Andarta

Andarta a oa un doueez kelt hag a veze azeulet e Gallia narbonensis, ur proviñs roman a oa bro ar Gelted Uocontii.
Hervez ar c'helenner stadunanat James MacKillop eus an American Conference for Irish Studies e vije bet kavet roud eus Andarta e Bern ivez, padal ez eo un doueez anvet Dea Artio a zo testeniekaet eno.

Gerdarzh

Diwar ar rakger kreskiñ galianek and staget ouzh arta "arzhez" eus artos "arzh" e vije savet an anv Andarta, a vez troet dre arzhez veur (Ursa Majore latin) pe arzhez c'halloudus. Neuze e c'hellje an doueez Andarta bout an anv a raed er su eus an doueez Artio a veze azeulet en norzh.

Enep kement-se ez eo savet ar yezhoniourez at Blanca María Prósper eus Skol-veur Salamanca avat, hervezi n'eus liamm sonn ebet etre an daou c'her andartā, "start ha sonn" hag artio "arzhez", evel m'en diskouez ar gerdarzh :

• artio : gwrizienn gentindezeuropek *h₂ŕ̥tḱos "arzh", a roas ar wrizienn kentkeltiek art-, heñvelster, alese er yezhoù kozh (br) ard, (cy) arth, (ga) art ; an hevelep gwrizienn gentidezeuropek a roas ar ger euskarek hartz, "arzh" ivez.
• andartā : rakger *h₂ndʰi- pe *h₂ndo- stag ouzh an anv-gwan-verb *-h₂-rtó "sonn, savet start", kar d'ar sanskriteg ṛta "urzh, lezenn gosmek", d'an henc'hresianeg artús "aozadur" ha d'al latin artus "stag".

Testenioù

Testeniekaet eo hec'h anv dre enskrivadurioù latin a zo bet kavet er vro : eizh enskrivadur an anv Andarta enno zo bet kavet en Narbonensis tro-dro d'ar gêr anvet Diá (Drôme).
Div gêr-benn a oa d'ar boblañs Uocontii : Vasio, a zo Vaison-la-Romaine (Vaucluse) hiziv, ha Dea Andarta, a voe adanvet Deæ Augusta Vocontiorum "Doueez veur an Uocontii" gant ar Romaned pan aloubjont ar vro en II^vet kantved ; diwezhatoc'h ne chomas nemet Dea, a droas da Diá en okitaneg kent bout gallekaet e Die.

Azeulerezh

Doueez ar brezel e oa Andarta evit ar boblad Uocontii. Dre fazi e voe lakaet gant an istorour roman Cassius Dio (~155 – goude 235) d'an doueez a voe galvet gant Boudika en Enez Vreizh er bloaz 61 : Andraste, doueez an trec'h, e oa honhont.

Biskoazh n'eus bet kavet skeudenn pe skeudenn eus an doueez. Nebeut-ha-nebeut e voe ankouaet azeulerezh Andarta goude aloubadeg ar Romaned, ha droukvesket e voe gant hini an doueez Kybele.

Levrlennadur

• (fr) Delamarre, Xavier & Lambert, Pierre-Yves. Dictionnaire de la langue gauloise — Une approche linguistique du vieux-celtique continental. Leiden : Errance, 2008 (ISBN 978-2-87772-369-5)
• (en) Deyts, Simone. Images des Dieux de la Gaule. Paris : Éditions Errance, 1992 (ISBN 978-2-87772-067-0)
• (fr) Duval, Paul Marie. Les dieux de la Gaule. Paris : Payot, 1976 (ISBN 978-2-228-32980-4)
• (fr) Fornasier, Bruno. Les fragments architecturaux des arcs triomphaux en Gaule romaine. Besançon : Presses universitaires de Franche-Comté, 2003 (ISBN 978-2-84627-090-8)
• (en) Green, Miranda. Animals in Celtic Life and Myth. London : Routledge. (ISBN 978-0-415-18588-2)
• (la) Hirschfeld, Otto. Corpus inscriptionum Latinarum. Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum Latinae. Pars I: Inscriptiones Aquitaniae et Lugdunensis. Berlin : De Gruyter, 1967 (ISBN 978-3-11-001405-1)
• (en) MacKillop, James. A dictionary of Celtic mythology. Oxford : Oxford University Press, 2016 (ISBN 978-0-19-880484-0)
• (en) Maier, Bernhart. Dictionary of Celtic Religion and Culture. Woodbridge : Boydell & Brewer Ltd, 2000 (ISBN 978-0-85115-660-6)
• (en) Matasović, Ranko. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden : Brill, 2008 (ISBN 978-90-04-17336-1)
• (en) Prósper, Blanca María. The Venetic Inscription from Monte Manicola and Three termini publici from Padua: A Reappraisal. In : Journal of Indo-European Studies 46-1 & 2, 2018 En-linenn. Kavet : 19 Du 2021.

Pennadoù kar

• Andraste
• Artio