Gaan na inhoud

Siberiese Trappe

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die omvang van die Siberiese Trappe. (Kaart in Duits.)

Die Siberiese Trappe (Russies: Сибирские траппы, Sibirskije trappi) is ’n groot magmaprovinsie in Siberië. Die enorme uitbarstings in die gebied stem ooreen met die einde van die Perm (sowat 251 tot 250 miljoen jaar gelede), die tyd van die grootste uitwissing van lewensvorme op aarde. Die uitbarstings het sowat ’n miljoen jaar voortgeduur en is een van die moontlike redes dat die meeste diere van dié tydperk in die Perm-Trias-uitwissing gesterf het. Dit is een van die grootste bekende vulkaniese uitbarstings in die laaste 500 miljoen jaar van die aarde se bestaan.

Die naam "Trappe" kom van die trapvormige heuwels van die landskap. Die gebied beslaan vandag sowat 2 miljoen km2 en daar word geskat dat die oorspronklike gebied tot 7 miljoen km2 groot kon gewees het.

Gesteentes

[wysig | wysig bron]

Die meeste gesteentes is basalt, maar daar is ook doleriet en gabbro wat uit groter kristalle bestaan. Ongewone alkaliese pikriet, magnetiet, word noordoos van Norilsk aangetref. Die Norilsk-gebied is veral belangrik omdat die grootste nikkelsulfiedneerslae in die wêreld daar aangetref word.[1]

Vorming

[wysig | wysig bron]
'n Monster van basalt van die Siberiese Trappe wat gedeë yster bevat.

Die basaltiese rots van die Siberiese Trappe word toegeskryf aan 'n mantelpluim wat gestyg het totdat dit teen die aardkors gebots en vulkaanuitbarstings oor die hele Siberiese kraton veroorsaak het.[2] Daar is al voorgestel dat die mantelpluim (die Yslandse pluim) die Siberiese Trappe in die Permiese en die Triasiese periode geskep het terwyl die aarde se litosferiese plate daaroor geskuif het nadat dit vroeër die Wiloei-trappe in die ooste geskep het. Later, in die Jurassiese en die Kryt-periode, het dit vulkaniese aktiwiteit op die bodem van die Arktiese Oseaan veroorsaak en daarna in Ysland.[3] Ander oorsake deur tektoniese plate is ook al genoem.[2]

Nog 'n moontlike oorsaak is die impak wat die Wilkesland-krater in Antarktika veroorsaak het. Dit het na raming min of meer dieselfde tyd voorgekom en is amper regoor die Trappe geleë.[4]

Die hoofbron in die formasie is basalt, maar beide mafiese en felsiese gesteentes is teenwoordig; daarom word die formasie amptelik 'n vloedbasaltprovinsie genoem. Die teenwoordigheid van mafiese én felsiese gesteentes dui op veelvoudige ander uitbarstings wat saam met die miljoen jaar lange stel uitbarstings plaasgevind het wat die meeste basaltlae geskep het. Die Trappe word verdeel in seksies geskoei op hulle chemiese, stratigrafiese en petrografiese samestelling.[5]

Onder die Siberiese Trappe lê die Toengoes-sedimentbekken, 'n groot bekken wat dik lae koolstofrots- en evaporietdeposito's uit die Paleosoïkum sowel as steenkooldraende klastiese gesteentes uit die Karboon en Perm bevat. As dit verhit word, soos deur magma, kan dié gesteentes groot hoeveelhede giftige en kweekhuisgasse vrystel.[6]

Die Poetoranaplato bestaan uit Siberiese Trappe.

Invloed op prehistoriese lewe

[wysig | wysig bron]

Een van die groot vrae is of die Siberiese Trappe regstreeks vir die Perm-Trias-uitwissing verantwoordelik was wat 250 miljoen jaar gelede plaasgevind het,[7] en of hulle self deur 'n ander, groter voorval veroorsaak is, soos 'n asteroïde-impak. Volgens 'n onlangse hipotese is vulkanisme veroorsaak deur die groei van Methanosarcina, 'n mikroskopies klein organisme, wat toe enorme hoeveelhede metaan in die aarde se atmosfeer vrygestel het,[8] en dat dit so die aarde se koolstofsiklus verander het. Dit is gebaseer op waarnemings soos 'n aansienlike toename in inorganiese koolstofreservoirs in mariene omgewings.[8]

Dié massauitsterwingvoorval, wat alle lewe op aarde beïnvloed het, het na raming sowat 81% van alle mariene spesies en 70% van die gewerwelde spesies op land gedood.[9][10][11] Van die rampspoedige voorvalle wat die aarde getref het, het hulleself 5-6 miljoen later op die aarde herhaal.[12] Mettertyd kon 'n klein deeltjie van die lewe wat oorleef het, weer voortplant en uitbrei, van aanvanklike klein gemeenskappe tot latere groter habitats.[12] Dit het 8-9 miljoen geduur voordat diverse ekostelsels gevestig is, maar nuwe klasse diere het ná die uitsterwing ontstaan wat nie voorheen bestaan het nie.[12]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Siberian Traps", Universiteit van Leicester
  2. ↑ 2,0 2,1 Foulger, G.R. (2010). Plates vs. Plumes: A Geological Controversy. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-6148-0.
  3. ↑ Morgan, W. Jason; Morgan, Jason Phipps (2007), "Plate velocities in hotspot reference frame: electronic supplement", in Foulger, Gillian R.; Jurdy, Donna M., Plates, Plumes, and Planetary Processes, Geological Society of America, http://www.mantleplumes.org/P%5E4/P%5E4Chapters/MorganP4ElectronicSupp1.pdf, besoek op 2017-02-25 
  4. ↑ von Frese, R. R. B.; Potts, L. V.; Wells, S. B.; Leftwich, T. E.; Kim, H. R.; Kim, J. W.; Golynsky, A. V.; Hernandez, O.; Gaya-Piqué, L. R. (2009). "GRACE gravity evidence for an impact basin in Wilkes Land, Antarctica". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 10 (2): Q02014. Bibcode:2009GGG....1002014V. doi:10.1029/2008GC002149. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Oktober 2012. Besoek op 20 Junie 2012.
  5. ↑ Ivanov, Alexei V.; He, Huayiu; Yan, Liekun; Ryabov, Viktor V.; Shevko, Artem Y.; Palesskii, Stanislav V.; Nikolaeva, Irina V. (2013). "Siberian Traps large igneous province: Evidence for two flood basalt pulses around the Permo-Triassic boundary and in the Middle Triassic, and contemporaneous granitic magmatism". Earth-Science Reviews. 122: 58–76. Bibcode:2013ESRv..122...58I. doi:10.1016/j.earscirev.2013.04.001.
  6. ↑ Konstantinov, Konstantin M.; Bazhenov, Mikhail L.; Fetisova, Anna M.; Khutorskoy, Mikhail D. (Mei 2014). "Paleomagnetism of trap intrusions, East Siberia: Implications to flood basalt emplacement and the Permo–Triassic crisis of biosphere". Earth and Planetary Science Letters (in Engels). 394: 242–253. Bibcode:2014E&PSL.394..242K. doi:10.1016/j.epsl.2014.03.029.
  7. ↑ Erwin, Douglas H. (Januarie 1994). "The Permo-Triassic Extinction". Nature. 367 (6460): 231–236. Bibcode:1994Natur.367..231E. doi:10.1038/367231a0. S2CID 4328753.
  8. ↑ 8,0 8,1 Alm, Eric J.; Boyle, Edward A.; Cao, Changqun; Fournier, Gregory P.; French, Katherine L.; Rothman, Daniel H.; Summons, Roger E. (April 2014). "Methanogenic Burst in the End-Permian Carbon Cycle". PNAS. 111 (15): 5462–5467. Bibcode:2014PNAS..111.5462R. doi:10.1073/pnas.1318106111. PMC 3992638. PMID 24706773.
  9. ↑ Benton M J (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28573-2.
  10. ↑ Brannen, Peter (29 Julie 2017). "Opinion | when Life on Earth Was Nearly Extinguished". The New York Times.
  11. ↑ Becker, Luann; Poreda, Robert J.; Hunt, Andrew G.; Bunch, Theodore E.; Rampino, Michael (23 Februarie 2001). "Impact Event at the Permian-Triassic Boundary: Evidence from Extraterrestrial Noble Gases in Fullerenes". Science. 291 (5508): 1530–1533. Bibcode:2001Sci...291.1530B. doi:10.1126/science.1057243. PMID 11222855. S2CID 45230096.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Benton, Michael J.; Chen, Zhong-Qiang (Mei 2012). "The Timing and Pattern of Biotic Recovery Following the End-Permian Mass Extinction". Nature Geoscience. 5 (6): 375–383. Bibcode:2012NatGe...5..375C. doi:10.1038/ngeo1475. S2CID 55342040.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Siberiese_Trappe&oldid=2474216"