Hipnose

Hypnotic Séance (1887) deur Richard Bergh

Hipnose is 'n psigo-fisiologiese toestand wat 'n hipnotiseur met behulp van 'n bepaalde tegniek in 'n gewillige pasiënt of proefpersoon kan teweegbring. Dit is 'n toestand wat soortgelyk aan slaap of 'n beswyming skyn te wees, maar waartydens die gehipnotiseerde persoon tekens van uiters verhoogde konsentrasie en vatbaarheid vir die hipnotiseur se suggesties toon. Die gehipnotiseerde persoon is, in opdrag van die hipnotiseur, in staat tot optrede en reaksies wat hy normaalweg nie kan vermag nie. Die woord hipnose is in 1843 deur 'n Engelse geneesheer, James Braid, geskep. Hy het dit van die Griekse woord hypnos, wat "slaap" beteken, afgelei. Vandag word besef dat hierdie afleiding misleidend is, aangesien daar op wetenskaplike wyse bepaal is dat slaap en hipnose twee heeltemal verskillende toestande is. Hipnose word 'n geruime tyd al as hulpmiddel by die mediese en sosiale wetenskappe aangewend en word oral as 'n nuttige tegniek aanvaar. Daar is geen magiese of ander buitengewone vermoëns nodig om hipnose te beoefen nie. Enige persoon met die nodige kennis van die tegniek kan iemand hipnotiseer, maar dit behoort slegs deur opgeleide professionele persone beoefen te word.

Verwarring

Die populêre opvatting dat hipnose 'n vorm van slaap is, het heel waarskynlik ontstaan omdat hipnose dikwels deur suggesties van slaap aangebring word en dat die gehipnotiseerde persoon gewoonlik sy oë toehou. Hipnose is egter nie dieselfde as slaap nie; dit is trouens onmoontlik om gedurende normale slaap die buitengewone handelinge uit te voer wat wel in 'n hipnotiese toestand moontlik is.

Onder hipnose kan 'n persoon die uiterste mate van pyn verduur sonder om enige teken te toon dat hy dit voel, of die hipnotiseur kan hom na willekeur versoek om insidente uit sy verlede te herroep. Dit is natuurlik onmoontlik tydens normale slaap.

Tydens normale slaap neem die waarnemingsvermoë en konsentrasie af. By hipnose, daarenteen, word sowel waarnemingsvermoë as konsentrasie buitengewoon verskerp, hoewel dit dan beperk is tot sekere stimuli, gewoonlik die hipnotiseur se stem en sy suggesties.

Ten spyte van die positiewe eienskappe verbonde aan hipnose, kan hierdie tegniek ook misbruik word. So het verhoogkunstenaars wat van hierdie tegniek gebruik maak, by die publiek wanindrukke omtrent hipnose laat ontstaan. Hierdie verkeerde indrukke is verder versterk deur sensasionele berigte en artikels wat op onwaarhede gegrond is.

Enkele voorbeelde van hierdie onwaarhede is die volgende:

• Onwaarheid: Die hipnotiseur beskik oor buitengewone magte of vermoëns. Die waarheid is dat enige intelligente persoon wat oor 'n deeglike kennis van die mens sowel as effektiewe kommunikasiemetodes beskik, die tegniek kan bemeester. Geen buitengewone gawes of vermoëns is nodig nie.

• Onwaarheid: 'n Persoon onder hipnose sal dalk nie weer wakker word nie, of sal vir 'n lang tyd in dié toestand bly. Die waarheid is dat die toestand van hipnose vergelyk kan word met die kere wanneer iemand totaal verdiep raak in 'n boek of 'n rolprent en niks anders om hom raaksien of hoor nie. Dit is 'n toestand van hoogs gekonsentreerde aandag. Sodra die aandag verbreek word, sal die persoon "wakker word". Niemand het nog permanent in 'n hipnotiese toestand gebly nie. Alle vrees hiervoor is dus ongegrond.

• Onwaarheid: Hipnose kan altyd in slegs een of twee sessies 'n verkeerde gedragspatroon by 'n mens verander. Die waarheid is dat dit wel dikwels gebeur dat sulke verkeerde gedragspatrone, soos psigomatiese asook fisieke siektesimptome of slegte gewoontes (rook, bed natmaak, ensovoorts) , ná die eerste of tweede behandeling reggestel is. In die meeste gevalle word hipnose egter as hulpmiddel by terapie deur opgeleide sielkundiges, psigiaters of mediese dokters gebruik en vereis dit deeglike ontleding en tyd om probleme reg te stel.

• Onwaarheid: 'n Persoon moet swak wees of oor 'n swak wil beskik om gehipnotiseer te kan word. Die waarheid is dat hoe intelligenter en verbeeldingryker 'n persoon is, hoe makliker kan hy gehipnotiseer word. Dit is nie moontlik om mense van 'n subnormale intelligensievlak te hipnotiseer nie.

• Onwaarheid: Baie mense kan nie gehipnotiseer word nie. Die waarheid is dat 90% van alle normale mense gehipnotiseer kan word. Dit vereis intelligensie, verbeelding, vertroue en gewilligheid om saam te werk van die pasiënt en bekwaamheid van die hipnotiseur.

• Onwaarheid: Onder hipnose sal 'n persoon alles wat 'n hipnotiseur hom beveel, slaafs uitvoer ongeag of hierdie optrede goed of sleg is. Die waarheid is dat die gehipnotiseerde niks wat teen sy eie waardes of norme indruis, sal doen nie. Hy sal waarskynlik uit die hipnotiese toestand kom sodra so 'n suggestie gemaak word.

• Onwaarheid: 'n Hipnotiseur kan 'n gehipnotiseerde persoon 'n misdaad laat pleeg. Die waarheid is dat geen hipnotiseur 'n persoon 'n onwettige daad teen sy (die persoon se) sin kan laat pleeg nie.

• Onwaarheid: Die gehipnotiseerde moet in 'n diep beswyming wees voordat hy met sy probleme gehelp kan word of op die hipnotiseur se suggesties sal reageer. Die waarheid is dat 'n gehipnotiseerde persoon in die meeste gevalle die hipnotiseur se stem hoor en daarvan bewus is.

Die hipnotiese toestand kom in verskeie graadvlakke voor: van skaars waarneembaar tot 'n baie diep beswyming. Die graad van die hipnotiese toestand hang hoofsaaklik af van die pasiënt en van die rapport wat daar tussen die gehipnotiseerde en die hipnotiseur bestaan.

Geskiedenis

Die Oostenrykse arts Franz Anton Mesmer (1734–1815), wat in Frankryk gewerk het, was die eerste persoon wat hipnose as wetenskap toegepas het. (Die verskynsel van hipnose was reeds aan die Egiptenare en Perse bekend, wat dit met hul onderskeie godsdienste in verband gebring het.)

Mesmer het gemeen hipnose word deur magnetiese krag veroorsaak en het onder meer sy pasiënte behandel deur hulle met ysterkettings vas te bind. Volgens hom was die kettings 'n regstreekse bron van genesende krag. Die Skotse chirurg James Braid (1795–1860) het geprobeer om hipnose (mesmerisme, soos dit destyds bekend was) op 'n fisieke en sielkundige grondslag te verklaar, met die klem op die beïnvloedbaarheid van die pasiënt.

Een van die belangrikste bydraes op die gebied van die hipnose was dié van Sigmund Freud (1856–1939), veral ná sy kennismaking met die neuroloog Josef Breuer (1842–1925). Breuer het 'n histeriese pasiënt, Bertha Pappenheimer (later bekend as Anna O), gehipnotiseer en daarin geslaag om haar probleme met haar onder hipnose te bespreek. Na aanleiding hiervan het Freud en Breuer 'n tegniek genaamd hipnoterapie ontwikkel. Dit het behels dat die pasiënt onder hipnose 'n insident van persoonlike belang beleef. Die ontlading van emosies wat daarmee gepaard gaan, het dikwels 'n heilsame uitwerking op die pasiënt. Dit het Freud op die idee gebring dat menslike gedrag grootliks deur gevoelens wat nie bewustelik ervaar word nie, beïnvloed kan word. Hierdie gevoelens kan so pynlik en ondraaglik wees dat dit onderdruk word en dus op 'n onbewustelike vlak bly. Volgens Freud sou hipnose, net soos drome, hierdie onderdrukking van gevoelens tydelik ophef en insig daarin verskaf.

Kort ná die formulering van hierdie teorie het Freud weggebreek van die hipnoterapie omdat daar volgens hom te veel terapeutiese besware was. Ook ander artse het hul ondersoeke na hipnotiese verskynsels gestaak en die belangstelling in hipnose as wetenskap het eers weer ná die Tweede Wêreldoorlog opgevlam.

Ná die Tweede Wêreldoorlog

opvattings Die eerste periode van intensiewe studie oor hipnose is dus afgesluit sonder 'n wetenskaplik aanvaarbare verklaring van hipnotiese verskynsels.

Latere pogings om vas te stel wat hipnose eintlik is, was gegrond op nuwe sielkundige teorieë, byvoorbeeld die gekondisioneerde responsteorie, wat aan die Behaviourisme ontleen is.

Volgens hierdie teorie is die woorde waarmee die hipnotiseur hipnose opwek, gekoppel aan bepaalde gevoelens en gepaardgaande gedragspatrone in die daaglikse lewe, Die uitdrukking "ek is slaperig" word byvoorbeeld altyd met 'n gevoel van vaak wees geassosieer. Hieruit het kondisionering ontstaan, dit wil sê die gevoel en die uitspraak word altyd aan mekaar gekoppel. Die opdragte van die hipnotiseur sou dus vanweë vergelykbare kondisionering uitgevoer kon word.

Volgens 'n ander teorie uit die sestigerjare weet die pasiënt of proefpersoon gewoonlik dat hy gehipnotiseer gaan word en verwag dus dat ongewone dinge sal gebeur. Die hipnotiseur is self ook oortuig dat sy pasiënt uitsonderlike gedrag sal openbaar sodra hy deeglik onder hipnose is. Dié wedersydse hoë verwagtinge en die wil om daaraan te voldoen sou dan hipersuggestie bewerkstellig, en dit, volgens hierdie teorie, is in werklikheid die hipnose.

Hierdie opvattings is deur talle navorsers aanvaar, maar ander meen steeds dat dit geen volledige verklaring vir die hipnoseverskynsels bied nie.

Toepassing

Hipnoterapie word vandag op twee gebiede gebruik. Eerstens word dit aangewend om psigosomatiese siektesimptome deur regstreekse suggestie te verwyder. As 'n pasiënt byvoorbeeld oor pyne kla waarvoor geen fisieke oorsake gevind kan word nie, kan daar onder hipnose aan hom gesuggereer word dat hy gesond is of die sielkundige oorsaak van die probleem kan nagevors en reggestel word.

Benewens psigosomatiese toestande, kan hipnoses ook gebruik word om fisieke siektetoestande te verlig. Een van die jongste gebruike van hipnose is om die vrou se pyn tydens 'n bevalling te verlig.Ander gebruike van hipnose in dié verband sluit onder meer in die hulp wat by verslanking gegee word asook on op te hou rook.

Tweedens word hipnose, net soos deur Freud en Breuer, as sielkunde instrument aangewend om die pasiënt traumatiese gebeure wat hy nie kan verwerk nie, te laat herleef. Deur die hipnotiese herlewing van hierdie gebeure in 'n veilige en gekontroleerde omgewing kan die pasiënt vryelik uiting gee aan sy emosies. Op dié manier leer hy hoe om hierdie emosies te hanteer.

'n Gespesialiseerde toepassing hiervan is die sogenaamde leeftydsregressie, waar die gehipnotiseerde opdrag kry om in die verlede terug te gaan. Die hipnotiseur beskryf dan 'n situasie uit die verlede wat aan hom bekend is, en laat die pasiënt daarop reageer. Die pasiënt word dus in staat gestel om sekere gebeure en die emosies wat daarmee gepaard gegaan het, te herleef. Hier gebeur dit dikwels dat die emosies baie sterker onthou word as die meegaande gebeure.

Hipnose-induksie

Die skepping van 'n toestand van hipnose word hipnose-induksie genoem en die opheffing daarvan hipnosededuksie. Daar is verskeie maniere van hipnose-induksie. Die twee metodes wat die meeste gebruik word, is handswewing en oogfiksasie. By handswewing word gesuggereer dat die persoon se een hand al hoe ligter word en na sy gesig toe "sweef" (beweeg). As die hand die gesig raak, word gesuggereer dat die persoon slaap.

By oogfiksasie moet die pasiënt byvoorbeeld stip op die punt van 'n pen konsentreer wat kan beweeg of stillê. Intussen suggereer die hipnotiseur dat die pasiënt aan die slaap raak.

Die metodes wat gebruik word, hang af van die ingesteldheid van die pasiënt en die hipnotiseur se persoonlike voorkeur, Die verskillende induksiemetodes toon egter feitlik almal dieselfde kenmerke:

• Die hipnotiseur vra die pasiënt om hom sekere dinge te verbeel. Dié versoek kan wissel van gebiedend tot vriendelik-vraend.

• Die hipnotiseur herhaal sy versoek totdat die persoon daaraan voldoen.
• Die hipnotiseur voorspel 'n bepaalde gedragspatroon by die proefpersoon, waaraan spontaan voldoen word. Die hipnotiseur kan byvoorbeeld sê: "U kyk stip na u hande en u oë sal traan". Dit gebeur dan ook, hoewel die trane die gevolg van die staar is en nie 'n reaksie op die suggestie van die hipnotiseur nie. Indien dié proefneming slaag, het 'n volgende opdrag 'n groter kans op welslae aangesien die pasiënt vertroue opbou in die hipnotiseur se vermoë om sy optredes te voorspel.
• Die hipnotiseur beklemtoon sy woorde deur beeldspraak. 'n Stelling soos "Daar is gom aan u handpalms en u kan u hande nie van mekaar af los kry nie", moet gepaard gaan met die korrekte stemtoonhoogte, volume en praatspoed.
• Die suggesties van die hipnotiseur moet op net een manier vertolk kan word, Hy sal dus nie sê "U lig u hand op" nie, maar wel "U lig u linkerhand op ". So word enige verwarring uitgeskakel.
• Daar word met maklike opdragte begin wat dan algaande moeiliker gemaak word.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Vol. 11, 20-22, ISBN 0 908409 52 4