Idi na sadržaj

Ivo Andrić

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Ivo Andrić
Andrić 1961.
Rođenje (1892-10-09) 9. oktobar 1892.
Dolac na Lašvi, Travnik, Austro-Ugarska
Smrt13. mart 1975(1975-03-13) (82 godine)
Beograd, [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija |SFRJ]]
ZanimanjeKnjiževnik
NacionalnostJugoslaven, Hrvat[1]
Poznata djela
Na Drini ćuprija
Nagrade Nobelova nagrada za književnost
Orden zasluga za narod sa zlatnim vijencem Orden junaka socijalističkog rada Orden republike
Potpis
Rodna kuća Ive Andrića
Spomenik Ivi Andriću na Andrićevom vencu u Beogradu
Spomenik Ivi Andriću u Grazu
Nadgrobna ploča Ive Andrića u Beogradu

Ivo Andrić (Travnik, 9. oktobar 1892 – Beograd, 13. mart 1975) bio je jugoslavenski književnik, diplomat, ambasador Kraljevine Jugoslavije u Trećem rajhu od 1939. Rođen je u Docu na Lašvi kod Travnika, a porodica mu je porijeklom iz Sarajeva. Dobitnik je Nobelove nagrade za književnost 1961. za "kompletno književno djelo o historiji jednog naroda", s romanom Na Drini ćuprija (1945) kao vrhuncem tog djela.

Biografija

[uredi | uredi izvor]

Djetinjstvo

[uredi | uredi izvor]

Ivo Andrić rođen je 9. ili 10. oktobra[2][3][a] 1892. godine u Docu na Lašvi (tada Austro-Ugarska). Andrićevi roditelji Antun i Katarina (rođ. Pejić), su živjeli u Sarajevu i potječu iz hrvatskih katoličkih porodica. Antun Andrić (1863-1896) se rodio u Sarajevu kao osmo od jedanestero djece. Po zanimanju je bio sudski službenik, porijeklom iz porodice, po porodičnom predanju Andrićevih, koja je izrađivala kafene mlinove[4] i oženio se s Katarinom Pejić (1869-) 3. septembra 1888. u Katedrali Srca Isusova u Sarajevu. Katarina je bila jedino dijete, od petero, koja je preživjela.[5]

Razlozi zašto se Ivo rodio u Travniku nisu poznati. Postoji nekoliko verzija, zašto je Katarina sama posjetila svoju rodbinu u Travniku,[6] poznanike i vjenčane kumove.[1] U Matičnoj knjizi rođenih 1892. godine crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, pod rednim brojem 70, piše "da je 9. oktobra 1892. godine rođen Ivan, sin Antuna Andrića, podvornika i Katarine Andrić, rođene Pejić".[6] Kada je imao četiri godine, otac mu je umro u Banjoj Luci od tuberkuloze.[7]

Osnovna škola

[uredi | uredi izvor]

Majka ga zbog siromaštva 1894. odvodi kod muževe sestre Ane i njenog muža Jana Matkovczika[7] (ponegdje i Ivan Matkovšik)[6] u Višegrad. Otac mu je i dalje radio u Banjoj Luci, te kako nije pomagao Katarinu, ona se odlučila da Ivu odvede kod njegove tetke, koja je živjela nadprosječno dobro. U Višegradu završava osnovnu školu. Jan Matkovczik je bio porijeklom Poljak i radio je u graničnoj žandarmeriji kao komandir stanice.[7] Kuća im je bila na lijevoj obali Drine, a Andrićeva osnovna škola na desnoj, tako da je Ivo prelazio most na Drini i drugi maleni drveni most preko Rzava odlazeći u školu.[8]

Gimnazija

[uredi | uredi izvor]

Nakon završene osnovne škole se vraća majci u Sarajevo, gdje 1903. godine upisuje Veliku gimnaziju (danas Prva gimnazija u Sarajevu).[9] Tada počinje pisati poeziju i 1911. godine u časopisu Bosanska vila objavljuje svoju prvu pjesmu U sumrak.

U sumrak pevaju devojke. Njini su glasovi meki i dahnu svežinom cveća i ljubavi. Njina je pesma blaga, kao kad behar opada. Ona ima nešto od mojih ljubavi: davno, toplo i lepo. Ona podseća na sarajske sumrake, kad jablanovi sjaju u crvenu zlatu, kao vitke ponosne žene...

– U sumrak[10]

Kao gimnazijalac, Andrić je vatreni pobornik integralnog jugoslavenstva, pripadnik je naprednog nacionalističkog pokreta Mlada Bosna i strastveni borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda od Austro-Ugarske.[6]

Studij

[uredi | uredi izvor]

U oktobru 1912. godine, dobija stipendiju hrvatskog kulturno-prosvjetnog društva Napredak, te upisuje studij na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog univerziteta u Zagrebu. U tom vremenu na njega utiču djela pisca Antuna Gustava Matoša. Sljedeće godine prelazi u Beč, gdje posjećuje predavanja iz historije, filozofije i književnosti. Zbog slabog zdravstvenog stanja, uz pomoć gimnazijskog profesora Tugomira Alaupovića, prelazi 1914. na Filozofski fakultet Jagelonskog univerziteta u Krakowu, gdje uči poljski jezik. Objavljuje šest refleksivnih pjesmama u prozi (Lanjska pjesma, Strofe u noći, Tama, Potonulo, Jadni nemir i Noć crvenih zvijezda) u antologiji Društva hrvatskih književnika, Hrvatska mlada lirika.[6][11]

Mirišu silno bijeli cv'jetovi
i pada sitna kiša proljetna,
ja kisnem sam.

O niko ne zna kako je
teško hoditi sam i bolestan,
bez igdje ikog svoga,
u zlatno proljeće...

– Lanjska pesma[10]

U zborniku Hrvatska mlada lirika, urednik Andrića predstavlja riječima:

Najčudesniji Sarajlija: bez i najmanjeg turskog atavizma: nježan, bijel i bolno-tanko mirisave duše kao oni bijeli njegovi cvijetovi što zare slatku tugu njegovih čežnjivih snova...

– Branko Milanović 1962.[12]

U njegovim prvim pjesmama veoma je teško bilo naslutiti pjesnika blisko vezanog za jednu sredinu sa specifičnim mentalitetom, kao što bi u njima bilo teško naći i nešto bitno od onoga što su u oblasti poezije već bili donijeli Šantić i Dučić[12]

Prvi svjetski rat

[uredi | uredi izvor]

Početkom Prvog svjetskog rata, vraća se iz Krakova. Za vrijeme boravka u Splitu u julu 1914. godine, hapsi ga policija i zatvara u tamnicu, najprije u Šibeniku, a zatim u Mariboru, gdje ostaje sve do marta 1915. Nakon izlaska iz tamnice, policija ga interira u Ovčarevo i Zenicu, gdje ostaje sve do 1917. Zbog bolesti pluća, odlazi na liječenje u Zagreb u Bolnicu Milosrdnih sestara, gdje upoznaje pjesnika i dramatičara Ivu Vojnovića, s kojim dočekuje amnestiju i uključuje se u pripreme prvog broja časopisa Književni jug.[6] Istovremeno priprema svoju knjigu stihova u prozi s predgovorom Nika Bartulovića, kojoj daje ime Ex Ponto i objavljuje je 1918. u Zagrebu.

Je li vam se ikad dogodilo da, bačeni iz kolosijeka, rečete svagdašnjici: zbogom, i da se vinete, nošeni strašnim vihorom, zaprepašteni, kao onaj kome se tlo izmiče?
Je li vam se dogodilo da vam uzmu sve - a šta se čovjeku ne može uzeti? - i da vam na dušu polože tešku odurnu ruku i da vam oduzmu radost i vedrinu slobodnog duha; i samu srčanost, koja ostaje kao posljedni očajni dar sudbine, da vam uzmu i učine od vas nijemo prezavo ropče?...

– Ex ponto[10]

U Zagrebu ga zatiče slom Austro-Ugarske, a potom i ujedinjenje i stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. U danima koji neposredno prethode formalnom ujedinjenju, Andrić u tekstu Nezvani neka šute objavljenom u zagrebačkim Novostima, oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi, koja još nije ni stvorena i poziva na jedinstvo i razum.[6]

Diplomatija

[uredi | uredi izvor]

Početkom oktobra 1919. godine, uz pomoć Tugomira Alaupovića, počinje raditi kao kao činovnik u Ministarstvu vjera u Beogradu. Upoznaje druge književnike i druži se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovićem, Sibetom Miličićem i drugim piscima, koji se okupljaju oko kafane "Moskva". Uskoro počinje njegova diplomatska karijera, dobijanjem službe u ambasadi u Vatikanu. Iste godine, zagrebački izdavač Kugli objavljuje novu zbirku pjesama u prozi Nemiri, a izdavač S. B. Cvijanović iz Beograda štampa pripovijetku Put Alije Đerzeleza. Na jesen 1921. godine, Andrić je postavljen za činovnika u Generalnom konzulatu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Bukureštu, a iste godine započinje saradnju sa Srpskim književnim glasnikom objavljujući u broju 8, priču Ćorkan i Švabica[6], koja se može smatrati njegovim početkom okretanja tematici o Višegradu. Već 1922. godine prelazi u Konzulat u Trstu i objavljuje još dvije pripovijetke Za logorovanja i Žena od slonove kosti, ciklus pjesama Šta sanjam i šta mi se događa i nekoliko književnih prikaza, a početkom 1923. godine on je vicekonzul u Grazu.

Budim se vreo. Neka zora obećana
I kako mi je ostalo od starih:
Blagodarim za san i hleb i sekund i pomisô...

– Šta sanjam i šta mi se događa[10]

Doktorat

[uredi | uredi izvor]

Zbog nezavršenog studija i opasnosti da izgubi posao u Ministarstvu, upisuje u jesen 1923. godine Filozofski fakultet u Grazu, a u junu 1924. godine brani doktorsku disertaciju pod nazivom Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine (njem: Die Entwicklung des geistigen Lebens in Bosnien unter der Einwirkung der türkischen Herrschaft) [13] Andrićeva doktorska disertacija, objavljena je u prijevodu 1982. godine, u prvom broju časopisa Sveske Zadužbine Ive Andrića.[6] Iste godine objavljuje nekoliko značajnih pripovijetki, koje se ubrajaju u njegova najpoznatija djela: Mustafa Madžar, Ljubav u kasabi, U musafirhani i Dan u Rimu.

Povratak u diplomatiju

[uredi | uredi izvor]

15. septembra 1924. godine vraća se u diplomatsku službu i krajem godine prelazi u Beograd u Političko odjeljenje Ministarstva inostranih poslova.[6] Godine 1925. pojavljuje se Andrićeva prva zbirka pripovijetki u izdanju Srpske književne zadruge u koju, pored nekih već objavljenih u časopisima, ulaze i nove – U zindanu i Rzavski bregovi. Na prijedlog Bogdana Popovića i Slobodana Jovanovića, 18. februara 1926. godine, Ivo Andrić biva primljen za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti[14], a iste godine u Srpskom književnom glasniku objavljuje pripovijetke Mara milosnica i Čudo u Olovu.[6] Učestvuje u osnivanju Srpskog PEN kluba, 25. februara 1925.[15] U oktobru 1926, postavljen je za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseilleu, a sljedeće godine tri mjeseca radi u Generalnom konzulatu u Parizu. To vrijeme Andrić koristi za proučavanje historijske građe o Bosni, s početka 19. vijeka i čitajući korespondenciju Pierre Davida, francuskog konzula u Travniku, koju će kasnije upotrijebiti u svojim romanima o Travniku. Na proljeće 1928. godine premješten je za vicekonzula u Ambasadi u Madridu. Te godine objavljuje priče Olujaci, Ispovijedi i Most na Žepi. Sredinom sljedeće godine prelazi u Brisel, na mjesto sekretara poslanstva, a u Srpskom književnom glasniku pojavljuje se njegov esej Goja. Ubrzo, 1930. godine u Ženevi, počinje da radi kao sekretar stalne delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Društvu naroda. Te godine objavljuje esej o Simonu Bolivaru, priču Kod kazana i tekst Učitelj Ljubomir. U Beogradu, sljedeće godine, izlazi i druga knjiga pripovijetki kod Srpske književne zadruge u kojoj se, pored priča ranije objavljenih u časopisima, prvi put u cjelini štampaju Anikina vremena, a u kalendaru-almanahu sarajevske Prosvjete pojavljuje se putopis Portugal, zelena zemlja.[6]

Godine 1932, Andrić objavljuje pripovijetke Smrt u Sinanovoj tekiji, Na lađi i zapis Leteći nad morem. U martu 1933. godine vraća se u Beograd kao savjetnik u Ministarstvu inostranih poslova. Te godine objavljuje pripovijetku Napast i nekoliko zapisa.[6] Postaje urednik Srpskog književnog glasnika i u njemu objavljuje pripovijetke Olujaci, Žeđ i prvi dio triptiha Jelena, žena koje nema. Godine 1935, štampa pripovijetke Bajron u Sintri, Deca, esej Razgovor s Gojom i jedan od svojih značajnijih književno-historijskih tekstova - Njegoš kao tragični junak kosovske misli.[6]

Godine 1936, Srpska književna zadruga štampa drugu knjigu Andrićevih pripovijetki koja, među onim koje su objavljivane u časopisima, sadrži još i priče Mila i prelac i Svadba. Andrićeva diplomatska karijera ide uzlaznom putanjom i on novembra 1937. godine biva imenovan za pomoćnika ministra inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije. Te godine dobija i visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti. Andrić tokom ove godine objavljuje priče Trup i Likovi, a iste godine u Beču, prikupljajući građu o konzulskim vremenima u Travniku, u Državnom arhivu proučava izveštaje austrijskih konzula u Travniku od 1808-17. Početkom 1938. pojavljuje se prva monografija o Andriću iz pera prevodica, esejiste dr. Nikole Mirkovića.[6] Dana 16. februara postaje pravi član Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU).[14]

Drugi svjetski rat

[uredi | uredi izvor]

Vrhunac diplomateke karijere Ive Andrića je imenovanje za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu 1. aprila 1939. godine. Andrić stiže u Berlin 12. aprila, a 19. aprila predaje akreditive kancelaru Trećeg rajha - Adolfu Hitleru.[6] 1. septembra 1940. godine objavljuje pripovjetku Čaša, zapise Staze i Vino u 61. knjizi Srpskog književnog glasnika.[16] U rano proljeće 1941. godine Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku:

...Danas mi u prvom redu službeni a zatim i lični mnogobrojni i imperativni razlozi nalažu da zamolim da budem ove dužnosti oslobođen i što pre povučen sa sadašnjeg položaja...

– [6]

Njegov prijedlog nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan poslije bombardovanja Beograda, 7. aprila, Andrić s osobljem Poslanstva napušta Berlin. Odbija ponudu njemačkih vlasti da ide u bezbjedniju Švicarsku, ali bez ostalih članova Ambasade i njihovih porodica, te bira povratak u okupirani Beograd. U novembru je penzionisan, ali odbija da prima penziju.[6] Živi povučeno u Prizrenskoj ulici, kao podstanar kod advokata Brane Milenkovića. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu, kojim se osuđuje otpor okupatoru. Odbija, također, da Srpska književna zadruga, za vrijeme dok narod pati i strada, objavljuje njegove pripovjetke. Tih godina piše prvo Travničku hroniku, a krajem 1944. godine okončava i Na Drini ćupriju.

Na kraju travničke čaršije, ispod hladovitog i hučnog izvora Šumeća, postoji otkad svet pamti mala "Lutvina kahva". Toga prvog sopstvenika kafane Lutve, ne sećaju se ni najstariji ljudi; taj je bar stotinak godina već na nekom od razasutih travničkih grobalja, ali svi idu kod Lutve na kafu i njegovo se ime pamti i izgovara tamo gde su zaboravljena imena tolikih sultana, vezira i begova...

– Prolog, početak romana Travnička hronika [17]

Većim delom svoga toka reka Drina protiče kroz tesne gudure strmih planina ili kroz duboke kanjone okomito odsečenih obala. Samo na nekoliko mesta rečnog toka njene se obale proširuju u otvorene doline i stvaraju, bilo na jednoj bilo na obe strane reke, župne, delimično ravne, delimično talasaste predele, podesne za obrađivanja i naselja...

– Početak romana Na Drini ćuprija[18]

Roman Na Drini ćuprija izlazi iz štampe 10. marta 1945. godine, te se smatra prvim domaćim romanom objavljenim u oslobođenoj Jugoslaviji.[19] Travničku hroniku objavit će u Beogradu nekoliko mjeseci po završetku rata, a koncem 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman Gospođica.[6]

Rad u SFRJ

[uredi | uredi izvor]

Osnivanjem Saveza književnika Jugoslavije 1946. godine postaje predsjednik Saveza[20] i potpredsjednik Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vjećnik Trećeg zasjedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. živi u Beogradu i Sarajevu, a 22. marta 1948. postaje redovan član Srpske akademije nauka i umjetnosti[14], odjeljenja literature i jezika, te odjeljenja likovne i muzičke umjetnosti. Član Predsjedništva SANU je do smrti 13. marta 1975. godine.[14] Te godine, među ostalim, objavljuje pripovijetke Zlostavljanje i Pismo iz 1920. godine. Sljedeće godine postaje član Predjedništva Narodne skupštine NR Bosne i Hercegovine i objavljuje Priču o vezirovom slonu, nekoliko tekstova o Vuku Karadžiću i Njegošu, a tokom 1948. prvi put će biti štampana Priča o kmetu Simanu. Narednih nekoliko godina vrlo aktivno se bavi javnim poslovima, drži predavanja, govori na javnim skupovima, kao član različitih delegacija putuje u Sovjetski Savez, Bugarsku, Poljsku, Francusku, Kinu. Objavljuje, uglavnom kraće tekstove, odlomke pripovjedaka, priče: Bife Titanik (1950), Znakovi (1951), Na sunčanoj strani, Na obali, Pod Grabićem, Zeko (1952), Aska i vuk, Nemirna godina, Lica (1953). Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godine štampa u Matici srpskoj Prokletu avliju , a pripovijetka Igra pojavljuje se 1956. godine.[6] Savez književnika Jugoslavije ga 1958. godine kandiduje za Nobelovu nagradu za književnost.[21] 23. decembra 1969. godine postaje počasni član Akademije nauka i umjetosti Bosne i Hercegovine.[22]

Godine 1958. u šezdeset šestoj godini, Ivo Andrić se vjenčava sa svojom dugogodišnjom ljubavlju Milicom Babić, kostimografom Narodnog pozorišta iz Beograda[6], udovicom Nenada Jovanovića, bivšom službenicom jugoslavenske ambasade, koju je upoznao za vrijeme službovanja u Berlinu.[19] Sa ženom se seli u svoj prvi stan - u Ulici Proleterskih brigada 2a. Te godine objavljuje pripovijetke Panorama, U zavadi sa svetom i jedan od dva predgovora, koji je ikada napisao za neku knjigu: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura Nekrolog jednoj čaršiji.

Jedan trebinjski beg, uži zemljak pisca ove knjige, priznao je, pre sto godina, jednom Austrijancu da nikad u svom dugom veku nije bio ni do Dubrovnika od koga ga deli svega dvadesetak kilometara druma. Kad se Austrijanac tome začudio, beg mu je rekao:
-Nema veće planine od kućnoga praga, gospodine!...

– Dio iz predgovora knjige Nekrolog jednoj čaršiji[23]

Drugi predgovor je napisao za slovensko izdanje pripovjedaka Isaka Samokovlije 1955. godine, a objavljen je i u sarajevskom književnom časopisu Život.[12] Umro je 13. marta ili (7. marta)[2] 1975. u Beogradu.

Nobelova nagrada

[uredi | uredi izvor]

Prijedlog za dodjelu Nobelove nagrade za književnost, potekao je od Saveza književnika Jugoslavije i Rodoljuba Čolakovića, koji je švedskom ambasadoru 1958. godine, predao prevod Andrićevih pripovijetki, objavljenih prije Drugog svjetskog rata u Njemačkoj.[19] Drugi kontakt Kraljevske švedske akademije s djelom Ive Andrića je romanom Na Drini ćuprija, navodno neuspjelim prevodom na francuski jezik, kog je Erih Koš, ponudio nekom izdavaču, ali knjiga nije izdana u Norveškoj. Istom prilikom Koš je primljen od sekretara Akademije Andersa Österlinga, s kojim je pokušao naći nešto u arhivama o jugoslavenskim piscima. Međutim o Andriću, kao ni o Miroslavi Krleži nije bilo priloga u registru Fondacije. Zvaničnu kandidaturu poslao je Aleksandar Vučo, tada sekretar Saveza književnika, te je osim Andrića, predložen je i hrvatski književnik Miroslav Krleža.[19] Ostali kandidati za dodjelu nagrade, te godine bili su: Amerikanac John Steinbeck, Italijan Alberto Moravia i Englezi Graham Greene i Lawrence Durrell.[21] Dobijanjem Nobelove nagrade 1961. godine, Krležin odnos prema Andriću se mijenja, te ga on pokatkad naziva fra-beg Ivo, aludirajući time na Andrićevu fratarsku uzdržanost i na njegove istočnjačke, gospodske manire.[19]. Nagrada je Andriću uručena 10. decembra 1961, na svečanosti na kojoj je pročitao svoj govor O priči i pričanju:

U izvršavanju svojih visokih zadataka, Nobelov komitet Švedske akademije rešio je ovog puta da pisca jedne, kao što se kaže, male zemlje odlikuje Nobelovom nagradom koja, merena međunarodnim razmerama, znači visoko priznanje. Neka mi je dopušteno da, primajući to priznanje, kažem nekoliko reči o toj zemlji i dodam nekoliko opštih razmatranja u vezi sa pripovedačkim delom koje ste izvoleli nagraditi.
Moja domovina je zaista „mala zemlja među svetovima“, kako je rekao jedan naš pisac, i to je zemlja koja u brzim etapama, po cenu velikih žrtava i izuzetnih napora, nastoji da na svim područjima, pa i na kulturnom, nadoknadi ono što joj je neobično burna i teška prošlost uskratila. Svojim priznanjem vi ste bacili snop svetlosti na književnost te zemlje i tako privukli pažnju sveta na njene kulturne napore, i to upravo u vreme kad je naša književnost nizom novih imena i originalnih dela počela da prodire u svet, u opravdanoj težnji da svetskoj književnosti i ona da svoj odgovarajući prilog. Vaše priznanje jednom od književnika te zemlje znači nesumnjivo ohrabrenje tom prodiranju. Stoga nas ono obavezuje na zahvalnost, i ja sam srećan što vam u ovom trenutku i sa ovog mesta, ne samo u svoje ime nego i u ime književnosti kojoj pripadam, mogu tu zahvalnost jednostavno ali iskreno da izrazim...

– Prvi dio Andrićevog govora O priči i pričanju, na dodjeli Nobelove nagrade[6]

Književno djelo i kritika

[uredi | uredi izvor]

Andrićevo se književno djelo može podijeliti, kako po vremenskim intervalima, tako i po djelima, odnosno tematici književnog opusa. Najjednostavnija podjela bila bi na pjesnički mladalački period, zatim pripovjedački period u kom su nastale njegove najpoznatije pripovijetke, zatim na vrijeme pred i vrijeme Drugog svjetskog rata u kom nastaju njegovi romani (Na Drini ćuprija, Gospođica, Travnička hronika) te esejistički radovi nastali poslije Drugog svjetskog rata. Ova gruba podjela karakterizira Andrića, mada ispreplitanost njegovog cjelokupnog djela ne potvrđuje ovu podjelu.

Lirika

[uredi | uredi izvor]

Andrić je u književnost unišao s poezijom; prve pjesme objavio je kao sarajevski gimnazijalac u Bosanskoj vili 1911. Pjesme u stihovima i u prozi narednih godina objavljivao je i u drugim časopisima (Vihor, Savremenik, Hrvatski pokret, Hrvatska njiva, Književni jug, Jugoslovenska žena i dr.)[24]

Miloš Crnjanski u kritici njegove knjige Ex ponto u časopisu Književni jug 1919, povezuje Andrića sa Puškinom, Pandurovićem, Kranjčevićem, Dučićem i Ćipikom, te prepoznaje kvalitete budućeg velikog književnika riječima:

...Pišući o patnji i stideći se suza, Andrić donosi u liriku našu žicu slavenske duše. U ovim zapisima što su pesme, u ovim pesmama što su zapisi čini mi se da počinje nova istorija naše duše. Knjige se danas pišu - one su šarene, nekoliko reči o Pragonardu, jedan stih koji ima nečeg futurističkog, jedna banalna ljubavna istorija, dosta je da je čitaju rado. Ova je knjiga pisana njoj, jedinoj čistoj, i neporočnoj, večnoj uzdanici: Mladosti. Nalazim da je tragično verovati u knjige, uopće verovati. Andrić veruje. No jedno je neosporivo sa ovom knjigom: Andrić est arrivé

– Miloš Crnjanski 1919.[12]

Milan Boganović u beogradskom dnevniku Politika 1919. godine govori o Andrićevom lirizmu, koji ima puno naglašenih filozofskih elemenata, ali on od toga ne pravi nikakav svoj naročiti filozofski sistem. Napominje, da Andrićeva poezija ukazuje na njegovu načitanost i govori o književnoj pozajmici:

U knjizi Ive Andrića ima nesumnjivih uspomena iz "šetnje po stranim knjievnostima". Nije potrobno paralelnim tekstovima dokazivati da u njegovoj pesničkoj prozi ima ostataka jedne dobre načitanosti. Taj se utisak ima od prvih strana. Ja sam se, na primer, više puta opomenuo izvesnih stihova Fernanda Gregha i Francisa Jammesa. Ali zar kod Dučića nije sličan slučaj? I da li danas kome pada na pamet da najboljim pesmama naše poezije pobije umetničku vrednost zato što se mogu osetiti izvesne sličnosti između njihovih i nekih stranih stihova?...

– Milan Boganović 1919.[12]

Pripovijetke

[uredi | uredi izvor]

Romani

[uredi | uredi izvor]

Eseji

[uredi | uredi izvor]

Kontroverze

[uredi | uredi izvor]

Kritika

[uredi | uredi izvor]

Vrijednovanje Andrićevog djela se, pogotovo, nakon raspada SFRJ, zasniva na činjenicama o njegovom porijeklu i pripadnosti, pisanju ekavicom, negativnom opisivanju Turaka u svojim djelima, te se na osnovu tih tematika može lako odrediti kulturni izvor kritike.

U svom osvrtu na izdavanje zbirke pripovjedaka u Zagrebu 2012, književik Miljenko Jergović u svojoj kolumni pod nazivom Jedan Andrićev izbor piše o prisvajanju i odbijanju Andrića i njegov djela:

Svaki razgovor o Ivi Andriću u Zagrebu započinje, a najčešće i završava, s pokušajem ustanovljenja ili fiksiranja nekakvog identiteta. Tako su o ovome piscu, naročito početkom devedesetih, dok je u Hrvatskoj trajala istraga izdajnika i inih poturica i posrbica, raspredali Dubravko Horvatić, Dubravko Jelčić ili Nedjeljko Mihanović, tražeći književne argumente u bračnome ili izvanbračnom stanju piščevih roditelja, i ustanovljavajući kulturne identitete na osnovu genetskih mapa te forenzičkih ili frenoloških ekspertiza. Tako su o njemu, malo kasnije, pisali i mlađi i ponešto ljevlji gornjogradski identitetlije, kada su Andrićevo hrvatstvo derivirali iz spoja njegova biološkog podrijetla, jezičnih karakteristika najranijih njegovih radova, te navodne nacionalne specifičnosti njegovih fratarskih tema. Što god bi se o ovome piscu u Zagrebu pisalo, iz koje god bi se perspektive govorilo, sve bi se slijevalo u beskonačnu litaniju o identitetu...

– Miljenko Jergović 2012.[25]

Povodom knjige Bosanski Muslimani u Andrićevom svijetu, bosanskohercegovačkog i bošnjačkog književnog kritičara Muhsina Rizvića, Mehmed Delić, govori o Andriću kao piscu koji je pisao u tako mračnim bojama, sa izrazitim animozitetom i gotovo patološkom mržnjom, te da je ova knjiga prvi pravi pokušaj etičke detronizacije ovog neosporno velikog pisca. Miješanjem i nasumičnim navođenje riječi u ekavici, autor naglašava teoriju o navodnom Andrićevom odricanju od Bosne i bosanskog jezika.[26]

Na mnogim stranicama ove knjige dr. Muhsin Rizvić takvom Andrićevom odnosu prema Bošnjacima nalazi razloge u njihovom renegatstvu od „pradjedovske vjere“, u njihovoj sudbini kao „poturica“, što je u potpunosti odgovaralo nacionalno – mitskim predstavama srpske romantične histografije, kojoj se Andrić rado priklanjao nalazeći opravdanje i za vlastito renegatstvo i bjeg iz hrvatske i katoličke tradicije. Odrastao u rimokatoličkoj porodici, a posle (p)ostaje „Srbin – katolik“. Čak se Bosne i jezika bosanskog odrekao. Pri tome je dolazio do svojevrsne demonizacije islamskog svijeta i stvaranje inverzije likova u grotesknom miješanju legende i historije.

– Mehmed Meša Delić 2011.[26]

Autor u daljem tekstu povezuje Andrićev roman Na Drini ćuprija, sa velikosrpskom ideologijom, srbijanskim piscima (Dobrica Ćosić), političarima, optuženicima i ratnim zločincima srbijanske i bosanskohercegovačke suvremene politike (Slobodan Milošević, Radovan Karadžić, Vojislav Šešelj, Momčilo Krajišnik, Biljana Plavšić), te navodi da je ovo djelo bilo izvor patološke mržnje i inspiracija podloga srpskog genocida nad Bošnjacima 1992. do 1995. godine, jer onaj od 1941. do 1945. godine nije u potpunosti uspjeo i služio je kao priručnik zločina.[26]

Nagrade

[uredi | uredi izvor]

Ostavština

[uredi | uredi izvor]

Filatelija

[uredi | uredi izvor]

Lik Ive Andrića pojavljivao se na filatelističkim izdanjima Jugoslavije i to 1983. godine, s pozadinom mosta u Višegradu. Izdanje ima posebnu vrijednost, jer je tematski povezano sa izdanjima drugih CEPT pošta, koje svake godine izdaju marku sa sličnim motivima, s podnaslovom EUROPA.[27] Narodna banka Jugoslavije, ga je 1992. godine stavila na novčanicu od 5.000 dinara, koja je ubrzo zbog hiperinflacije izgubila vrijednost, te je nedugo tiskana nova novčanica u apoenu od 10.000.000 dinara. Narodna banka Bosne i Hercegovine tiska dvije novčanice, i to u apoenima od 1 i 200 KM, od kojih apoen od 1 KM, izdanje za Republiku Srpsku, nikada nije pušten u opticaj zbog greške u tiskanju. Ime Ive Andrića, bilo je ćirilicom napisano Андриђ. BH pošta je 2008. izdala prigodnu marku u nominalnoj vrijednosti od 2,50 KM s likom Ive Andrića. Pošte Srbije, izdale su 2010. godine prigodnu marku pod motivom Velikani srpske književnosti, u kojoj je marka s likom Ive Andrića nominalne vrijednosti od 22 srpska dinara.[28] Pošta Srbije izdala je 2011. godine zajedničko izdanje s Poštom Brazila, povodom 50-godišnjice dodjele Nobelove nagrade za književnost, prigodnu marku na kojoj je osim lika Andrića i obilježje Nobelove nagrade. Marka ima nominalnu vrijednost od 46 srpskih dinara.[29]

  • Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 5.000 jugoslavenskih dinara iz 1992. godine
    Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 5.000 jugoslavenskih dinara iz 1992. godine
  • Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 10.000.000 jugoslavenskih dinara iz 1993. godine.
    Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 10.000.000 jugoslavenskih dinara iz 1993. godine.
  • Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 1 KM Bosne i Hercegovine, varijante za Republiku Srpsku.
    Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 1 KM Bosne i Hercegovine, varijante za Republiku Srpsku.
  • Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 200 KM Bosne i Hercegovine.
    Ivo Andrić na prednjoj strani novčanice od 200 KM Bosne i Hercegovine.

Zadužbina Ive Andrića

[uredi | uredi izvor]

Na osnovu Andrićevog testamenta 12. marta 1976, počela je sa radom Zadužbina Ive Andrića, s ciljem da se njegova zaostavština sačuva kao cjelina i da se može koristiti za opće kulturne i humanitarne potrebe. Od 1975. godine Zadužbina dodjeljuje Andrićevu nagradu za najbolju priču ili zbirku priča.[6] Od 1982. godine Zadužbina izdaje časopis Sveske Zadužbine Ive Andrića, koje izlaze jednom godišnje. Časopis objavljuje nepoznate i nepublikovane Andrićeve rukopise, prepisku, naučne i kritičke studije o Andrićevom djelu i njegovom životu.[6]

Spomenici

[uredi | uredi izvor]

Bibliografija

[uredi | uredi izvor]

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ U knjizi krštenih u Crkvi Svetog Ivana Krstitelja u Travniku, upisan je datum rođenja 9. oktobar, ali je Andrić kasnije često izjavljivao da je rođen 10. oktobra, tako da taj podatak stoji u mnogim enciklopedijama.[3]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Martens 2019, str. 28.
  2. ^ a b "Ivo Andrić im europäischen Kontext (Graz, 2007–2015)" (PDF). www-gewi.uni-graz.at (jezik: njemački). Institut für Slawistik der Karl-Franzens-Universität Graz. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 4. 2. 2023. Pristupljeno 4. 2. 2023. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  3. ^ a b Martens 2019, str. 27.
  4. ^ Martens 2019, str. 24.
  5. ^ Martens 2019, str. 23.
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x "Биографија Иве Андрића". ivoandric.org.rs (jezik: srpski). Задужбина Иве Андрића. Pristupljeno 4. 2. 2023. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  7. ^ a b c Martens 2019, str. 25.
  8. ^ Martens 2019, str. 33.
  9. ^ O Prvoj gimnaziji u Sarajevu, web stranica Prve gimnazije
  10. ^ a b c d Ivo Andrić, Ex ponto, nemiri, lirika, Sezam book, Zrenjanin 2009. ISBN 978-86-6105-013-8
  11. ^ Članak o Hrvatska mladoj lirici na web stranici Hrvatski plus
  12. ^ a b c d e Grupa autora, Kritičari o Ivi Andriću, Svjetlost, Sarajevo 1977.
  13. ^ Band 1, Band 2. (Doktorska disertacija Ive Andrića na austrijskom portalu ALO) (de)
  14. ^ a b c d Prilog o Ivi Andriću na službenoj stranici SANU Arhivirano 15. 5. 2013. na Wayback Machine (sr) (en) (fra)
  15. ^ "Službena stranica srbijanskog PEN kluba". Arhivirano s originala, 28. 2. 2012. Pristupljeno 20. 2. 2012.
  16. ^ "Srpski književni glasnik na web stranici Narodne biblioteke Srbije". Arhivirano s originala, 21. 3. 2012. Pristupljeno 23. 10. 2019.
  17. ^ Travnička hronika, Civitas d.o.o., Sarajevo ISBN 978-9958-717-47-5
  18. ^ Na Drini ćuprija, Svjetlost, Sarajevo
  19. ^ a b c d e Časopis Književnost Erih Koš, Odlomci sećanja, pisci (V), broj 11/1998, Prosveta, Beograd
  20. ^ Prilog o Savezu književnika Jugoslavije na web stranici arhiv.hr
  21. ^ a b "Andrić je sav ublijedio od nelagode što mora u Stockholm po nagradu, članak u hrvatskom dnevniku Jutarnji list 6. oktobra 2011. godine". Arhivirano s originala, 9. 12. 2011. Pristupljeno 20. 2. 2012.
  22. ^ Počasni članovi ANUBIH na službenoj stranici Akademije
  23. ^ Zuko Džumhur, Nekrolog jednoj čaršiji, Oslobođenje Public, Sarajevo 1991. ISBN 86-319-0239-X
  24. ^ Andrić i poezija, prilog Miljenka Jergovića na web stranici jergovic.com
  25. ^ Jedan Andrićev izbor, prilog Miljenka Jergovića na web stranici jergovic.com
  26. ^ a b c Mehmed Meša Delić, Korijeni Andrićevih moralnih devijacija, prilog o Andriću na portalu Bošnjaci.net
  27. ^ MICHEL Europa Katalog 2001/2002 Band 2: Südeuropa, Schwanberg Verlag GmbH - München, Njemačka ISBN 3-87858-659-0
  28. ^ "Katalog maraka Srbije iz 2010. godine, na portalu Pošta Srbije" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 19. 5. 2012. Pristupljeno 7. 3. 2012.
  29. ^ "Prigodne poštanske marke 2011. godine na portalu Pošte Srbije". Arhivirano s originala, 16. 5. 2012. Pristupljeno 7. 3. 2012.

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Ivo Andrić
Logo Wikicitata
Logo Wikicitata
Wikicitati imaju citate vezane za: Ivo Andrić
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ivo_Andrić&oldid=3665259"