Friesland

Provincie Friesland

Vlagge Waepen
'Oôdstad	Leêuwarden
Commissaoris van de Konieng	Arno Brok (VVD)
Belangriekste godsdienst(en)	protestant (33%), katteliek (7%)
Belangriekste streektaele(n)	Fries, Stadsfries, Bildts, Stelliengwerfs, Greuniengs
Oppervlakte - Totaol - Land - Waeter	daerde 5.753 km² 3.340 km² 2.413 km²
Inweuners - Totaol - Bevolkiengsdichteid	achtste 662.000 (2024) 198 inw./km²
Gemeênten	18
Volkslied	De âlde Friezen
Officiële website	www.fryslan.frl

Friesland (Fries (officieel): Fryslân) is 'n Nederlandse provincie die-a in 't noorden van 't land leit. Ze grenst an Greunienge, Drenthe, Overiessel, Flevoland en, over d'n Afsluutdiek, an Noord-'Olland. 'Oôdstad en groôste stad is Leêuwarden. Friesland is de eênige provincie daer-a nessens Nederlands ok nog 'n aore taele officieel is, naemelijk 't Fries. De Friese naem van de provincie, Fryslân, is ok in 't Nederlands d'n eênige officiële.

Geografie

Friesland bestaet uut 'n vasteland en de Waddeneilanden Vlieland, Terschellienge, Ameland en Schiermonnikoôg. Dit bin vier van de vuuf beweunde Waddeneilanden in Nederland. Deze eilanden bin in vroeg-historische tieden ontstae deur overstromiengen; 't groôste deêl van 't toen ondergelope land vaolt nog altoos bie ebbe droog. Die gronden, die-an Wadden genoemd ore en leie in de Waddenzeê, bin 't riekste natuurgebied van Nederland. 't Vasteland is 'eel agraorisch en bestaet vo 'n groôt deêl uut polderland. Deu turfsteken in vroegere tieden bin d'r groôte plassen ontstae die toet meren uutgroeide. Vandaeg bin dat voraol nog 't Tjeukemeer, 't Sneekermeer en de Fluessen. 't Lauwersmeer is 'n kreêke op de grenze mee Greunienge.

Inweunerantal

D' ontwikkelieng van 't inweunerantal:

• 1850 — 248.000
• 1900 — 345.000
• 1950 — 465.000
• 1960 — 478.000
• 1970 — 522.000
• 1980 — 584.000
• 1990 — 599.000
• 2000 — 625.000
• 2010 — 646.000
• 2020 — 650.000
• 2024 — 662.000

Geschiedenisse

In de Romeinsen tied wier Noord-Nederland beweund deu 'n Germaons volk de Frisii of Friezen, maer 't is nie zeker of dit volk 'tzelfde was as de Friezen die-an d'r vandaeg d'n dag nog leve. Op 't laegliggend land bouwde de beweuners terpen, groôte vliedbergen, daer-a laeter 'eêle durpen op zouwe ontstae. Nae de Groôte Volksver'uziengen besloeg 't gebied van de Friezen (vanaf noe gaet 't mee zeker'eid om 'tzelfde volk as tegewoordig) 'n eêl kustgebied wat-a liep van de Vlaemse kust toet an de Weser. In de Vroege Middeleêuwen verstoenge de mensen onder "Friesland" dit 'ele gebied. In de zevende eêuwe onderwerpe de Franken de Friezen. 't Gebied oor dan in drie deêlen verdeêld: West-Friesland ten westen van 't Vlie, midden-Friesland tussen Vlie en Lauwers, Oôst-Friesland ten oôsten van de Lauwers. 't Middeste stik bluuf bekend stae as "Friesland".

In 't zuden van West-Friesland ontstaet 't graefschap 'Olland. De 'Ollanders, die-an 'n Frankisch dialect bin gae spreke en agauw nie meer as Friezen gezie ore, breie ulder macht steês meer uut toet ze uutendelienge onder Floris V van 'Olland 'eel West-Friesland onder controle kriege. In Oôst-Friesland gaet 't aors: daer komt de macht bie locaole 'eren te leien. In 't stik tussen Lauwers en Eems kreeg de stad Greunienge, intussen Saksischtaelig, lanksaeman de macht. 't Ende kwam in 1498, as 'ertog Albrecht van Saksen toet 'Eêre van Friesland benoemd wier. Dit is ok 't moment daerop de verschillende Frieslanden definitief van mekaore gescheie wiere. Zoôwè ten westen as ten oôsten was 't Fries uutgesturve ten gunste van aore taelen, zoôdat alleêne Friesland tussen Vlie en Lauwers as "echt Friesland" overbleef.

De kommende eêuwen wier Friesland glad geïntegreerd in de politiek van 'eel de Nederlanden. 't Kwam onder regerienge van Kaerel V, wier agauw calvinistisch en kwam mee in opstand tegen de Spanjolen. Nae 1648 wier 't 'n gewoon gewest mee 'n kleine afvaerdigienge in de Staeten-Generaol. Tiedens de tweê Stad'ouwerloôze Tiedperken ao Friesland gewoon 'n stad'ouwer.

In d'n Tweêde wereldoorlog wiere de eilanden Vlieland en Terschellienge, die-an altoos bie Noord-'Olland g'ore aodde, bie Friesland gevoegd. De ouwe indeêlienge van 't vasteland in 11 steden en 30 grietenieën wier, in de vurm van gemeênten, onveranderd ang'ouwe toet 1 januaori 1984, as 'n 'erindeêlienge 'n ende maekte an de kleinste van die gemeênten.

Politiek en bestier

Provincie

De Provinciaole Staeten van Friesland è 43 zeêtels (vò 2007 waeren dat 'r 55). Sins de verkieziengen van maerte 2023 is de verdeêlienge zoô:

Oliefkleur bin partijen van Gedeputeêrde Staeten.

Uutslag Staetenverkieziengen
Partij	2023	2019	2015	2011	2007
BBB	14
PvdA	5	6	7	11	12
CDA	4	8	9	8	12
FNP ¹	4	4	4	4	5
VVD	3	4	5	6	5
GL	3	3	1	2	2
CU	2	3	3	3	3
PVV	2	3	4	4
FVD	1	6
SP	1	2	5	3	4
PvdD	1	1	1
D66	1	2	3	2
JA21	1
PBF ²	1
50+		1	1
Zeêtels	43	43	43	43	43
Coalitie	24	22	23	23	25
Opkomst	66%	59%	53%	60%	54%

¹ FNP is Fryske Nasjonale Partij.

² PBF is Provinciaal Belang Fryslân.

Gemeênten

Friesland ei 18 gemeênten sins 2019. Vier gemeênten divan bin eilandgemeênten, naemelijk Vlieland, Terschellienge, Aemeland en Schiermonnikoôg.

Achtkarspelen Aemeland (Ameland) Dantumadeel (Dantumadiel) De Friese Meren (De Fryske Marren) Eêrenveen (Heerenveen) Harlingen Leêuwarden (Leeuwarden) Noôrdoôst-Friesland (Noardeast-Fryslân) Oôststelliengwerf (Ooststellingwerf)

Opsterland Schiermonnikoôg (Schiermonnikoog) Smallingerland Terschellienge (Terschelling) Tietjerksteradeel (Tytsjerksteradiel) Vlieland Waedhoeke (Waadhoeke) Weststelliengwerf (Weststellingwerf) Zuudwest-Friesland (Súdwest-Fryslân)

Waeterschappen

Friesland kent mar een waeterschap, het waeterschap Friesland.

Cultuur

Godsdienst

Friesland is groôtendeels protestant. De Griffermeêrde kerke is nae verouding groôt in Friesland. D'r bin nie vee Kattelieken of Bevindelijk-Griffermeerden. De leste jaeren wint onkerkelijkeid terrein, evenas in de rest van Nederland. Moslims vin'je d'r nie vee.

Taele

't Westerlauwers Fries oor gesproke in 't groôtste deêl van de Nederlandse provincie Friesland. Uutzonderiengen bin de eilanden Vlieland en Ameland, de Stelliengwerven (in 't zuudoôsten), 't Kollumerland en 't Bildt. 'n Klein gebiedje in westelijk Greunienge is weer wè Friestaelig. In de steeën oor sins jaer en dag Stadsfries gepraot, wat-a 'n Nederlands, gin Fries, dialect is. Aolles bie mekaore praot iets meer as d'elt van de Friezen nog Fries, dat bin zoô'n 350.000 mensen. Nog vee meer mensen kunne Fries praote mae doeë 't nie zoô dikkels. Vèruut de meêsten kunne 't verstae. Toch gaet 't gebruuk van 't Fries merkbaer achteruut, in elk geval in 't daegeliks leven. Op schrift is de taele aolomtegenwoordeg en de schriftelike be'eersienge van 't Fries gaet juust voruut.

Folklore

Een bekende Friese folklore is de Elfsteêdentocht, een schaestocht van ruum 200 kilometer. Fierljeppen en Kaetsen binne bekende Friese sporten.

Lienks nae buten

• Provincie Friesland
• Plaatsengids
• AlleCijfers