Aller au contenu

elaxhî

Èn årtike di Wiccionaire.
Loukîz eto : alaxhî.

Etimolodjeye

[candjî]

Bodje « laxhe » avou l’ betchete « e- » d’ ecloyaedje des viebes, avou l’ cawete di codjowaedje «  » des viebes; mete dins l’ laxhe.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) elaxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) elaxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) elaxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) elaxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) elaxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) elaxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) elaxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) elaxhî
Ôtes codjowaedjes come waitî

elaxhî

  1. (viebe å coplemint) mete (ene biesse) dins ene laxhe.
    • On-z elaxhe les tchéns ki hagnèt.
    • (Li Leu eyet l' Tchén) - Leye on pô vir, cwè çki t' as la po ene rogne ? - O, ça, ç' n' est rén ! - Årèss estî coixhî ? - C' est ptete el plaece del tchinne, ou çki dj' so-st elaxhî Léon Bernus (fråze rifondowe). (ratournant Jean de Lafontaine
    • Pus lon, des hôtès rotches k’ ont l’ vizaedje tot dgreté
      N’ ont k’ des bouxhons di djniesses po ene gote si gåyoter
      Ou kékès margarites k’ elaxhèt dvins ene blanke frågne
      Li stitcha k’ elzès håynêye
      (Fråjhûlès gågåyes so des coirs d’ adjeyant). Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dizeû Êwaye », 1919, p.87 (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) (imådjreçmint) si fé vey voltî (d’ ene sakî), et l’ ritni come pa ene laxhe.
    • Li djonnea s' aveut beazebén leyî elaxhî d' ene crapåde ki n' conoxheut ni d' Eve ni d' Adan.
  3. (viebe å coplemint) serer dins ses bresses.
    • Li vî grand-pere elaxha l' efant dvins ses bresses.
    • Des vigreus bresses l' avént-st elaxhî et ene tchôde, moyeye boke båjhive tot avå s' vizaedje. Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
  4. (viebe å prono) : Loukîz a : « s’ elaxhî ». Loukîz a : s' elaxhî

Ratourneures

[candjî]
  1. On n' elaxhe nén s' tchén avou des såçusses : i n' fåt nén diner l' ocåzion a ene djin di fé çou k' vos lyi disfindoz.

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
tini e-n ene laxhe
prinde dins ses bresses

Pårticipe erirece

[candjî]

elaxhî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "elaxhî".
    • (Li Leu eyet l' Tchén) - Leye on pô vir, cwè çki t' as la po ene rogne ? - O, ça, ç' n' est rén ! - Årèss estî coixhî ? - C' est ptete el plaece del tchinne, ou çki dj' so-st elaxhî Léon Bernus (fråze rifondowe).
    • Des vigreus bresses l' avént-st elaxhî et ene tchôde, moyeye boke båjhive totavå s' vizaedje. Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).

Addjectif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin elaxhî elaxhîs
femrin padrî elaxheye elaxheyes
femrin padvant elaxheye elaxheyès

elaxhî omrin

  1. tinou come pa ene laxhe.
    • Vo les la elaxhîs po tote leu vicåreye.
    • A ! Ci-la ki n’ sait nén çou k’ c’ est d’ esse elaxhî,
      Çou k’ c’ est d’ esse prijhnî, cwand on cmince a prinde veye. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.45, “Agnuss” (fråze rifondowe).
    • I rwaite li walon come on diyaleke elaxhî al civilizåcion des viyaedjes, et ki doet, dabôrd, disparexhe avou leye. Lucyin Mahin.
    • E l' Edjipe, todi, li djustice n' est nén-st elaxheye al moennance politike. Lucyin Mahin.
    • Li walon est ene vraiye drouke por mi: dji so-st elaxhî après, come des ôtes k' ont leu ptit molon: li tévé, li fotbal, les colons... u li hachich. Lucyin Mahin.
    • Des elaxheyès djins (après l' cigarete, les droukes, les djeus videyos...), end a des cints et des cints.

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Ratourneures

[candjî]
  1. eroyene-elaxhî, nicotene-elaxheye, cafeyene-elaxhî : ki n' si sait pus passer d' eroyene, di cigarete, di cafè, evnd.
    • Li metadone ni va k' po les droukés eroyene-elaxhîs.

Ratournaedjes

[candjî]
elaxhî