Penllyn
 | |
| Math | anheddiad dynol, ardal  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.92°N 4.22°W |
 | |
| (y map gwreiddiol gan William Rees 1959 Atgynhyrchwyd yn 'Hanes Cymru' gan John Davies) | |
- Erthygl am yr ardal yng Ngwynedd yw hon. Am y pentref ym Mro Morgannwg gweler Pen-llin (Penllyn). Am yr orynys yng ngogledd-orllewin Cymru gweler Pen Llŷn.
Penllyn yw'r ardal sydd o gwmpas Llyn Tegid a'r Bala ym Meirionnydd (de-ddwyrain Gwynedd). Mae'n cynnwys plwyfi Llandderfel, Llanfor, Llangywair, Llanycil a Llanuwchllyn. Mae Penllyn yn ardal sy'n enwog am ei chyfraniad i ddiwylliant Cymru a llenyddiaeth Gymraeg. Dyma ardal "Y Pethe", chwedl Llwyd o'r Bryn.
Cantref Penllyn
[golygu | golygu cod]Yn Oes y Tywysogion cantref oedd Penllyn. Cynhelid ei lys yng Nghaer Gai, ger Llyn Tegid, ond yn ddiweddarach fe'i symudwyd i'r Bala. Roedd yn gantref ar y ffin rhwng teyrnas Gwynedd a Phowys. Ymddengys iddo ddechrau fel arglwyddiaeth annibynnol. Cysylltir yr arwr chwedlonol Gronw Pebyr â Phenllyn ym Mhedwaredd Gainc y Mabinogi. Aeth yn rhan o deyrnas Powys yn y cyfnod cynnar. Roedd yn fan o bwys strategol yn gorwedd rhwng Ardudwy a Meirionnydd yn y gorllewin a Glyndyfrdwy yn y dwyrain a cheisiai tywysogion Gwynedd sicrhau meddiant arno er mwyn amddiffyn Gwynedd o ymosodiadau o du Powys a'r dwyrain. Fe'i cipiwyd yn derfynol gan Llywelyn Fawr ar ddechrau'r 13g. Ar ôl goresgyniad 1284 fe'i unwyd â Meirionnydd ac Ardudwy i greu Sir Feirionnydd.
Ymrennid Penllyn yn ddau gwmwd:
Rhai o enwogion Penllyn
[golygu | golygu cod]- Bedo Aeddren, bardd canoloesol
- R. J. Derfel, bardd a radicalydd
- Owen M. Edwards, llenor ac addysgwr
- Tom Ellis, gwleidydd Rhyddfrydol radicalaidd
- Peredur Lynch bardd, ysgolhaig
- Huw Cae Llwyd, bardd canoloesol
- Ieuan ap Tudur Penllyn, bardd canoloesol
- Michael D. Jones, un o sefydlwyr y Wladfa
- Siôn Dafydd Las, bardd teulu
- Tudur Penllyn, un o feirdd mwyaf cyfnod Beirdd yr Uchelwyr
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Darllen pellach
[golygu | golygu cod]- Geraint Bowen, Penllyn (1967)
- Elwyn Edwards, Blodeugerdd Penllyn (1983)