Axım

Axım

Yağış və qar sularının su hövzələrinə və relyefin çökək yerlərinə axması:

1. yer səthi ilə-səthi axım, torpağın altı ilə — yeraltı axım;
2. müəyyən vaxt ərzində çay məcrası ilə axan suyun miqdan.

Axım xəritələri

Axımın istənilən ərazidə paylanmasını səciyyələndirmək üçün axım modulu və ya axımın layı izoxətt xəritələrindən istifadə olunur. Bu xəritələr çay hövzəsinin iqlim, coğrafi şəraitindən asılı olaraq tərtib edilir. Xəritələri tərtib etmək üçün əvvəlcədən toplanmış faktiki məlumatlar əsasında ayrı-ayrı çay hövzələri və onların hissələrinə aid axım normalarının qiymətləri hesablamr. Alınmış qiymətlər xəritə üzərində həmin ərazilərin ağırlıq mərkəzlərində qeyd edilir. Axım normasına dair eyni qiymətli nöqtələr səlis əyri ilə- izoxətlərlə birləşdirilir.

Axım modulu

Çay hövzəsinin səthindən vahid zamandakı axımın orta miqdarı, L (san-kv km) ilə ifadə olunur. Eroziya prosesini səciyyələndirmək üçün çay şəbəkəsində aylıq, mövsümi, yaxud illik sülb axımı. Bəzən eroziya modulu da adlanır. Eroziya modulu (asılı materialların axım modulu) 1 kv km sutoplayıcı sahədən axan sülb axının tonla miqdarıdır.

Axımın əsrlik dəyişməsi

Müxtəlif iqlim epoxalarını əhatə edən dövrlər ərzində çayın sululuğunun dəyişməsi (məsələn, dördüncü dövr ərzində buzlaqların inkişafı və yoxa çıxması ilə əlaqədar).

Axımın həcmi

Müəyyən vaxt ərzində hər hansı stvordan axan suyun miqdarı. Həmin vaxt ərzində orta axımı saniyələrə vurmaqla və ya keçən vaxt ərzində hiqroqrafın sahəsini təyin etməklə hesablanır, kub m və ya kub km-la ölçülür.

Axımın itməsi

Müəyyən əraziyə düşən yağıntıların həmin ərazi ilə çaya axan suyun fərqi. Buxarlanmaya və torpağa hopmasına itirilən suyun cəminə bərabərdir.

Axımın nizamlanması

Yamaclarda axımın maksimum zəiflədilməsi və torpağa hopdurulması üçün həyata keçirilən müxtəlif tədbirlər sistemi. Axımın nizamlanması üçün yamaclarda müxtəlif aqrotexniki, fitomeliorativ tədbirlər həyata keçirilir, hidrotexniki qurğular tətbiq edilir.

Xarici keçidlər

• Respublika çaylarında yaz-yay gursululuq dövrünün axım proqnozu açıqlanıb

Həmçinin bax

• Bioloji axım