Sefalosporinlar
Sefalosporinlar (inglizcha: cephalosporins) kimyoviy tuzilishi 7-aminosefalosporan kislotasiga (7-ACA) asoslangan b-laktam antibiotiklari sinfidir. Sefalosporinlarning penitsillinlarga nisbatan asosiy xususiyatlari ularning mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqarilgan fermentlar - b-laktamazalarga nisbatan ko'proq chidamliligidir. Ma'lum bo'lishicha, yuqori antibakterial faollikka ega boʻlgan birinchi sefalosporin antibiotiklari b-laktamazalarga to'liq qarshilik ko'rsatmaydi. Plazmid laktamazalarga chidamli bo'lib, ular gram-manfiy bakteriyalar tomonidan ishlab chiqarilgan xromosoma laktamazalari tomonidan yo'q qilinadi. Sefalosporinlarning barqarorligini oshirish, mikroblarga qarshi ta'sir doirasini kengaytirish va farmakokinetik parametrlarini yaxshilash uchun ularning ko'plab yarim sintetik hosilalari sintez qilindi. Sefalosporinlarni o'z ichiga olgan, ularni yo'q qiladigan fermentlar ingibitorlari bilan kombinatsiyalangan preparatlar ham yaratilgan (masalan. Sulperazon).
Qo'llash nuqtasi va ta'sir mexanizmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sefalosporinlar bakteritsid ta'sir ko'rsatadi. Ushbu ta'sir mexanizmi ko'payish bosqichida boʻlgan bakteriyalar[1] hujayra devorining shikastlanishi (peptidoglikan qatlamining sintezini bostirish) va avtolitik fermentlarning chiqarilishi bilan bog'liq bo'lib, bu ularning o'limiga olib keladi.
Boshqa ta'sir mexanizmlari: sideroforlar (Cefiderocol).
Kashf etilish tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sefalosporinlar birinchi marta Cephalosporium acremonium kulturasidan 1948-yilda italiyalik olim Джузеппе Бротзу[en][2] tomonidan ajratilgan bo'lib, u kulturalar faol beta-laktamazaga ega boʻlgan tif isitmasi qo'zg'atuvchisi Salmonella typhi ni samarali o'ldiradigan moddalar hosil qilishini kuzatgan. Oksford universiteti tadqiqotchilari sefalosporin S ni ajratib olishdi. Sefalosporinlar guruhidan birinchi antibiotik sefalotin 1964-yilda Eli Lilli tomonidan olingan.
Klassifikatsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hozirgi vaqtda sefalosporinlar tuzilishi, ta'sir doirasi va b-laktamazalarga chidamliligiga ko'ra 5 guruhga bo'lingan:
| I avlod | II avlod | III avlod | IV avlod | V avlod |
|---|---|---|---|---|
| sefaloridin[en] , цефалотин[en] [en , цефапирин[en] , цефрадин[en] en], цефадроксил[en] [ uz | sefuroksim, цефаклор[en], sefamandol, цефотиам[en] цефпрозил[en] , sefprozil | sefotaksim, цефоперазон[en], seftriakson, , seftazidim, sefiksim, sefpodoksim , цефодизим[en] sefetamet | sefpirom, sefepim | seftobiprol, seftarolin, seftolosan |
- Shuningdek, sefalosporinlarning organizmga so'rilish darajasiga, ta'sirning rivojlanish tezligiga, ta'sir qilish muddatiga, metabolizmiga va organizmga kiritilish usuliga qarab (enteral va parenteral) tasnifi mavjud.
Farmakokinetikasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oshqozon-ichak traktidan sefuroksim, sefaleksin (dozaning 90%) va sefiksim (qabul qilingan dozaning 40-50 %i[3]) so'riladi. Qolgan sefalosporinlar nafaqat so'rilmaydi, balki shilliq qavatlarni juda bezovta qiladi. Sefaleksinning so'rilishi tez sodir bo'ladi; chaqaloqlarning qondagi maksimal kontsentratsiyasi 30 daqiqadan so'ng, kattaroq bolalarda esa - 1-2 soatdan keyin sodir bo'ladi, lekin u (kontsentratsiya) parenteral yuborishdan keyin kamroq bo'ladi. Shuning uchun og'iz dozasi odatdagidan 2-3 baravar yuqori bo'lishi kerak. Sefalosporinlarni mushak ichiga yuborish bilan ularning qon plazmasidagi maksimal kontsentratsiyasi 30-60 daqiqadan so'ng, chaqaloqlarda - 30 daqiqadan so'ng, ba'zan oldinroq sodir bo'ladi.
Qon plazmasida ularning barchasi qon oqsillari bilan bog'lanadi, ammo turli darajada: sefaleksin - 10-17%, sefalorid - 10-30% (qonda past konsentratsiyada - 60% gacha), sefuroksim - 33- 41%, sefotaksim - 27-60%, sefamandol - 70-80% va sefazolin - 70-90%. Ular turli to'qimalarga turlicha kirib boradi. 1 va 2 avlod sefalosporinlari qon-miya to'sig'i orqali yomon o'tadi. Shuning uchun ular boshlang'ich meningit yoki uning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin boʻlgan og'ir infeksiyalarda shubha qilingan hollarda foydalanish tavsiya etilmaydi.
Ushbu sefalosporinlar bilan bolalarni davolashda ikkilamchi meningit paydo bo'lishi haqida xabarlar mavjud. Ular asosan buyraklar orqali, asosan glomerulyar filtratsiya orqali, qisman kanalcha sekretsiya bilan chiqariladi. Ushbu jarayonning tezligi turli preparatlarda farq qiladi.
Kreatinin klirensining pasayishi bilan qayd etilgan buyraklar faoliyatining yomonlashuvida sefalosporinlarning chiqarilishining kechikishi, ularning t1/2 uzayishi kuzatiladi: sefalorid uchun 20-24 soatgacha, sefalotin uchun - 5,5 soatgacha, sefaleksin uchun - 5,3 soatgacha, sefazolin uchun - 18-36 soatgacha, sefamandol uchun - 11 soatgacha, sefotaksim uchun - 2,6 soatgacha. Takroriy qo'llanganda ular to'planishi mumkin, bu qon plazmasi va to'qimalarda preparat kontsentratsiyasining oshishiga va uning toksikligining oshishiga olib keladi. Shuning uchun kreatinin klirensi pasaygan bemorlarga dori-darmonlarni kamroq va kichikroq dozalarda yuborish kerak bo'ladi.
Nojo'ya ta'sirlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Penitsillinlar va karbapenemlarga yuqori sezuvchanligi boʻlgan bemorlarning taxminan 10% qismi 1975 yilda birinchi marta ko'rsatilgan sefalosporinlarga ham sezgir.[4] Sefalosporinlarni tayinlashda nojo'ya ta'sirlarni (allergik reaksiyalar, buyrak funksiyasining buzilishi va boshqalar) rivojlanish ehtimolini hisobga olish kerak. Biroq, allergik reaksiyalarning chastotasi penitsillinlarga qaraganda kamroq. Shunga qaramay, sefalosporinlarga yuqori sezuvchanlik reaksiyalari boʻlgan bemorlarga sefalosporinlarni buyurishda ehtiyot bo'lish tavsiya etiladi.
Sefalosporinlarning katta dozalarini tomir ichiga yuborishd, ayniqsa takroriy inyektsiya qilinganda, vaqtinchalik gipertermiya, paroksismal yo'tal, miyalgiya kuzatilishi mumkin.
Zamonaviy adabiyotlarda "eng yangi" sefalosporinlarning kiritilishi bilan qon yaratilishining buzilishi haqida habarlar mavjud; ba'zan yuzaga keladigan qon ketishining individual holatlari sefalosporinlar tomonidan K vitamini ishlab chiqarish uchun javob beradigan mikrofloraning o'sishini bostirish bilan bog'liq. "Gematologik" asoratlar qatoriga subklinik gemoliz ham kiradi.
Spirtli ichimliklar bilan mos kelmaydi - birgalikda qo'llanilganda aldegid degidrogenaza ingibitsiyalanadi, keyin esa antabus effekti kuzatiladi.
Qo'llash mumkin bo'lmagan holatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Barcha sefalosporinlar ushbu guruhdagi har qanday dori-darmonlarga kuchli allergiyada ta'qiqlanadi. Jigar va buyraklar faoliyati buzilgan bemorlarga ularni buyurishda ehtiyot bo'lish kerak.
Eslatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Сидоренко С.В., Козлов С.Н. „Практическое руководство по антиинфекционной химиотерапии: Группа цефалоспоринов“. НИИАХ СГМА. 2010-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-fevral.
- ↑ Podolsky, M. Lawrence (1998) Cures Out of Chaos: How Unexpected Discoveries Led to Breakthroughs in Medicine and Health, Harwood Academic Publishers
- ↑ „Цефиксим - официальная инструкция по применению, аналоги“ (ru). medi.ru. Qaraldi: 2018-yil 17-noyabr.
- ↑ Dash C. H. Penicillin allergy and the cephalosporins(ingl.) // Andoza:Нп3 : journal. — 1975. — Vol. 1, no. 3 Suppl. — P. 107—118. — Andoza:PMID.