Androsentrizm
Androsentrizm (q.yun. ἀνήρ sözündən – hərf. "kişi")[1] — şüurlu və ya başqa şəkildə kişinin dünyagörüşünün, mədəniyyətinin və tarixinin mərkəzinə kişi baxış bucağını yerləşdirmək və bununla da qadınlığı mədəni şəkildə marginallaşdırmaq təcrübəsi. Qadın baxış bucağını mərkəzə yerləşdirmək təcrübəsi ginosentrizmdir.
Androsentrizm seksizmin geniş yayılmış forması kimi təsvir edilmişdir.[2][3] Bununla belə, bu, kişi və ya kişi maraqlarına əsaslanan, ona vurğulanan və ya onun dominasiyası altına düşmüş bir hərəkat kimi də təsvir edilmişdir.[4]
Elmdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]XIX əsrə qədər Qərb ölkələrində qadınların ali təhsil alması faktiki olaraq qadağan edilmişdi.[5] Harvard Universiteti üç əsr yalnız tanınmış ailələrdən olan ağdərili kişiləri qəbul edirdi.[5] Bir çox universitetlər, məsələn, Oksford Universiteti qəbul etdikləri qadın bakalavrların sayını məhdudlaşdırmışdır.[6]
Tibbdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Gender sağlamlığı ilə bağlı məlumat boşluğu mövcuddur. Qadınlar sistematik olaraq tibbdə diskriminasiyaya məruz qalır və onlara yanlış diaqnoz qoyulur.[7] Erkən tibbi tədqiqatlar demək olar ki, yalnız kişi cəsədləri üzərində aparılmışdır.[8] Qadınlar "kiçik insanlar" hesab edilirdilər və onlar tədqiq olunmurdular.[9]
Ədəbiyyatda
[redaktə | mənbəni redaktə et]Devid Anderson və Mikol Hamilton tərəfindən aparılan tədqiqatlar 2001-ci ildə ən çox satılan uşaq kitabları və Kaldekott mükafatına layiq görülmüş yeddi illik kitabların daxil olduğu 200 kitabdan ibarət nümunədə qadın personajların az təmsil olunmasını sənədləşdirmişdir. Qadın əsas personajlardan təxminən iki dəfə çox kişi əsas personajlar var idi və kişi personajlar illüstrasiyalarda qadın personajlardan 53 faiz çox görünür. Süjet xətlərinin əksəriyyəti kişi personajlarına və onların həyat təcrübələrinə əsaslanırdı.[10]
Tipik kişi simvolları
[redaktə | mənbəni redaktə et]İnternetdə bir çox avatar cinsiyyətindən asılı olmayaraq neytraldır (məsələn, gülən üz smayliki). Bununla belə, avatar insan olduqda və nəzərəçarpacaq dərəcədə cinsiyyət xüsusiyyətlərinə malik olduğu halda adətən kişi kimi görünür.[11][12]
Skeletlərin təsvirləri, hətta skeletin xarakteri qadın olması nəzərdə tutulsa belə, adətən qadın yox, kişi anatomiyasına malikdir.[13]
Təsirləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kişilər androsentrik düşüncədən daha çox təsirlənir.[2] Bununla belə, hər yerdə mövcud olan ideologiya onun içindəki hər kəsin düşüncə tərzinə əhəmiyyətli təsir göstərir. 2022-ci ildə 3,815 nəfərə illüziyalı üzlər (insanların üzləri gördükləri obyektlər) olan 256 təsvirdən ibarət seçmənin göstərildiyi araşdırmada obyektlərin 90%-nin kişi olduğu müəyyən edilmişdir.[14]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Liddell, Henry G.; Scott, Robert; Stuart Jones, Henry. A Greek–English Lexicon. Oxford: Clarendon Press. 1940. OCLC 499596825.
- ↑ 1 2 Bailey, April H.; LaFrance, Marianne; Dovidio, John F. "Implicit androcentrism: Men are human, women are gendered". Journal of Experimental Social Psychology (ingilis). 89. July 2020: 103980. doi:10.1016/j.jesp.2020.103980. 2024-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-12.
- ↑ Hibbs, Carolyn, Androcentrism // Teo, Thomas (redaktor), Encyclopedia of Critical Psychology (ingilis), New York, NY: Springer New York, 2014, 94–101, doi:10.1007/978-1-4614-5583-7_16, ISBN 978-1-4614-5582-0, İstifadə tarixi: 2024-01-23
- ↑ "Androcentrism.com". 2024-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-12.
- ↑ 1 2 "A History of Women in Higher Education | BestColleges". www.bestcolleges.com (ingilis). 2023-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-23.
- ↑ Frances Lannon. "Her Oxford". Times Higher Education. 30 October 2008. 2 January 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2024.
- ↑ Lego, Vanessa di. "Uncovering the gender health data gap". Cadernos de Saúde Pública. 39 (7). 2023. doi:10.1590/0102-311xen065423. ISSN 1678-4464. PMC 10494683 (#bad_pmc). PMID 37585901 (#bad_pmid).
- ↑ Learmonth, Imogen. "The gender health gap: why women's bodies shouldn't be a medical mystery". Thred Website (ingilis). 2020-09-09. 2024-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-23.
- ↑ Anita Thomas, Alexandra Kautzky-Willer: Gender Medizin Arxivləşdirilib 2024-08-05 at the Wayback Machine. 2015.
- ↑ Hamilton, Mykol C.; Anderson, David; Broaddus, Michelle; Young, Kate. "Gender stereotyping and under-representation of female characters in 200 popular children's picture books: a twenty-first century update". Sex Roles. 55 (11–12). December 2006: 757–765. doi:10.1007/s11199-006-9128-6.
- ↑ Wade, Lisa. "Default avatars: a collection". The Society Pages | Sociological Images. University of Minnesota. 4 May 2009. 16 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2011.
- ↑ Bailey, April H.; LaFrance, Marianne. "Anonymously male: Social media avatar icons are implicitly male and resistant to change". Journal of Psychosocial Research on Cyberspace. 10 (4). 2016: 8. doi:10.5817/CP2016-4-8.
- ↑ Hughes, Katie. "Skeletons and Gender Perception". Aug 19, 2019. May 22, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 12, 2024.
- ↑ Wardle, Susan G.; Paranjape, Sanika; Taubert, Jessica; Baker, Chris I. "Illusory faces are more likely to be perceived as male than female". Proceedings of the National Academy of Sciences (ingilis). 119 (5). February 2022. Bibcode:2022PNAS..11917413W. doi:10.1073/pnas.2117413119. ISSN 0027-8424. PMC 8812520 (#bad_pmc). PMID 35074880 (#bad_pmid).
Əlavə ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Keller, Evelyn. Reflections on gender and science. New Haven: Yale University Press. 1985. ISBN 9780300032918.
- Ginzberg, Ruth (1989), "Uncovering gynocentric science", in Tuana, Nancy, redaktorFeminism and science. Bloomington: Indiana University Press. 1989. 69–84. ISBN 9780253205254.(1989). Feminism and science. Bloomington: Indiana University Press. pp. 69–84. ISBN 9780253205254.
- Harding, Sandra; Hintikka, Merrill B., redaktorlar Discovering reality: feminist perspectives on epistemology, metaphysics, methodology, and philosophy of science. Dordrecht, Holland Boston Hingham, Massachusetts: Kluwer Boston. 1983. ISBN 9789027714961.
- Harding, Sandra. The science question in feminism. Ithaca London: Cornell University Press. 1986. ISBN 9780335153596.
- Harding, Sandra. Whose science? Whose knowledge?: thinking from women's lives. Ithaca, New York: Cornell University Press. 1991. ISBN 9780801497469.