elaxhî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Bodje « laxhe » avou l’ betchete « e- » d’ ecloyaedje des viebes, avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; mete dins l’ laxhe.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɛ.la.ˈhiː/ /ɛ.la.ˈʃiː/ /ɛ̃.la.ˈʃiː/ /a.la.ˈʃiː/ /a.la.ˈʃi/ /a.la.ˈʃe/ /a.la.ˈʃɛ/ (betchfessî xh)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛ.la.ˈʃiː/
- Ricepeures : e·la·xhî
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | elaxhe |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | elaxhîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | elaxhans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | elaxhnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | elaxhrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | elaxhive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | elaxhe |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | elaxhî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
elaxhî
- (viebe å coplemint) mete (ene biesse) dins ene laxhe.
- On-z elaxhe les tchéns ki hagnèt.
- (Li Leu eyet l' Tchén) - Leye on pô vir, cwè çki t' as la po ene rogne ? - O, ça, ç' n' est rén ! - Årèss estî coixhî ? - C' est ptete el plaece del tchinne, ou çki dj' so-st elaxhî — Léon Bernus (fråze rifondowe). (ratournant Jean de Lafontaine
- Pus lon, des hôtès rotches k’ ont l’ vizaedje tot dgreté
N’ ont k’ des bouxhons di djniesses po ene gote si gåyoter
Ou kékès margarites k’ elaxhèt dvins ene blanke frågne
Li stitcha k’ elzès håynêye
(Fråjhûlès gågåyes so des coirs d’ adjeyant). — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dizeû Êwaye », 1919, p.87 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) (imådjreçmint) si fé vey voltî (d’ ene sakî), et l’ ritni come pa ene laxhe.
- Li djonnea s' aveut beazebén leyî elaxhî d' ene crapåde ki n' conoxheut ni d' Eve ni d' Adan.
- (viebe å coplemint) serer dins ses bresses.
- Li vî grand-pere elaxha l' efant dvins ses bresses.
- Des vigreus bresses l' avént-st elaxhî et ene tchôde, moyeye boke båjhive tot avå s' vizaedje. — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
- (viebe å prono) : Loukîz a : « s’ elaxhî ». Loukîz a : s' elaxhî
Ratourneures
[candjî]- On n' elaxhe nén s' tchén avou des såçusses : i n' fåt nén diner l' ocåzion a ene djin di fé çou k' vos lyi disfindoz.
Parintaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]tini e-n ene laxhe
- Arabe marokin : ربط (ary) = rebe6
- Francès : tenir en laisse (fr)
Pårticipe erirece
[candjî]elaxhî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "elaxhî".
- (Li Leu eyet l' Tchén) - Leye on pô vir, cwè çki t' as la po ene rogne ? - O, ça, ç' n' est rén ! - Årèss estî coixhî ? - C' est ptete el plaece del tchinne, ou çki dj' so-st elaxhî — Léon Bernus (fråze rifondowe).
- Des vigreus bresses l' avént-st elaxhî et ene tchôde, moyeye boke båjhive totavå s' vizaedje. — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | elaxhî | elaxhîs |
femrin padrî | elaxheye | elaxheyes |
femrin padvant | elaxheye | elaxheyès |
elaxhî omrin
- tinou come pa ene laxhe.
- Vo les la elaxhîs po tote leu vicåreye.
- A ! Ci-la ki n’ sait nén çou k’ c’ est d’ esse elaxhî,
Çou k’ c’ est d’ esse prijhnî, cwand on cmince a prinde veye. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.45, “Agnuss” (fråze rifondowe). - I rwaite li walon come on diyaleke elaxhî al civilizåcion des viyaedjes, et ki doet, dabôrd, disparexhe avou leye. — Lucyin Mahin.
- E l' Edjipe, todi, li djustice n' est nén-st elaxheye al moennance politike. — Lucyin Mahin.
- Li walon est ene vraiye drouke por mi: dji so-st elaxhî après, come des ôtes k' ont leu ptit molon: li tévé, li fotbal, les colons... u li hachich. — Lucyin Mahin.
- Des elaxheyès djins (après l' cigarete, les droukes, les djeus videyos...), end a des cints et des cints.
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Ratourneures
[candjî]- eroyene-elaxhî, nicotene-elaxheye, cafeyene-elaxhî : ki n' si sait pus passer d' eroyene, di cigarete, di cafè, evnd.
- Li metadone ni va k' po les droukés eroyene-elaxhîs.
Ratournaedjes
[candjî]Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon avou l' betchete e- d' ecloyaedje
- Viebes do walon avou l' cawete -î
- Mots avou l' betchfessî xh
- Mots do walon di troes pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come waitî
- Viebes å prono do walon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Pårticipes erireces do walon
- Viebes do walon ki l' pårticipe erirece est parey ki l' infinitif
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes