Gaan na inhoud

Rewolusie

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Vir die musiekgroep, sien Revolusie (musiekgroep).
Skildery oor die Belgiese Rewolusie in 1830.

'n Rewolusie (ook gespel revolusie) is 'n skielike en radikale omslag of verandering. Dit is daarmee die teenhanger van ewolusie (of evolusie), wat 'n geleidelike verandering is. Die verandering kan na 'n plotselinge verandering in die sosiale of politieke instellings verwys, maar kan ook na groot kulturele of ekonomiese omslae verwys. Die term self kom oorspronklik uit die astronomie, waar mense dit gebruik het as "omwenteling van hemelliggame". Die term het tydens die Franse Rewolusie gebruiklik geword.

In die politiek word met "rewolusie" gewoonlik die afsetting van 'n magshebber of regering en/of 'n plotselinge verandering van politieke verhoudinge en politieke stelsels bedoel. 'n Geweldlose rewolusie word 'n fluweelrewolusie genoem. 'n Rewolusie wat 'n wysiging van heerser behels, maar nie een van stelsel nie, heet ook wel 'n paleisrewolusie.

Tipes

[wysig | wysig bron]
'n Watt-stoommotor in Madrid. Die ontwikkeling van die stoomenjin het die Industriële Rewolusie in Brittanje en die wêreld aangedryf. Die stoomenjin is geskep om water uit steenkoolmyne te pomp, sodat steenkool dieper as die grondwatervlakke gemyn kon word.

Daar is baie verskillende tipologieë van rewolusies in die sosiale wetenskap en letterkunde. Alexis de Tocqueville onderskei tussen;

  • politieke rewolusies, skielike en gewelddadige rewolusies wat nie net 'n nuwe politieke stelsel wil vestig nie, maar om ook 'n hele samelewing te transformeer;
  • stadig maar omvattende transformasies van die hele samelewing wat verskeie geslagte neem (soos veranderinge in godsdiens).[1]

Een van verskeie Marxistiese tipologieë[2] verdeel rewolusies in;

  • pre-kapitalistiese
  • bourgeois,
  • bourgeois-demokratiese,
  • vroeë proletariese
  • sosialistiese

Charles Tilly, 'n moderne geleerde van rewolusies, onderskei tussen;

  • staatsgreep ('n bo na onder oorname van mag)
  • opstand, en

Mark Katz[5] het ses soorte rewolusies geïdentifiseer;

  • landelike rewolusie
  • stedelike rewolusie
  • Coup d'etat, b.v. Egipte, 1952
  • Rewolusie van bo, bv. Mao Zedong se groot sprong vorentoe van 1958
  • Rewolusie van buite, bv. die geallieerde invalle van Italië, 1944 en Duitsland, 1945.
  • Omwenteling deur osmose, bv. die geleidelike Islamisering van verskeie lande.

Hierdie kategorieë is nie onderling uitsluitend nie; die Russiese rewolusie van 1917 het met die stedelike rewolusie begin om die Tsaar te ontroon, gevolg deur 'n landelike revolusie, gevolg deur die Bolsjewistiese staatsgreep in November. Katz het ook rewolusies soos volg kruisgeklassifiseer;

  • Sentrale state, gewoonlik Grootmagte, wat 'n leidende rol speel in 'n Rewolusionêre golf; bv die USSR, Nazi-Duitsland, Iran sedert 1979.[6]
  • Aspirant rewolusies, wat die Sentrale rewolusie volg
  • Ondergeskikte of marionetrewolusies

'n Verdere dimensie aan Katz se tipologie[7] is dat rewolusies teen (anti-monargie, anti-diktatoriaal, anti-kommunistiese, anti-demokratiese) of vir (pro-fascisme, pro-kommunisme, pro-nasionalisme, ens.) is. In die laaste geval is 'n oorgangstydperk dikwels nodig om te besluit oor die rigting wat geneem is.

Ander vorme van rewolusie, geskep vir ander tipologieë, sluit in die sosiale rewolusies; proletariese of kommunistiese rewolusies (geïnspireer deur die idees van marxisme wat daarop gemik is om kapitalisme met kommunisme te vervang); mislukte of gestaakte rewolusies (rewolusies wat nie mag verkry ná tydelike oorwinnings of grootskaalse mobilisasie nie); of gewelddadige versus nie-gewelddadige rewolusies.

Die term rewolusie is ook gebruik om omvattende veranderinge buite die politieke sfeer aan te dui. Sulke omwentelinge word gewoonlik erken as die transformasie in die samelewing, kultuur, filosofie en tegnologie veel meer as politieke stelsels; hulle staan dikwels bekend as sosiale rewolusies.[8] Sommige kan wêreldwyd wees, terwyl ander beperk is tot enkele lande. Een van die klassieke voorbeelde van die gebruik van die woord revolusie in die konteks is die Industriële Rewolusie, of die Kommersiële Rewolusie. Let daarop dat sulke rewolusies ook die "stadige rewolusie" definisie van Tocqueville pas.[9] 'n Soortgelyke voorbeeld is die Digitale Rewolusie.

Politieke en sosio-ekonomiese rewolusies

[wysig | wysig bron]

Die woord "rewolusie" word meestal gebruik om 'n verandering in sosiale en politieke instellings aan te dui.[10][11][12] Jeff Goodwin gee twee definisies van 'n rewolusie. Eerstens, 'n breë een, insluitend enige en alle gevalle waarin 'n staat of 'n politieke regime omvergewerp word en sodoende deur 'n populêre beweging op 'n onreëlmatige, buitekonstitusionele en / of gewelddadige manier verander word. Tweedens, 'n beperkte een waarin rewolusies nie net massamobilisering en regimeverandering behels nie, maar ook min of meer vinnige en fundamentele sosiale, ekonomiese en / of kulturele verandering, gedurende of kort ná die stryd om staatsmag.[13] Jack Goldstone definieer 'n rewolusie as 'n poging om die politieke instellings en die regverdigings vir politieke gesag in die samelewing te transformeer, gepaardgaande met formele of informele massamobilisering en nie-geïnstitusionaliseerde aksies wat owerhede ondermyn.[14]

Die storm van die Bastille, 14 Julie 1789 tydens die Franse Rewolusie.

Politieke en sosio-ekonomiese rewolusies word in baie sosiale wetenskappe, veral sosiologie, politieke wetenskap en geskiedenis bestudeer. Onder die voorste geleerdes in daardie gebied was of is Crane Brinton, Charles Brockett, Farideh Farhi, John Foran, John Mason Hart, Samuel Huntington, Jack Goldstone, Jeff Goodwin, Ted Roberts Gurr, Fred Halliday, Chalmers Johnson, Tim McDaniel, Barrington Moore, Jeffery Paige, Vilfredo Pareto, Terence Ranger, Eugen Rosenstock-Huessy, Theda Skocpol, James Scott, Eric Selbin, Charles Tilly, Ellen Kay Trimberger, Carlos Vistas, John Walton, Timothy Wickham-Crowley, en Eric Wolf.[15]

Wetenskaplikes van rewolusies, soos Jack Goldstone, onderskei vier huidige generasies van wetenskaplike navorsing wat handel oor rewolusies.[14] Die geleerdes van die eerste generasie, soos Gustave Le Bon, Charles A. Ellwood, of Pitirim Sorokin, was hoofsaaklik beskrywend in hul benadering, en hul verduidelikings van die verskynsels van rewolusies was gewoonlik verwant aan sosiale sielkunde, soos Le Bon se massapsigologie teorie.[10]

Tweede generasie teoretici het gepoog om gedetailleerde teorieë te ontwikkel oor waarom en wanneer rewolusies ontstaan, gegrond op meer komplekse sosiale gedragsteorieë. Hulle kan in drie belangrike benaderings verdeel word: sielkundige, sosiologiese en politieke.[10]

Die werke van Ted Robert Gurr, Ivo K. Feierbrand, Rosalind L. Feierbrand, James A. Geschwender, David C. Schwartz en Denton E. Morrison val in die eerste kategorie. Hulle het teorieë oor kognitiewe sielkunde en frustrasie-aggressieteorie gevolg en die oorsaak van rewolusie in die gemoedstoestand van die massas gesien. Terwyl hulle verskil in hul benadering oor wat presies veroorsaak het dat die mense opstandig raak (bv. modernisering, resessie, of diskriminasie), het hulle ooreengekom dat die primêre oorsaak van rewolusie die wydverspreide frustrasie met sosio-politieke situasie was.

Die tweede groep, saamgestel uit akademici soos Chalmers Johnson, Neil Smelser, Bob Jessop, Mark Hart, Edward A. Tiryakian en Mark Hagopian, volg in die voetspore van Talcott Parsons en die strukturele funksionalistiese teorie in sosiologie. Hulle beskou die samelewing as 'n stelsel in ewewig gesien tussen verskillende hulpbronne, eise en substelsels (politieke, kulturele, ens). Soos in die sielkundige skool het hulle verskil in hul definisies van wat onewewigtigheid veroorsaak, maar het ooreengekom dat dit 'n toestand is van 'n ernstige ongelykheid wat verantwoordelik is vir rewolusies.

Ten slotte het die derde groep, waaronder skrywers soos Charles Tilly, Samuel P. Huntington, Peter Ammann en Arthur L. Stinchcombe die pad van die politieke wetenskap gevolg en gekyk na pluralistiese teorie en belangegroep-konflikteorie. Hierdie teorieë sien gebeurtenisse as uitkomste van 'n magstryd tussen mededingende belangegroepe. In so 'n model gebeur rewolusies wanneer twee of meer groepe nie binne 'n normale besluitnemingsproses tradisioneel in 'n gegewe politieke stelsel tot 'n ooreenkoms kan kom nie, en terselfdertyd genoeg hulpbronne het om mag aan te wend om hul doelwitte na te streef.

Die tweede generasie teoretici het die ontwikkeling van die rewolusies gesien as 'n tweestap proses; Eerstens, sommige veranderinge veroorsaak dat die huidige situasie anders is as die verlede; Tweedens skep die nuwe situasie 'n geleentheid vir 'n rewolusie. In daardie situasie is 'n gebeurtenis wat in die verlede nie voldoende sou wees om 'n rewolusie te veroorsaak nie (byvoorbeeld 'n oorlog, 'n oproer, 'n slegte oes), nou voldoende. As owerhede egter bewus is van die gevaar, kan hulle steeds 'n rewolusie deur hervorming of onderdrukking voorkom.

Baie sulke vroeë studies van rewolusies was geneig om op vier klassieke gevalle te konsentreer: bekende en onkontroversiële voorbeelde wat feitlik alle definisies van rewolusies pas, soos die Glorieryke Rewolusie (1688), die Franse Rewolusie (1789–1799), die Russiese Rewolusie van 1917, en die Chinese Rewolusie (ook bekend as die Chinese Burgeroorlog) (1927–1949). In sy The Anatomy of Revolution het die Harvard-historikus, Crane Brinton, egter gefokus op die Engelse Burgeroorlog, die Amerikaanse Rewolusie, die Franse Rewolusie en die Russiese Rewolusie.

Mettertyd het geleerdes honderde ander gebeure as rewolusies begin ontleed en verskille in definisies en benaderings het nuwe definisies en verduidelikings tot gevolg gehad. Die teorieë van die tweede generasie is gekritiseer vir hul beperkte geografiese omvang, probleme in empiriese verifikasie, asook dat hulle sommige spesifieke rewolusies kan verduidelik, het hulle nie verduidelik waarom rewolusies nie in ander samelewings in baie soortgelyke situasies plaasgevind het nie.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Roger Boesche, Tocqueville's Road Map: Methodology, Liberalism, Revolution, and Despotism, Lexington Books, 2006, ISBN 0-7391-1665-7, p.86
  2. ↑ J. Topolski, "Rewolucje w dziejach nowożytnych i najnowszych (xvii-xx wiek)", Kwartalnik Historyczny, LXXXIII, 1976, 251-67
  3. ↑ Charles Tilly, European Revolutions, 1492–1992, Blackwell Publishing, 1995, ISBN 0-631-19903-9, Google Print, p.16
  4. ↑ Bernard Lewis Geargiveer 29 April 2007 op Wayback Machine, "Iran in History", Moshe Dayan Center, Tel Aviv University
  5. ↑ Mark N Katz, Revolutions and Revolutionary Waves, St Martin's Press, 1997, bl.4
  6. ↑ Mark N Katz, Revolutions and Revolutionary Waves, St Martin's Press, 1997, bl.13
  7. ↑ Mark N Katz, Revolutions and Revolutionary Waves, St Martin's Press, 1997, bl.12
  8. ↑ Irving E. Fang, A History of Mass Communication: Six Information Revolutions, Focal Press, 1997, ISBN 0-240-80254-3, bl. xv
  9. ↑ Murray, Warwick E. Geographies of Globalization. Routledge, 2006, ISBN 0-415-31800-9. bl.226
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Jack Goldstone, Theories of Revolutions: The Third Generation, World Politics 32, 1980:425-53
  11. ↑ John Foran, "Theories of Revolution Revisited: Toward a Fourth Generation", Sociological Theory 11, 1993:1-20
  12. ↑ Clifton B. Kroeber, "Theory and History of Revolution, Journal of World History 7.1, 1996: 21-40
  13. ↑ Goodwin, bl.9.
  14. ↑ 14,0 14,1 Jack Goldstone, "Towards a Fourth Generation of Revolutionary Theory", Annual Review of Political Science 4, 2001:139-87
  15. ↑ Jeff Goodwin, No Other Way Out: States and Revolutionary Movements, 1945–1991. Cambridge University Press, 2001, p.5
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Rewolusie&oldid=2554791"