mete

Walon (Rifondou)

Prononçaedje

AFE :
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mɛt/ (minme prononçaedje pattavå)
Ricepeures : nén rcepåve

Etimolodjeye 1

Tayon-bodje latén « mittere » ‎(« evoyî »).

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	mete
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	metoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	metans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	metnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	metrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	meteu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	mete
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	metou
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

mete (viebe å coplemint) (å prono : si mete)

plaecî, poizer ene sawice.
- Metoz l’ éndjole sol buro.
diner (ene martchandijhe).
- Vos m’ metroz deus cwårés blancs pwins.
si moussî avou (on mousmint).
- Li bon rwè Dagobert a metou s’ coulote a l’ evier.
- Å matén, tot metant m’ pantalon, dj’ a råyî l’ prumî boton ! — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.42 (fråze rifondowe).
esse moussî avou (on mousmint).
- I mete todi l’ minme costume.
diner ene rawete so ene sacwè ki s’ vind e-n ene håsse.
- Ti metreus meye francs dpus, t’ åreus l’ boket.
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « djus ») prinde pol mete pus bas.
- Vraiye ki li ptit xhufleu, k' on vént do mete djus do djivå po fé taire l' efant ki n' voleut nén doirmi, ni prind gote asteme al pope d' Anverse. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.6 (fråze rifondowe).

Ratourneures

Parintaedje

formete
metaedje
metans
metåve
meteu
meteure
permetance (fr. tolérance, permissivité)
permete
promesse
prometaedje
promete
prometeu
rimetaedje
rimetant
rimete
ripromete
ritransmete
ritransmeteu
sormetant
transmetaedje
transmete
transmeteu

Mots d’ aplacaedje

mete evoye
mete e pådje : epådjner (radjinçner les scrijhaedje et les dessinaedjes d’ ene gazete, d’ on live, evnd.)
mete el sinne : essinner
mete e coleur

Sinonimeye

(mete waeraxhmint): tchôkî, fote, taper, bouter, bôrer, stitchî
(si moussî avou des solés, des berikes): tchåssî
(aveur on mousmint sor lu): poirter

Contråve

dismete

Ortografeyes

Divant 1900 :

mett : E177, E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

mète : C1, C8, C99, E1, E170, O0, O4, S0

E rfondou walon :

mete : R10 ^(lére), R11 ^(lére), R13, R15

Ratournaedjes

plaecî

Arabe marokin : دار ^(ary) =‎ dir
Almand : setzen ^(de), stellen ^(de), legen ^(de)
Inglès : to put ^(en)
Espagnol : poner ^(es)
Francès : mettre ^(fr)
Neyerlandès : zetten ^(nl), plaatsen ^(nl), leggen ^(nl)

si moussî avou

Arabe marokin : دار ^(ary) =‎ dar; لبس ^(ary) = لْبس =‎ lbes
Almand : anziehen ^(de)
Inglès : to put on ^(en)
Francès : mettre ^(fr), vêtir ^(fr)
Neyerlandès : aantrekken ^(nl), aandoen ^(nl)

aveur sor lu (come mousseure)

Arabe marokin : لبس ^(ary) = لْبس =‎ lbes
Almand : tragen ^(de)
Inglès : to wear ^(en)
Francès : mettre ^(fr), porter ^(fr)
Neyerlandès : dragen ^(nl)

Codjowas

mete

indicatif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « mete ».
- Dji tel mete di costé, dabôrd ?
suddjonctif prezintrece, prumire et troejhinme djins do singulî, do viebe « mete ».
- Fåt i k' dji mete ene regate ?
kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece, do viebe « mete ».
- Mete deus veres di rawete !

Etimolodjeye 2

Calcaedje do francès « mètre »

Sustantif

singulî	pluriyal
mete	metes

mete omrin

(muzeure) unité di mzuraedje d’ ene longueur.
- C’ est èn åbe di shijh metes di hôt.
- Il a fwait ene hope d’ on mete, télmint il a yeu peu.
usteye po mzurer cisse longueur la.
- on mete di maçon, on mete di costire.

Mots vijhéns

valixhance	10^-9	10^-6	10^-3	10^-2	10^-1	10⁰	10¹	10²	10³	10⁶	10⁹
no	nanomete	micromete	milimete	cintimete	decimete	mete	decamete	ectomete	kilomete	megamete	gigamete
simbole	nm	μm	mm	cm	dm	m	dam	hm	km	Mm	Gm