Loar

Loar
Doareennoù he c'helc'htro
Skin etre	384 400 km
Ezkreizennegezh	0,0554
Prantad reveulziañ	27,322 devezh
Stouadur	cheñch a ra etre ; 28,60° ha 18,30°
Adplanedenn	eus an Douar
Doareennoù fizik
Treuzkiz keheder	3 475 km
Gorread	3,794×107 km²
Mas	7,348×1022 kg
Mas volumek etre	3,344×103 kg/m³
Gravitadur war he gorre	1,62 m/s²
Prantad treiñ	sinkronek
Stouadur an ahel	a cheñch etre ; 3,60° et 6,69°
Albedo	0,12
Tizh frankizadur	2,38 km/s
Temperadur war he gorre	izelañ 98 K; etre 196 K; uhlañ 398 K
	Doareennoù hec'h atmosfer
Gwask atmosferek	3×10-10 Pa
Heliom	25 %
Neon	25 %
Hidrogen	23 %
Argon	20 %
Metan; Ammoniak; Dioksidenn garbon	roudoù

Al Loar eo adplanedenn nemeti an Douar^[1]. Pempvet brasañ loarenn koskoriad an Heol eo, hag an eil douesañ goude Io, ul loarenn eus Yaou^[2]. Treiñ a ra tro-dro d'an Douar en un doare sinkronel, da lavaret eo e tiskouezh atav ar memes tu dezhañ. Kaoz eo da dre ha lañv ar morioù.^[3]

384 402 km eo ar pellder kelc'htroel keitat etre an Douar hag al Loar. He reveulzienn a bad 27.3 deiz. Furmet e vijet bet 4.51 miliard bloaz zo, nebeut goude an Douar. N'he deus ket nag aergelc'h, nag hidrosferenn, na maez gwarellek koulz lavaret. Ur c'hwec'hvedenn eus hini an Douar eo he founnerder (0.1654 g).

Evel eil korf-egor goude an Heol hag a c'hall bezañ gwelet en oabl gant an dud, hag abalamour da gelc'hiad reoliek he arvezioù, eo bet atav al Loar un dave hag un awen evit an holl gevredigezhioù, en o yezh, reizhiad kalenderel, arz ha mojennoù.

Kelc'htro

An tu eus al Loar a c'haller gwelet eus an Douar
An tu eus al Loar na c'haller ket gwelet eus an Douar (an "tu kuzh")

Neuzioù al Loar

Loariad a vez graet eus ar prantad amzer ma ra al Loar tro an Douar (29.5 devezh). Neuzioù disheñvel a weler e-pad an amzer-se :

al loar nevez : pa ne vez ket gwelet. Ne vez ket gwelet e-pad an noz, treiñ kein a ra ouzh an Douar ha beuzet eo e sklêrijenn an Heol.
kresk-loar : prantad etre al loar nevez hag ar c'hann ma kresk dremm al loar bemdez.
al loargann, pe loargant, pe kann al loar : pa vez ront (troet eo he zu sklêrijennet gant an Heol war-du an Douar).
digresk-loar : prantad etre ar c'hann hag al loar nevez ma tigresk dremm al loar bemdez.

Gwechall e veze kredet he doa al loar galloud da dreiñ spered an dud: hiziv e ouzer e c'hall kaout levezon war speredoù zo^{(Daveoù a vank)}.

Studi hag ergerzh al Loar

Skeudenn Buzz Aldrin war leur al Loar e 1969.

Studiet eo al Loar gant ar program soviedel Luna hag an hini stadunanat Apollo. Nijal a ra a-us dezhi al loarell Luna 2 e 1959. Kerzhout a ra an astraerien Neil Armstrong ha Buzz Aldrin war he leur e 1969. Studiet hag anavezet gwelloc'h eo geologiezh an adplanedenn. Er bloavezhioù 1990 eo dizoloet gant an NASA ez eus dour war al Loar e stumm skorn. Kaset eo adalek fin ar bloavezhioù 1990 sonterezioù egor gant Sina, Japan hag India.

E miz C'hwevrer 2024 ez eus bet kaset ur sonderez nevez gant an embregerezh amerikan Intuitive Machines. Kaset eo bet ar sonderez Odysseus gant ar pal kas astraerien all e 2026 gant an NASA^[4].

Al Loar en arzoù

Lennegezh

Barzhoniezh

L'Imitation de Notre-Dame de la Lune, barzhonegoù gant Jules Laforgue (1886)
Luna de Feria, barzhoneg gant Federico García Lorca. Un dornad mat a bezhioù zo bet skrivet gantañ diwar-benn al loar.

Romantoù ha danevelloù

Histoire comique des États et Empires de la Lune, gant Cyrano de Bergerac. Romant (1650) ; bet troet e-giz Istor fentus Stadoù hag Impalaerezhioù al Loar gant Mich Beyer, An Alarc'h embannadurioù, 2017.
Voyage dans la lune (1657), Cyrano de Bergerac.
The Man in the Moone (1638), gant Francis Godwin.
A Voyage to the Moon (1793) gant Aratus (anv-pluenn ur skrivagner saoz, ha neket ar Gresian heñvelanvet)
The Conquest of the Moon (1809) gant Washington Irving.
A Flight to the Moon (1813) gant George Fowler.
A Voyage to the Moon (1827) gant George Tucker.
Recollections of Six Days' Journey in the Moon. By An Aerio-Nautical Man (1844). Embannet er Southern Literary Messenger.
De la Terre à la Lune, (1865) ha Autour de la Lune (1870) gant Jules Verne.
The Moon and Six pence, gant Somerset Maugham.
The Moon is a harsh Mistress, gant Robert Heinlein.
Blood on the Moon, ur romant gant James Ellroy e 1984.
Chien-de-la-lune, ur romant skiant-faltazi gant Erik L'Homme.

Bannoù-treset

War-zu al Loar (1953) ha Kammedoù kentañ war al Loar (1954) gant Hergé

Filmoù

2001, A Space Odyssey gant Stanley Kubrick (1968)

Sonerezh

Sonerezh klasel

Sonatenn ouzh Kann al Loar - Ludwig van Beethoven
Le Voyage dans la Lune, c'hoarigan gant Jacques Offenbach (1875)
Clair de lune - Claude Debussy

Sonerezh poblek

Au Clair de la Lune, kanaouenn c'hallek brudet.
Un clair de lune à Maubeuge - Bourvil
Bad Moon Rising - Creedence Clearwater Revival
Bark at the Moon - Ozzy Osbourne
Blue Moon - Elvis Presley
Dans la lune - Zazie
Cendre de Lune - Mylène Farmer
Child of the Moon - The Rolling Stones
Dancing with the moonlit knight ha Mad man moon - Genesis
The Dark Side of the Moon - Pink Floyd
Fly Me to the Moon - kanet gant Frank Sinatra
Hijo de la luna - Mecano
Man on the Moon - R.E.M.
Moon Over Bourbon Street ha Sister moon - Sting

Moonchild - Iron Maiden
Moondance - Van Morrison
Moonglow - Rod Stewart - Art Tatum
Moonlight - Bob Dylan
Moonlight Bay - The Beatles
Moonlight Mile - The Rolling Stones
Moonlight Drive - The Doors
Moonlight Serenade - Glenn Miller
Moonlight Shadow - Mike Oldfield
Sister Moonshine - Supertramp
Salga la Luna - Mano Negra
Scared Of The Moon - Michael Jackson
Walking on the moon - The Police

Levrlennadur

Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9.
Ar Mareoù, Odile Guérin (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-250-2, pp. 47-49.

Pennadoù kar

Notennoù

↑ Anvet e vez loar, ivez, kement korf-oabl naturel a dro en-dro d’ur blanedenn. Met en degouezh-se e kaver gwelloc’h ober gant an deveradur loarenn. Skrivet gant ur bennlizherenn e vez kaoz atav eus adplanedenn an Douar.
↑ E-touez ar re a anavezomp o douester.
↑ Desach gravitadurel al Loar war dour an Douar a grou un dasparzh dizingal eus an dour-se. An dour eus tu an Douar tostan eus al Loar a vo desachet e stumm ur vosenn evel dour an tu enep.
↑ (en) Jackie Wattles hag Ashley Strickland, Ur bazenn a-bouez zo gant kefridi istorel Odysseus evit tizhout gorre al Loar, CNN, 22 a viz C'hwevrer 2024

Liammoù diavaez

(en) Skeudennoù ha videoioù eus al Loar gant an NASA
Albumoù skeudennoù ha videoioù spister uhel a-us al Loar gant Seán Doran, diazezet war daveoù kamera ar sonterez LRO, war Flickr ha YouTube

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

al Loar

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Koskoriad an Heol

Planedennoù : Merc'her • Gwener • Douar • Meurzh • Yaou • Sadorn • Ouran • Neizhan
Korrblanedennoù : Ceres • Ploudon & C'haron • Eris – Makemake – Haumea — Quaoar
Loarennoù pennañ : Loar • Phobos • Deimos • Io • Europa • Ganymede • Callisto • Titan • Titania • Triton
Traoù all : Heol • Gourizad asteroidennoù • Stered-lostek • Gourizad Kuiper • Koumoulennad Oort • Disk strewet
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol - Listennad asteroidennoù koskoriad an Heol

[1] Anvet e vez loar, ivez, kement korf-oabl naturel a dro en-dro d’ur blanedenn. Met en degouezh-se e kaver gwelloc’h ober gant an deveradur loarenn. Skrivet gant ur bennlizherenn e vez kaoz atav eus adplanedenn an Douar.

[2] E-touez ar re a anavezomp o douester.

[3] Desach gravitadurel al Loar war dour an Douar a grou un dasparzh dizingal eus an dour-se. An dour eus tu an Douar tostan eus al Loar a vo desachet e stumm ur vosenn evel dour an tu enep.

[4] (en) Jackie Wattles hag Ashley Strickland, Ur bazenn a-bouez zo gant kefridi istorel Odysseus evit tizhout gorre al Loar, CNN, 22 a viz C'hwevrer 2024

[1]

[2]

[3]

[4]