Tetovo
 | |
 | |
| Math | dinas, dinas fawr  |
|---|---|
| Poblogaeth | 63,176 |
| Cylchfa amser | CET, CEST |
| Gefeilldref/i | Konya |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Bwrdeistref Tetovo |
| Gwlad | Gogledd Macedonia |
| Arwynebedd | 261.89 km² |
| Uwch y môr | 468 metr |
| Cyfesurynnau | 42.0103°N 20.9714°E |
| Cod post | 1200 |
 | |
| Tetovo Тетово Tetovë Kalkandelen | |||
|---|---|---|---|
 Canol Tetovo, 2015 | |||
| |||
 Location in Northwestern Macedonia. | |||
[[File:Nodyn:Location map Republic of Macedonia|210px|Tetovo is located in Nodyn:Location map Republic of Macedonia]] <div style="position: absolute; z-index: 2; top: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; left: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;">  Location within Republic of Macedonia | |||
| Cyfesurynnau: Script error: The function "coordinsert" does not exist. | |||
| Country |  Macedonia | ||
| Municipality | Tetovo Municipality | ||
| Llywodraeth | |||
| • Maer | Teuta Arifi (Undeb Democrataidd dros Gydfyw, DUI) | ||
| Arwynebedd | |||
| • Cyfanswm | 1,068 km2 (412 mi sg) | ||
| Uchder | 468 m (1,535 tr) | ||
| Poblogaeth (2002)[1] | |||
| • Cyfanswm | 52,915 | ||
| Parth amser | CET (UTC+1) | ||
| • Summer (DST) | CEST (UTC+2) | ||
| Postal code | 1200 | ||
| Cod ffôn | +389 044 | ||
| Car plates | TE | ||
| Climate | Cfb | ||
| Website | tetovo.gov.mk . | ||
Tetovo (Macedoneg:Тетово, IPA: [tɛtɔvɔ], Albaneg: Tetovë/Tetova; Twrceg: Kalkandelen) - dinas yng ngogledd orllewin Gogledd Macedonia sydd wrth droed mynyddoedd y Šar a'r afon Pena yn llifo drwyddi. Mae bwrdeisdref Tetovo yn 1080km2 ac ar uchder o 468m uwchben lefel y môr. Ei phoblogaeth yw 52,915.[1] Dinas Tetovo yw sedd Bwrdeisdref tetovo. Mae prifddinas Macedonia, Skopje 86 km i'r dwyrain, Prishtina a phrifddinas Cosofo 63 km i'r gogledd o bellter o'r ddinas. Tetovo yw prifddinas answyddogol yr ardal Albaneg ym Macedonia sy'n ymestyn fel arch ar hyd ochr orllewinnol y wladwriaeth o gyffiniau'r prifddinas, Skopje i lyn Ohrid.[2][3]. Mae'n gartref i'r Blaid Genedlaethol Ddemocrataidd, plaid genedlaetholaidd Albanaidd.[2]
Etymoleg
[golygu | golygu cod]Yn ôl y chwedl Slafeg, golyga Tetovo "Lle Tetoo". Arwr chwedlonol oedd Tetoo a waredodd y dref o nadroedd.
Etymoleg arall i'r enw yw ei fod yn tarddu o'r gair Slafeg "hteti" sy'n golygu eisiau. O'r herwydd, mae'r enw Tetovo yn dod o hyd i fod yn heibio Htetovo neu "lle rydym ni eisiau byw". Roedd yr / h / cychwynnol yn cael ei golli yn rheolaidd yn Macedoneg. Mae'r amrywiant Albaneg yn addasiad uniongyrchol o'r enw Slafeg (gweler -ovo / -evo).
Dywedir hefyd fod y gair yn dod o'r Albaneg tet (wyth) ac ov (brwydr) wedi i'r trigolion Albanaidd gipio'r dref mewn wyth brwydr yn 1435.
Enw'r ddinas yn y Twrceg yw Kalkandelen.
Demograffeg
[golygu | golygu cod]Mae gan Tetovo boblogaeth o 52,915 (Cyfrifiad: 2002).[4] Maent yn byw mewn 12,920 preswylfa gyda 4 peson ar gyfartaledd mewn preswylfa. Ethnigrwydd
- 28,897 (neu 54.61%) yn Albaniaid
- 18,555 (35.07%) yn Macedoniaid Slaf
- 2,352 (4.44%) yn Roma
- 1,878 (3,55%) yn Twrciaid brodorol
- 587 (1,12%) yn Serbiaid
- 156 (0.29%) yn Bosnaciaid Slaf
- 490 (0.92%) o genedligrwydd arall.
Mamiaith
- 29,363 (55.49%) Albaneg
- 18,980 (35.89%) Macedoneg
- 2,078 (3.93%) Twrceg
- 1,600 (3.02%) Romani
- 378 (0.71%) Serbeg
- 516 (0.96%) yn siarad mamiaith arall.
Crefydd
- 33,509 (63.33%) Islam
- 18,676 (35.29%) yr Eglwys Uniongred Gristnogol
- 76 (0.14%) Eglwys Gatholig
- 654 (1.24&%) yn dilyn crefydd neu fyd-olwg arall.[4]
Hanes
[golygu | golygu cod]Hanes Cynnar
[golygu | golygu cod]Gellir dod o hyd i olion cyntaf anheddiad dynol yn y ddinas o'r hynafiaeth. Ei enw yn ystod y cyfnod Rhufeinig oedd Euneum o fen talaith Illyricum. Canfuwyd cerflun hynaf y rhanbarth yn Tetovo yn 1933, sef efydd 9 cm o hyd a 4 cm o led o'r 6g CC. Dyma'r canfyddiad archeolegol hynaf yn y rhanbarth. Mae bellach yn amgueddfa ddinas.[5]
Ymerodraeth Otomanaidd
[golygu | golygu cod]
Concrwyd y dref gan Ymerodraeth Otomoanaidd ar ddiwedd 15g wedi marwolaeth yr arweinydd Albanaidd, Skanderbeg. Galwyd y drefn yn Kalkandelen gan y Twrciaid. Nodwyd ganddynt fod y dref yn y 15g yn cynnwys masnachwyr a chreffrwyr ac wedi tyfu ers y goncwest. Yn 1470, ysgrifennodd teithiwr Twrcaidd fod Tetovo yn dechrau edrych fel dinas. Cyfeirir at Tetovo fel "dinas" ar y tro cyntaf yn 1689.[6]. Yn ystod y cyfnod Otomanaidd sefydlwyd canolfannau diwylliannol pwysig, gan gynnwys llyfrgell Arabati-Tekke o'r 18g a'r 19g, Hammam (baddon Twrcaidd) a'r Mosg Liwgar.[7]. Yn ystod teyrnasiaid yr Otomaniaid roedd Tetovo yn rhan o Vilayet (talaith) Cosofo.
Chwraeodd Tetovo ei rhan yn nhwf yr ymdeimlad genedlaethol a welwyd yn y Balcan trwy gydol y 19g. Yn 1844 cafwyd gwrthryfel Albaniaid erbyn gor-ganoli a threthi uchel yr Ymerodraeth Otomanaidd. Ar ôl y gorchfygiad y gwrthryfel, carcharwyd llawer o ddinasyddion Albaneg Tetovo neu eu halltudio i Asia Leiaf.[8]
Ers y Rhyfel Mawr
[golygu | golygu cod]Gyda cwymp yr Ymerodraeth Otomanaidd cipiwyd y ddinas gan yr Albaniad, Hassan Prishtina, ond bu ymgiprys rhwng yr Albaniaid, Serbiaid a Bwlgariaid am y ddinas (a Macedonia). Erbyn diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf daeth Macedonia yn rhan o wladwriaeth newydd Iwgoslafia. Daeth y ddinas yn rhan o Banovina (talaith) Vardar o 1929 i 1941.
Yn 1941 meddiannwyd Iwgoslafia gan bwerau'r Echel (Axis) a daeth Tetovo o dan reolaeth Albania Fawr a sefydlwyd o dan caniatâd Mussolini gyda'r Balli Kombëtar yn rheoli gyda chefnogaeth milwrol ac ariannol Ffasgwyr yr Eidal a Natsiaid yr Almaen. Codwyd baner Albania, daeth y Franc Albanaidd yn arian swyddogol ac Albaneg oedd iaith swyddogol y weinyddiaeth ac addysg. Gyda'r rhod yn troi yn y Rhyfel, sefydlwyd Plaid Gomiwnyddol Macedonia gan y Serbiaid ar 19 Mawrth 1943 yn Tetovo ond roedd Plaid Gomiwnyddol Albania eisoes wedi ei sefydlu yn y dref. Er gwaethaf buddugoliaeth y Cadfridog Tito a Chomiwnyddion Iwglosalfia yn y rhyfel, roedd cefnogwyr y Balli Kombëtar yn parhau yn y ddinas a parhawyd i ymladd nes 1948.
Er i tai a ffyrdd cael eu codi yn ystod y cyfnod Comiwnyddol, gwelwyd gwrthdaro cyson rhwng Albaniaid yn Tetovo a'r awdurdodau Slaf Comiwnyddol. Yn 1968 mynnodd Albaniaid Tetovo bod ardaloedd Albaniaid Gweriniaeth Sosialaidd Macedonia yn cael eu hatodi i Cosofo a'u cyd-drefnu ar y cyd fel seithfed weriniaeth Iwgoslafia.[9]. Gwrthododd yr awdurdodau hyn ond yn ei le, cytunwyd i awdurdodi'r gwaith o adolygu meysydd llafur a gwerslyfrau er mwyn rhwystro'r hyn a elwir yn "Treiddiad tueddiadau Albanaidd cenedlaetholaidd, iredentaidd a gwrth-chwyldroadol drwy llyfrau testun print a llenyddiaeth." Yn 1974, cadarnhaoedd y cyfansoddiad ffederal a lleihawyd y tensiwn.
Delweddau
[golygu | golygu cod]-
Afon Pena.
-
'Y Mosg Liwgar'.
-
Ger y Mosg Liwgar.
-
Yr Arabati Baba tekke.
-
Eglwys Seintiau Cyril a Methodus.
-
Sgifa Popova Šapka.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 2002 Census results
- ↑ 2.0 2.1 Cook, Bernard A. (2001). Europe since 1945: an encyclopedia. Taylor & Francis. tt. 814–. ISBN 9780815340584.
- ↑ Trankova, Dimana (2011). "Tito, Teto and Some Troubled Tourism Await You in Tetovo, Macedonia". Balkan Traveller. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-10-02. Cyrchwyd 2018-03-21.
- ↑ 4.0 4.1 Nodyn:Internetquelle
- ↑ "Menada e Tetovës". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-11-05. Cyrchwyd 2018-03-21.
- ↑ (Saesneg) Site de la municipalité - Histoire Archifwyd 2011-09-05 yn y Peiriant Wayback
- ↑ Vështrimi historik Archifwyd 2012-01-13 yn y Peiriant Wayback in: tetova.gov.mk (albanisch, englisch und mazedonisch), zuletzt abgerufen am 8. Februar 2012
- ↑ Miranda Vickers (2008), "Vazhdimi i shpërbërjes së Perandorisë Osmane" (yn Saesneg), Shqiptarët - Një histori moderne [The Albanians - A Modern History], Xhevdet Shehu (trans.), Bota Shqiptare, pp. 48, ISBN 978-99956-11-68-2
- ↑ Ramet, Sabrina P. (1997). Whose Democracy?: Nationalism, Religion, and the Doctrine of Collective Rights in Post-1989 Eastern Europe. 4720 Boston Way, Lanham, Maryland 20706: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. t. 78. ISBN 0 8476 8324 9. Cyrchwyd 2014-09-13.CS1 maint: location (link)