. L.; Peterson, W. H.. (1942-10). «Synthesis of Vitamin B1 by Yeast» Industrial & Engineering Chemistry 34 (10): 1244–1247.  doi:10.1021/ie50394a024. ISSN 0019-7866. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  10. ↑ a b Office of Dietary Supplements - Thiamin. (2023, February 09). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Thiamin-HealthProfessional
  11. ↑ (Ingelesez) Kotlobay, A. A.; Dubinnyi, M. A.; Polevoi, A. V.; Kovalchuk, S. I.; Kaskova, Z. M.. (2022-12). «Riboflavin as One of Possible Components of Keroplatus (Insecta: Diptera: Keroplatidae) Fungus Gnat Bioluminescence» Russian Journal of Bioorganic Chemistry 48 (6): 1215–1220.  doi:10.1134/S1068162022060164. ISSN 1068-1620. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  12. ↑ FoodData Central. (2023, February 08). Retrieved from https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#
  13. ↑ (Ingelesez) Revuelta, José L.; Ledesma-Amaro, Rodrigo; Jiménez, Alberto. (2016-04-29). Vandamme, Erick J. ed. «Industrial Production of Vitamin B 2 by Microbial Fermentation» Industrial Biotechnology of Vitamins, Biopigments, and Antioxidants (Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA): 15–40.  doi:10.1002/9783527681754.ch2. ISBN 978-3-527-33734-7. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  14. ↑ Villavicencio-Queijeiro, A. (2012). La mitocondria como fábrica de cofactores: biosíntesis de grupo hemo, centros Fe-S y nucleótidos de flavina (FMN/FAD). TIP. Revista especializada en ciencias químico-biológicas, 15(2), 116–132. Retrieved from https://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405-888X2012000200005
  15. ↑ (Ingelesez) Makarov, Mikhail V.; Trammell, Samuel A.J.; Migaud, Marie E.. (2019-02-28). «The chemistry of the vitamin B3 metabolome» Biochemical Society Transactions 47 (1): 131–147.  doi:10.1042/BST20180420. ISSN 0300-5127. PMID 30559273. PMC PMC6411094. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  16. ↑ (Ingelesez) Kumar, S.; Babu, B. V.. (2009-09-29). «Process Intensification of Nicotinic Acid Production via Enzymatic Conversion using Reactive Extraction» Chemical and Biochemical Engineering Quarterly 23 (3): 367–376. ISSN 0352-9568. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  17. ↑ (Ingelesez) Lisicki, Dawid; Nowak, Kinga; Orlińska, Beata. (2022-01). «Methods to Produce Nicotinic Acid with Potential Industrial Applications» Materials 15 (3): 765.  doi:10.3390/ma15030765. ISSN 1996-1944. PMID 35160711. PMC PMC8836525. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  18. ↑ «Pantothenic Acid - an overview | ScienceDirect Topics» www.sciencedirect.com (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  19. ↑ (Ingelesez) «Pantothenic Acid» Linus Pauling Institute 2014-04-22 (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  20. ↑ (Ingelesez) «Office of Dietary Supplements - Pantothenic Acid» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  21. ↑ a b Ferrandez, Abel; Flores-Candia, Juana-Lucia; Perkins, John B.; Schyns, Ghislain. (2007-11-22). Process for the production of panthenol. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «Office of Dietary Supplements - Vitamina B6» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  23. ↑ (Gaztelaniaz) «Alimentos ricos en vitamina B6 o piridoxina. Nutrición y salud. Clínica Universidad Navarra» www.cun.es (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  24. ↑ (Ingelesez) Zou, Ye; Shi, Xiangjun; Zhang, Genbao; Li, Zhenhua; Jin, Can; Su, Weike. (2013-12-20). «Improved “Oxazole” Method for the Practical and Efficient Preparation of Pyridoxine Hydrochloride (Vitamin B 6 )» Organic Process Research & Development 17 (12): 1498–1502.  doi:10.1021/op4001687. ISSN 1083-6160. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  25. ↑ Wang, Yanyan; Liu, Linxia; Jin, Zhaoxia; Zhang, Dawei. (2021-06-17). «Microbial Cell Factories for Green Production of Vitamins» Frontiers in Bioengineering and Biotechnology 9: 661562.  doi:10.3389/fbioe.2021.661562. ISSN 2296-4185. PMID 34222212. PMC 8247775. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  26. ↑ Maruyama, J.-i., Yamaoka, S., Matsuo, I., Tsutsumi, N., & Kitamoto, K. (2012). A newly discovered function of peroxisomes: Involvement in biotin biosynthesis. Plant Signaling Behav., 7(12), 1589. doi: 10.4161/psb.22405
  27. ↑ (Ingelesez) Staggs, C.G.; Sealey, W.M.; McCabe, B.J.; Teague, A.M.; Mock, D.M.. (2004-12). «Determination of the biotin content of select foods using accurate and sensitive HPLC/avidin binding» Journal of Food Composition and Analysis 17 (6): 767–776.  doi:10.1016/j.jfca.2003.09.015. PMID 16648879. PMC PMC1450323. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  28. ↑ (Ingelesez) Cramer, Julia D.; Jarrett, Joseph T.. (2018). «Purification, Characterization, and Biochemical Assays of Biotin Synthase From Escherichia coli» Methods in Enzymology (Elsevier) 606: 363–388.  doi:10.1016/bs.mie.2018.06.003. ISBN 978-0-12-812794-0. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  29. ↑ Office of Dietary Supplements - Biotin. (2022, January 10). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Biotin-HealthProfessional
  30. ↑ Avendaño, C., & Menéndez, J. C. (2008). Antimetabolites. Medicinal Chemistry of Anticancer Drugs, 9–52. doi:10.1016/b978-0-444-52824-7.00002
  31. ↑ Gorelova, V., Bastien, O., De Clerck, O., Lespinats, S., Rébeillé, F., & Van Der Straeten, D. (2019). Evolution of folate biosynthesis and metabolism across algae and land plant lineages. Sci. Rep., 9(5731), 1–16. doi: 10.1038/s41598-019-42146-5
  32. ↑ Rossi, M., Amaretti, A., & Raimondi, S. (2011). Folate production by probiotic bacteria. Nutrients, 3(1), 118–134. https://doi.org/10.3390/nu3010118
  33. ↑ a b Office of Dietary Supplements - Folate. (2023, March 08). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Folate-HealthProfessional
  34. ↑ Watanabe, F., Yabuta, Y., Bito, T., & Teng, F. (2014). Vitamin B₁₂-containing plant food sources for vegetarians. Nutrients, 6(5), 1861–1873. https://doi.org/10.3390/nu6051861
  35. ↑ Grossman, A. (2016). Nutrient Acquisition: The Generation of Bioactive Vitamin B12 by Microalgae. Curr. Biol., 26(8), R319–R321. doi: 10.1016/j.cub.2016.02.047
  36. ↑ Martens, H. Barg, M. Warren, D. Jah, J.-H. (2002). Microbial production of vitamin B 12. Applied Microbiology and Biotechnology, 58(3), 275–285. doi:10.1007/s00253-001-0902-7
  37. ↑ Fang, H., Kang, J., & Zhang, D. (2017). Microbial production of vitamin B12: a review and future perspectives. Microb. Cell Fact., 16(1), 1–14. doi: 10.1186/s12934-017-0631-y
  38. ↑ Yamada, K. (2013). Cobalt: Its Role in Health and Disease. Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases. Springer. doi: 10.1007/978-94-007-7500-8_9
  39. ↑ a b (Ingelesez) «Office of Dietary Supplements - Vitamin A and Carotenoids» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  40. ↑ (Ingelesez) «Vitamina A» Linus Pauling Institute 2014-05-19 (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  41. ↑ Benade, A. J. Spinnler. (2003). «A place for palm fruit oil to eliminate vitamin A deficiency» Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition 12 (3): 369–372. ISSN 0964-7058. PMID 14506003. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  42. ↑ a b Mène-Saffrané, Laurent. (2017-12-25). «Vitamin E Biosynthesis and Its Regulation in Plants» Antioxidants 7 (1): 2.  doi:10.3390/antiox7010002. ISSN 2076-3921. PMID 29295607. PMC 5789312. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  43. ↑ (Gaztelaniaz) «Office of Dietary Supplements - Vitamina E» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  44. ↑ a b Bikle, Daniel D.. (2014-03-20). «Vitamin D Metabolism, Mechanism of Action, and Clinical Applications» Chemistry & biology 21 (3): 319–329.  doi:10.1016/j.chembiol.2013.12.016. ISSN 1074-5521. PMID 24529992. PMC 3968073. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  45. ↑ Roberts, John S.; Teichert, Arnaud; McHugh, Tara H.. (2008-06-01). «Vitamin D2 Formation from Post-Harvest UV-B Treatment of Mushrooms (Agaricus bisporus) and Retention During Storage» Journal of Agricultural and Food Chemistry 56 (12): 4541–4544.  doi:10.1021/jf0732511. ISSN 0021-8561. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  46. ↑ Pehrsson, P.R; Haytowitz, D.B; Holden, J.M. (2003-06). «The USDA's National Food and Nutrient Analysis Program: update 2002» Journal of Food Composition and Analysis 16 (3): 331–341.  doi:10.1016/s0889-1575(03)00049-8. ISSN 0889-1575. (Noiz kontsultatua: 2023-03-18).
  47. ↑ Office of Dietary Supplements - Vitamin K. (2023, March 08). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminK-HealthProfessional
  48. ↑ Kang, M. J., Baek, K. R., Lee, Y. R., Kim, G. H., & Seo, S. O. (2022). Production of Vitamin K by Wild-Type and Engineered Microorganisms. Microorganisms, 10(3), 554. https://doi.org/10.3390/microorganisms10030554
  49. ↑ Vitamin K. (2023, March 07). Retrieved from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-k
  50. ↑ Vitamin K. (2023, January 03). Retrieved from https://lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/vitamin-K
  51. ↑ a b Office of Dietary Supplements - Potassium. (2023, March 09). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Potassium-HealthProfessional/#en13
  52. ↑ Prakash, S., & Verma, J. P. (2016). Global Perspective of Potash for Fertilizer Production. Potassium Solubilizing Microorganisms for Sustainable Agriculture. Springer. doi: 10.1007/978-81-322-2776-2_23
  53. ↑ Iodine in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia. (2023, February 06). Retrieved from https://medlineplus.gov/ency/article/002421.htm
  54. ↑ Commercially available kelp and seaweed products – valuable iodine source or risk of excess intake? | Food & Nutrition Research. (2023, March 09). Retrieved from https://foodandnutritionresearch.net/index.php/fnr/article/view/7584/13455
  55. ↑ 刘. 洪. 武., 安. 丰. 欣., 徐. 泽. 斌., 王. 磊., 周. 志. 华., & QINGDAO BRIGHT MOON SEAWEED GROUP CO Ltd. (2012, December 20). Method for extracting iodine from kelp. Retrieved from https://patents.google.com/patent/CN103072947A/en
  56. ↑ Office of Dietary Supplements - Iodine. (2023, March 10). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional.
  57. ↑ a b Office of Dietary Supplements - Magnesium. (2023, March 10). Retrieved from https://ods.od.nih.gov/factsheets/magnesium-HealthProfessional/#h3
  58. ↑ DiSilvestro, Robert A.. (2004-09-29). Handbook of Minerals as Nutritional Supplements.  doi:10.1201/9780203489673. (Noiz kontsultatua: 2023-03-22).
  59. ↑ Haeflein, Kathryn A.; Rasmussen, Arlette I.. (1977-06). «Zinc content of selected foods» Journal of the American Dietetic Association 70 (6): 610–616.  doi:10.1016/s0002-8223(21)06511-1. ISSN 0002-8223. (Noiz kontsultatua: 2023-03-22).
  60. ↑ Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. National Academies Press 2001-06-19  doi:10.17226/10026. ISBN 978-0-309-07279-3. (Noiz kontsultatua: 2023-03-22).
  61. ↑ Santos, Heitor O.; Teixeira, Filipe J.; Schoenfeld, Brad J.. (2020-05). «Dietary vs. pharmacological doses of zinc: A clinical review» Clinical Nutrition 39 (5): 1345–1353.  doi:10.1016/j.clnu.2019.06.024. ISSN 0261-5614. (Noiz kontsultatua: 2023-03-22).
  62. ↑ (Ingelesez) «Calcium» Linus Pauling Institute 2014-04-22 (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  63. ↑ (Ingelesez) «Office of Dietary Supplements - Calcium» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  64. ↑ (Gaztelaniaz) «Office of Dietary Supplements - Calcio» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  65. ↑ (Ingelesez) Read "Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D" at NAP.edu. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  66. ↑ (Ingelesez) «Calcium | Contract Manufacturing» Supplement Factory (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  67. ↑ Singh, Akshita; Kelkar, Nachiket; Natarajan, Kannan; Selvaraj, Subbalaxmi. (2021). «Review on the extraction of calcium supplements from eggshells to combat waste generation and chronic calcium deficiency» Environmental Science and Pollution Research International 28 (34): 46985–46998.  doi:10.1007/s11356-021-15158-w. ISSN 0944-1344. PMID 34269980. PMC 8384791. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  68. ↑ (Ingelesez) «Iron» Linus Pauling Institute 2014-04-23 (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  69. ↑ Raughley, Moune Jabre. «Iron Deficiency Anemia» The Well-Woman Visit (Cambridge University Press): 155–157. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  70. ↑ (Ingelesez) Hoppe, M.; Hulthén, L.; Hallberg, L.. (2006-02). «The relative bioavailability in humans of elemental iron powders for use in food fortification» European Journal of Nutrition 45 (1): 37–44.  doi:10.1007/s00394-005-0560-0. ISSN 1436-6207. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  71. ↑ (Ingelesez) Wildermuth, Egon; Stark, Hans; Friedrich, Gabriele; Ebenhöch, Franz Ludwig; Kühborth, Brigitte; Silver, Jack; Rituper, Rafael. (2000-06-15). Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA ed. «Iron Compounds» Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA): a14_591.  doi:10.1002/14356007.a14_591. ISBN 978-3-527-30673-2. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  72. ↑ (Ingelesez) Pineda, Oscar; Ashmead, H.DeWayne. (2001-05). «Effectiveness of treatment of iron-deficiency anemia in infants and young children with ferrous bis-glycinate chelate» Nutrition 17 (5): 381–384.  doi:10.1016/S0899-9007(01)00519-6. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  73. ↑ (Ingelesez) Barclay, Margaret N.I.; MacPherson, Allan; Dixon, James. (1995-12). «Selenium Content of a Range of UK Foods» Journal of Food Composition and Analysis 8 (4): 307–318.  doi:10.1006/jfca.1995.1025. (Noiz kontsultatua: 2023-03-31).
  74. ↑ (Ingelesez) «Office of Dietary Supplements - Multivitamin/mineral Supplements» ods.od.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  75. ↑ (Ingelesez) Jenkins, David J.A.; Spence, J. David; Giovannucci, Edward L.; Kim, Young-in; Josse, Robert; Vieth, Reinhold; Blanco Mejia, Sonia; Viguiliouk, Effie et al.. (2018-06). «Supplemental Vitamins and Minerals for CVD Prevention and Treatment» Journal of the American College of Cardiology 71 (22): 2570–2584.  doi:10.1016/j.jacc.2018.04.020. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  76. ↑ (Ingelesez) Jenkins, David J.A.; Spence, J. David; Giovannucci, Edward L.; Kim, Young-in; Josse, Robert; Vieth, Reinhold; Blanco Mejia, Sonia; Viguiliouk, Effie et al.. (2018-06). «Supplemental Vitamins and Minerals for CVD Prevention and Treatment» Journal of the American College of Cardiology 71 (22): 2570–2584.  doi:10.1016/j.jacc.2018.04.020. (Noiz kontsultatua: 2023-04-14).
  77. ↑ «The Physicians’ Health Study II» American College of Cardiology (Noiz kontsultatua: 2023-04-14).
  78. ↑ (Ingelesez) Biesalski, Hans K.; Tinz, Jana. (2017-04). «Multivitamin/mineral supplements: Rationale and safety» Nutrition 36: 60–66.  doi:10.1016/j.nut.2016.06.003. (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Multibitamina&oldid=9639441"(e)tik eskuratuta