Эстәлеккә күсергә

Өсъяпраҡ

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
?
Вахта үләне
Вахта үләне
Вахта үләне
Фәнни классификация
Батшалыҡ: Үҫемлектәр
Бүлексә: Ябыҡ орлоҡлолар
Класс: Ике өлөшлөләр
Тәртип: Астра сәскәлеләр
Ғаилә: Вахта үләне һымаҡтар
Ырыу: Вахта L. 1753
Төр: Вахта үләне
Латинса исеме
Menyanthes trifoliata L.

wikispecies:
Викитөрҙәр
систематикаһы

commons:
Викиһаҡлағыста
рәсемдәр

ITIS 30101
NCBI 24581

Өсъяпраҡ (рус. Ва́хта, Трилистник, лат. Menyánthes) —Вахта үләне (Menyanthaceae) ғаиләһенән күп йыллыҡ үлән үҫемлек, бейеклеге 30 см-ға етә, май — июнь айҙарында аҡһыл зәңгәр сәскә ата, орлоғо июль — август айҙарында өлгөрә; туҡранбаштың бер төрө[1]

Атамаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Атамаһы боронғо грек теленән килеп сыҡҡан: μηνύω («асам») һәм ἄνθος («сәскә»). Сәскәләрҙең бер-бер артлы асылыуына ишаралай. Халыҡта тапма (биҙгәк), сихут үләне исеме менән йөрөй[2].

Таралыуы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төньяҡ ярымшарҙың уртаса климат зонаһында таралған. Башҡортостанда Эҫем, Ағиҙел һылғаларының һаҙлыҡлы ярҙарында күпләп осрай. Дыуан, Асҡын, Салауат райондарында байтаҡ.

Ҡулланылышы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төньяҡ боланы (Rangifer tarandus)[3][4][5] япраҡтарын һәм тамырҙарын яҙҙан көҙгә тиклем яратып ашай. Тамырҙарын боландар ҡар аҫтынан ҡаҙып сығара[6]. Болан көтөүселәре «һимертеүсе» үҫемлек тип атай[7].

Европа мышыһының (Alces alces) йәйге туҡланыу рационында мөһим аҙыҡтарҙың береһе[8][9][10][11][12][13].

Халыҡ медицинаһында төрлө ауырыуҙар ваҡытында төнәтмәләр эшләйҙәр[14]. Ул үт ҡыуыу, йомшартыу, бәүел ҡыуғыс, аппетит асыусы һәм тынысландырыусы сәйҙәр составына инә.

Баллы үҫемлек. 100 сәскәнең нектар продуктлылығы — 22,8-33,0 мг. Күпләп үҫкән райондарҙа бал ҡорттары өсөн ҙур әһәмиәткә эйә[15].

Слева направо: Һулдан уңға: үҫемлектең дөйөм күренеше, сәскә, сәскәлек, һабаҡ киҫелеше.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Русско-башкирский словарь (под редакцией З.Г.Ураксина, 2005) 2022 йыл 22 ғинуар архивланған.
  2. ↑ Анненков, 1878
  3. ↑ Васильев В. Н. Поедаемость различных кормовых растений // Оленьи пастбища и приемы выпаса оленей в Анадырском крае / Отв. редактор В. Б. Сочава. — Л.: Гидрометеоиздат, 1936. — Т. 62. — С. 83. — 124 с. — (Труды Арктического института).
  4. ↑ Куприянов А. Г. Дикий северный олень Западной Сибири: биология, использование, охрана. — М., 1988. — С. 76. — 201 с.
  5. ↑ Бороздин Э. К., Забродин В. А., Вагин А. С. Кормовая база и кормление оленей // Северное оленеводство. — Л.: Агропромиздат, 1990. — С. 106. — 240 с. — 3280 экз. — ISBN 5-10-000171-2.
  6. ↑ Соколов Е. А. Корма и питание промысловых зверей и птиц / Под редакцией лауреата Сталинской премии профессора П. А. Мантефеля. — М., 1949. — С. 198. — 256 с. — 10 000 экз.
  7. ↑ Александрова В. Д. Кормовая характеристика растений Крайнего Севера / В. Н. Андреев. — Л.—М.: Изд-во Главсевморпути, 1940. — С. 78. — 96 с. — (Труды Научно-исследовательского института полярного земледелия, животноводства и промыслового хозяйства. Серия «Оленеводство»). — 600 экз.
  8. ↑ Семёнов-Тян-Шанский О. И. Лось на Кольском полуострове / Отв. редактор В. Н. Макаров. — М., 1948. — С. 108. — 162 с. — (Труды Лапландского государственного заповедника. Вып. 2). — 500 экз.
  9. ↑ Соколов Е. А. Парнокопытные (Artiodactyla) // Корма и питание промысловых зверей и птиц / Под редакцией лауреата Сталинской премии профессора П. А. Мантейфеля. — М., 1949. — С. 193. — 256 с. — 10 000 экз.
  10. ↑ Егоров О. В. Artiodactyla — парнопалые // Млекопитающие Якутии. — М.: Наука, 1971. — С. 557. — 660 с. — 2400 экз. Архивировано 9 апрель 2022 года.
  11. ↑ Тимофеева Е. К. Питание лося // Лось (Экология, распространение, хозяйственное значение) / под редакцией профессора Г. А. Новикова. — Л., 1974. — С. 44. — 167 с. — 18 000 экз. Архивировано 8 декабрь 2022 года.
  12. ↑ Нейфельд Л. Д. Млекопитающие Печоро-Илычского заповедника / А. Г. Куприянов. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 2004. — С. 401. — 464 с. — ISBN 5—7555—0817—8. Архивировано 24 декабрь 2022 года.
  13. ↑ Чернявский Ф. Б., Домнич В. И. Экология // Лось на северо-востоке Сибири / В. Е. Соколов. — М.: Наука, 1989. — С. 45. — 119 с. — 1350 экз. Архивировано 9 апрель 2022 года.
  14. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Оголевец төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  15. ↑ Прогунков В. В. Ресурсы медоносных растений юга Дальнего Востока. — Владивосток: Издательство Дальневосточного университета, 1988. — С. 31. — 228 с. — 5000 экз.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Барабанов Е. И. Ботаника: учебик для студ.высш.учеб.заведений — М: Издательский центр «Академия», 2006. — С. 326. — 448 с. — ISBN 5-7695-2656-4.
  • Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1
  • Березнеговская Л. Н., Березовская Т. П., Дощинская Н. В. Лекарственные растения Томской области. — Томск: Томский университет, 1972. — С. 28. — 170 с.
  • Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 1034. Menyanthes trifoliata L. — Вахта трёхлистная, или Трифоль // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 48. — ISBN 5-87317-163-7.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]


Имән япрағы Был ботаника буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Өсъяпраҡ&oldid=1255994» битенән алынған