Перайсьці да зьместу

Эрнэст Рэзэрфорд

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Эрнэст Рэзэрфорд
па-ангельску: Ernest Rutherford[1]
Дата нараджэньня 30 жніўня 1871(1871-08-30)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 19 кастрычніка 1937(1937-10-19)[5][1][2][…] (66 гадоў)
Месца сьмерці
Месца пахаваньня
Месца вучобы
Занятак ядзерны фізык, хімік, фізык, прафэсар, палітык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра фізыка[1][8], ядзерная фізыка[1][8], хімія[8] і радыяактыўнасьць[8]
Месца працы
Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі
Сябра ў ордэн Заслугаў[d][1], Лёнданскае каралеўскае таварыства[1], Леапальдзіна[d][9], Папская акадэмія навук[d][10][1], Баварская акадэмія навук[d][1], Акадэмія навук СССР[d][1], Швэдзкая каралеўская акадэмія навук[1], Француская акадэмія навук[1], Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d][1], Расейская акадэмія навук[1], Пруская акадэмія навук[d][1], Амэрыканскае філязофскае таварыства[d][11][1], Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d][1], Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Manchester Literary and Philosophical Society[d] і Турынская акадэмія навук[d][6]
Навуковая ступень бакаляўр мастацтваў[d][12], магістар мастацтваў[d][12], бакаляўр навук[d][12] і доктар навук[d][12]
Навуковы кіраўнік Аляксандар Ўільям Бікертан[d] і Джозэф Джон Томсан[13]
Вучні Нільс Бор[1], Чарлз Галтан Дарвін[d], Пётар Капіца, Марк Оліфант[d], Патрык Блэкет[d], Ганс Вільгельм Гайгер, Фрэдэрык Содзі, Эрнэст Ўолтан[d], Джэймз Чадўік, Джон Дуглас Кокрафт[d], Эдўард Віктар Эплтан[d] і Ота Ган
Бацька Джэймз Рэзэрфорд[d][2]
Маці Марта Томпсан[d][14]
Дзеці Айлін Мэры Рэфэрорд[d][2]
Узнагароды
рыцар-бакаляўр мэдаль Гэктара[d] (1916) Нобэлеўская прэмія ў галіне хіміі мэдаль Матэўччы[d] (1913) Мэдаль Коплі мэдаль Франкліна[d] (1924) мэдаль Эліята Крэсана[d] (1910) сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] Фарадэеўская лекцыя[d] (1936) мэдаль Вільгэльма Экснэра[d] (1936) мэдаль Фарадэя[d] (1930) мэдаль Румфорда[d] (1904) мэдаль Альбэрта[d] (1928) Бэйкераўская лекцыя[d] (1920, 1904) ганаровы сябра Каралеўскага таварыства Тэ Апарангі[d] (1919) ганаровы сябра Эдынбурскага каралеўскага таварыства[d] лекцыя Гатры[d] (1927) мэдаль Т. К. Сыдэя[d] (1933) прэмія Брэса[d] (1903) ордэн Заслугаў Сыліманаўская лекцыя[d] (1905) мэдаль Барнарда[d] (1910) Кельвінаўская лекцыя[d] (1922) мэдаль і прэмія Майкла Фарадэя[d] мэдаль Эчэгарая[d] (1931) мэдаль Далтана[d] (1919) doctor honoris causa from the University of Paris[d] (1925)
Подпіс Выява аўтографу

Эрнэ́ст Рэ́зэрфорд (па-ангельску: Ernest Rutherford; 30 жніўня 1871, Спрынг Грув, Новая Зэляндыя — 19 кастрычніка 1937, Кембрыдж, Ангельшчына) — брытанскі фізык новазэляндзкага паходжаньня. Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі[15] і найвялікшым экспэрымэнтатарам з часоў Майкла Фарадэя[16]. Рэзэрфорд стварыў плянэтарную мадэль атама. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па хіміі 1908 году за дасьледаваньні распаду элемэнтаў і хіміі радыяактыўных рэчываў. Стаў першым Нобэлеўскім ляўрэатам з Акіяніі і першым, хто выканаў працу, за якую атрымаў узнагароду, у Канадзе.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Раньнія гады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рэзэрфорд нарадзіўся ў невялічкім новазэляндзкім мястэчку Спрынг Грув (па-ангельску: Spring Grove), які месьціцца каля іншага мястэчка Нэльсан. Бацька — Джэймз Рэзэрфорд, маці — Марта Томсан. Эрнэст быў чацьвертым дзіцём у сям’і з дванаццаці.

Навучаўся ў каледжы Нэльсана паміж 1887 і 1889 гадамі. Ён таксама гуляў у школьнай камандзе па рэгбі[17]. Яму прапанавалі кадэцкую пасаду на дзяржаўнай службе, але ён адмовіўся, бо ў каледжы заставалася вучыцца яшчэ 15 месяцаў. Выдатна скончыў каледж у Нэльсане, атрымаўшы 580 балаў з 600 магчымых[18] і прэмію ў 50 фунтаў дзеля працягу навучаньня ў Кэнтэрбэрыйскім каледжы ў Крайстчэрчы[19]. У гэтым каледжы навучаўся з 1890 па 1894 гады. Падчас вучобы быў сябрам дыскусійнага і навуковага таварыстваў[17].

Ягоная магістарская праца, што была напісана ў 1892 годзе, тычылася выяўленьня высокачастасных радыёхваляў, існаваньне якіх было даказана ў 1888 годзе нямецкім фізыкам Гайнрыхам Гэрцам[20]. У 1895 годзе, пасьля атрыманьня ступені бакаляўра прыродазнаўчых навук і двух гадоў дасьледаваньняў у вобласьці электрычнасьці, Рэзэрфорд накіраваўся ў Ангельшчыну дзеля далейшага навучаньня ў Кавэндыскай лябараторыі Кембрыдзкага ўнівэрсытэта пад кіраўніцтвам Джозэфа Дж. Томсана[21][22]. Навуковец стаў адным зь першых людзей, хто ня маючы дыплёму Кембрыдзакага ўнівэрсытэту быў дапушчаны ў ім да навуковай справы.

Навуковая дзейнасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1898 годзе Рэзэрфорд дапамагаў Р. Оўэнсу праводзіць дасьледаваньні тору з дапамогай электраскопу. Газ, які выдзяляе радыёактыўны тор, Рэзэрфорд назваў «эманацыяй тору»[23]. Эрнэст зрабіў адкрыцьцё альфа- й бэта-выпраменьваньняў, адзін з ізатопаў радона й мноства іншых ізатопаў. Растлумачыў на выснове ўласьцівасьцяў радону радыяактыўнасьць тору, адкрыў і растлумачыў радыяактыўнае пераўтварэньне хімічных элемэнтаў, стварыў тэорыю радыяактыўнага распаду, рашчапіў атам азоту, выявіў існаваньне пратону.

Даказаў, што альфа-часьцінка — ядро гелю. Паставіўшы экспэрымэнт па расьсейваньню альфа-часьцінак на мэталічнай фальзе, вывеў формулу Рэзэрфорда. Зрабіў выснову, што ў атаме існуе масіўнае ядро. Стварыў плянэтарную тэорыю будовы атама. Першым адкрыў стварэньне новых хімічных элемэнтаў пры распадзе цяжкіх хімічных радыяактыўных элемэнтаў.[24]

Сьмерць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Некаторы час перад сьмерцю Рэзэрфорд меў кілу, якая празь бязьдзейнасьць навукоўца павялічылася, у выніку чаго ён моцна захварэў. Не зважаючы на тэрміновую мэдычную апэрацыю ў Лёндане, навуковец памёр праз чатыры дні ў Кембрыджы 19 кастрычніка 1937 году ў веку 66 гадоў. Чыньнікам сьмерці лекары назвалі паралюш кішачніка[25]. Пасьля быў крэмаваны ў крэматорыі Голдэрз-Грын[25]. Рэзэрфорд быў уганараваны пахаваньнем ва Ўэстмінстэрскім абацтве, побач з Ісакам Ньютанам і іншымі знакамітымі брытанскімі навукоўцамі[26].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф х ц ч ш Ernest Rutherford
  2. ^ а б в г Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (анг.)
  3. ^ 1st Baron Rutherford of Nelson Rutherford Ernest // KNAW Past Members (анг.)
  4. ^ а б Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (анг.)
  5. ^ Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 21 : Проба — Ременсы. — С. 582.
  6. ^ а б www.accademiadellescienze.it (італ.)
  7. ^ http://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford
  8. ^ а б в г Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  9. ^ Ernest rutherford
  10. ^ http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/rutherford.html
  11. ^ NNDB (анг.) — 2002.
  12. ^ а б в г Earnest Rutherford
  13. ^ Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
  14. ^ Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
  15. ^ «Ernest Rutherford». Environmental Health and Safety Office of Research Regulatory Support. Michigan State University.
  16. ^ «Ernest Rutherford». Encyclopedia Britannica.
  17. ^ а б Campbell, John. «Rutherford, Ernest 1871—1937». Dictionary of New Zealand Biography. Ministry for Culture and Heritage.
  18. ^ «The Marlborough Express. Published Every Evening Wednesday, January 5, 1887. Local and General News». Papers Past.
  19. ^ Рук Н. С. Біяграфія Эрнэста Ратэрфорда  (рас.)
  20. ^ РЕЗЕРФОРД (Rutherford), Эрнест  (рас.)
  21. ^ Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 97.
  22. ^ «Ernest Rutherford and Frederick Soddy». American Physical Society.
  23. ^ Резерфорд Э. Сорок лет развития физики // Рэзэрфорд — навуковец і настаўнік = Резерфорд - ученый и учитель. — Москва: "Наука", 1973. — С. 7.
  24. ^ Д. Данин Резерфорд. — Молодая гвардия, 1966. — 624 с. — (Жизнь замечательных людей). — 90 000 ас.
  25. ^ а б «The Complete Peerage, Volume XIII — Peerage Creations, 1901—1938». St Catherine’s Press. 1949. — С. 495.
  26. ^ Heilbron, J. L. (12.06.2003). «Ernest Rutherford: And the Explosion of Atoms». Oxford University Press. — С. 123—124. — ISBN 978-0-19-512378-4.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Эрнэст_Рэзэрфорд&oldid=2510427»