tish

Oʻzbekcha (uz)

tish I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tish

Etimologiyasi

TISH ' chaynash uchun xizmat qiladigan suyaksimon aʼzo'. Juvon yelkasi osha Sidiqjonga qarab, oppoq, marjondek tizilgan tishlarini yarqiratib iljaydi (Abdulla Qaqqor) . Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli tï:sh tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 243), oʻsha davrlardayoq ï: unlisining choʻziqlik belgisi (Devon, III, 138; DS, 563), Oʻzbek tilida esa qattiqlik belgisi yoʻqolgan: tï:sh > tïsh > tish.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 anat. Ovqat yeyish, tishlash, chaynash, tutib turish uchun xizmat qiladi-gan aʼzo. ◆ Kurak tish. Oziq tish. Fil tishi. Tilla tish. Tish choʻtkasi. Tish pastasi. Tish doktori. Tish tozalamoq. Tish qoʻymoq, Tishni sugʻurmoq (olmoq). m ◆ Juvon yelkasi osha Si-diqjonga qarab, oppoq, marjondek tizil-gan tishlarini yarqiratib iljaydi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Tish yormoq 1) tishi koʻrina boshlamoq, chiqa boshlamoq (yosh bola, goʻdak haqida); 2) gap bilan bildirmoq, ogʻiz ochmoq; aytmoq. ◆ Bu toʻgʻrida qoʻshnimizga tish yorgan edim, u: -Bitta-yarimtasining tomogʻini moyla-mabsiz-da, — dedi. "Mushtum" . ◆ Taransevning allaqayoqqa bosh olib ketganidan xabardor boʻlsa ham, birovga tish yormadi. "Mushtum" . Tishi chiqmoq Maʼlum soʻz yoki soʻz birikmasi bilan birikib, soʻz (soʻz birikmasi) bil-dirgan ish-faoliyat, sohada ulgʻayganlikni, tanilganlikni bildiradi. ◆ ..kechagina shinel kiygan Chernetsov, harbiyda tishi chiqib, har-biyda balogʻatga yetgan kapitanga taktika-dan dare bermoqchi, deboʻyladi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Olgʻirlik bilan tishim chiqdi, behuda gaplar bilan tilim burro boʻldi. "Mushtum" . Tishi oʻtmoq Mohiyatiga tushun-moq, aqdi yetmoq, hal eta bilmoq. ◆ Gazeta yoki kitob oʻqiganida, ayniqsa, texnikaga oid broshyuralarni oʻqiganida, baʼzilariga tu-shunmayapti, oʻzining taʼbiri bilan aytgan-da, tishi oʻtmay qolyapti. R. Rahmonov, „Tinib-tinchimas“ . Tishida (yoki tishining ka-vagida yoxud orasida) saqlamoq Nihoyatda ehtiyotlik bilan (kimsaga bildirmay, koʻr-satmay) saqdamoq. ◆ Lekin bir iloj qilib tishimda saqlayman uni. Oybek, „O“ .v. shabadalar. ◆ Ma, ol. Biror kuningga yarab qolar, tishimning orasida saqlab yurgandim. "Mushtum" . ◆ Afandining tish kavagida asrab yurgan yuz tanga puli bor edi. "Latifalar" . Ti-shini tishiga qoʻymoq Bor kuch-imkoniyat bilan oʻzini tutmoq, chidagan holda tutmoq. ◆ Nojoʻya gaplarni boshingizdan chiqarib tash-lang, akasi jonidan, unaqa vaqtlar oʻtib ketgan, tishni tishga qoʻying-da, dam boʻling, bosti-bosti qilib yuboramiz. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Tagʻin ham farzand ekan. Ti-shimni tishimga qoʻyib kuzatdim. "Mushtum" . Tishini qayramoq Tayyorlanmoq, biror narsa uchun oʻzini chogʻlab turmoq. ◆ Yoʻlchi tishini qayrab, boyvachchaning koʻkragiga bir musht tushirdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Tishing-ni qayrab tur, uka, sal qoʻl boʻshasin, katta toʻy qilib beraman. Oybek, „O“ .v. shabadalar. Tishining oqini koʻrsatmoq (Tishini koʻr-satib) irjaymoq, ishshaymoq, tirjaymoq. ◆ Shunday tabarruk odamga qaysi betim bilan tishimning oqini koʻrsataman? M. Ismoiliy, „Fargona t“ . o. Tish-tirnogʻi bilan Qati-yat bilan, butun imkon bilan. ◆ Tish-tirno-gʻim bilan shu yerda, shu bolalarning sevgan oʻqituvchisi boʻlib qolishga tirishaman. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

</a>¹¹⁹ Pa

2 Qurol, asbob, mashina qismlari va shu kabilarning (tishga oʻxshash) oʻtkir, uchli qismi. ◆ Arraning tishi. Qirgʻichning tishi. Taroqning tiishari. Omochning tishi, yash Avvalgi yil-larda ham traktor ishlardi, bolalar tush-magur tishini sayoz botirishardi, hozir unaqasi yoʻq. S. Mahkamov, „Kagga rulda“ . ◆ Tosh omochning tishi shakliga kirganda, polvon koʻrib maʼqulladi.. A. Qahhor, „Koʻr koʻzning ochilishi“ . ◆ Ammo chigʻiriq oʻqining tishi chi-gitni chaynagan choqda ishchilarning aylan-tirishga kuchi yetmas va quloqni chappa ay-lantirib, qaytadan oldin bosishga majbur boʻlar edilar. S. Ayniy, „Qullar“ .

tish II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tish

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

s. t. Tash, sirt, tashqari. ◆ Mal olasi tishida, odam olasi ichida. Maqol . n ◆ Oʻzi tishdan yaltirab koʻrinsa ham, ichki jihatdan surbet bir kimsaga oʻxshab qoldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Antonimlari

ТИШ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

tish (koʻplik tishlar)

Tillarda

• Albancha: dhëmb
• Arabcha: سِنّ (sinn), أسْنَان ('asnaan)
• Armancha: ատամ (atam)
• Astuleoncha: diente, dentamen
• Avarcha: ца
• Ozarbayjoncha: diş
• Boshqirdcha: теш (teš)
• Baskcha: hortz
• Beloruscha: зуб (zub)
• Bengalicha: দাঁত (dãt)
• Bretoncha: dant, dent
• Bolgarcha: зъб (zǎb), зъби (zǎ̀bi)
• Birmancha: သွား (thwa:)
• Katalancha: dent
• Chechencha: церг (cierg)
• Xitoycha: 牙齒, 牙齿 (yáchǐ), 牙 (yá)
• Chuvashcha: шӑл (šăl)
• Qrim-tatarcha: tiş
• Chexcha: zub
• Datcha: tand, tænder
• Niderlandcha: tand
• Estoncha: hammas
• Farencha: tonn, tenn
• Fincha: hammas
• Fransuzcha: dent
• Gʻarbiy frizcha: dint
• Gagauzcha: diş
• Galisiycha: dente
• Gruzincha: კბილი (kbili), კბილები (kbilebi)
• Olmoncha: Zahn
• Yunoncha: δόντι (dónti)
• Ispancha: diente
• Inglizcha: tooth
• Gujaraticha: દાંત (dā̃t)
• Ivritcha: שן (shén)
• Hindicha: दाँत (dā̃t), दान्त (dānt)
• Mojarcha: fog
• Islandcha: tönn
• Indonezcha: gigi
• Irlandcha: fiacail
• Italyancha: dente
• Yaponcha: 歯 (は, ha)
• Qoraqalpoqcha: tis
• Qozoqcha: тіс (tis)
• Kxmercha: ធ្មេញ (t’mēiñ)

• Koreyscha: 이 (i), 니 (ni), 이빨 (ippal)
• Kurdcha: didan, diran
• Qirgʻizcha: тиш (tiş)
• Laocha: ແຂ້ວ (khëëw)
• Lotincha: dēns
• Latishcha: zobs
• Lingalacha: lǐno
• Litvacha: dantis
• Makedoncha: заб (zab)
• Malaycha: gigi
• Malayalamcha: പല്ല്, ദന്തം
• Maoricha: niho
• Moʻgʻulcha: шүд (šüd)
• Astekcha: tlantli
• Nepalcha: दाँत (dā̃t)
• Norvegcha (bokmål): tann
• Pushtucha: غاښ (γāx)
• Forscha: دندان (dandân), دندون (dandun)
• Polyakcha: ząb, zęby
• Portugalcha: dente
• Kechuacha: kiru
• Rumincha: dinte
• Ruscha: зуб (zub), зубы (zúby)
• Samoancha: nifo
• Slovatscha: zub, zuby
• Slovencha: zob
• Suaxilicha: jino
• Shvedcha: tand
• Tagalcha: ngipin
• Taityancha: nihfi
• Tojikcha: дандон (dandon)
• Tamilcha: பல் (pal)
• Tatarcha: теш (teş)
• Telugucha: పన్ను (pannu)
• Taycha: กราม (graam), ฟันกราม (fan graam)
• Tok-pisincha: tis
• Turkcha: diş
• Turkmancha: diş
• Ukraincha: зуб (zub)
• Urducha: دانت (dā̃t, dānt), دندان (dandān)
• Uygʻurcha: چىش (chish)
• Vyetnamcha: răng
• Volapyukcha: tut, tuts
• Valliycha: dant
• Idishcha: צאָן (tson, zon), ציין (tseyn, zejn)
• Zulucha: izinyo

Tarjimalari

Ruscha _ru

tish I
1 зуб; // зубной; ◆ kurak tish резец; ◆ oziq tish коренной зуб; ◆ qoziq tish клык; ◆ oʻgʻri tish лишний (двойной) зуб; ◆ tish kavlagich зубочистка; ◆ tish doktori зубной врач; ◆ tish poroshogi зубной порошок; ◆ tish choʻtkasi зубная щётка; ◆ bolaning tishlari chiqib qolibdi у ребёнка прорезались зубы;◆ tish sugʻurmoq (или olmoq) выдёргивать (кому-л.) зуб; ◆ tish sugʻurtirmoq (или oldirmoq) рвать зуб (у врача);◆ tish qoʻymoq (или solmoq) вставлять (кому-л.) зуб, зубы; ◆ tish qoʻydirmoq (или soldirmoq) вставлять (у врача) зуб, зубы; ◆ tishini gʻijirlatmoq скрежетать зубами, скрипеть зубами; ◆ tish gʻijirlatish зубовный скрежет;
2 спец. зуб, зубец (инструмента, машины и т. п.); ◆ arra tishlari зубья пилы; ◆ borona tishlari зубья бороны; ◆ omoch tishi сошник (сохи местного образца); ◆ taroq tishlari зубья гребёнки;
3 лемех; ◆ 

• tish-tirnogʻi bilan qarshi turmoq противиться всеми силами, оказывать яростное сопротивление; ◆ tish-tirnogʻigacha qurollangan вооружённый до зубов; ◆ tishni tishga qoʻymoq терпеть, переносить; крепиться; ◆ birovga qarshi tish qayramoq точить зубы на кого-либо; ◆ bunga tishi oʻtmaydi это ему не по зубам; ◆ tish kavagida asramoq старательно беречь (что-л.); ◆ Afandining tish kavagida asrab yurgan yuz tanga puli bor edi («Афанди») У Афанди было сто серебряных монет, которые он старательно берёг; ◆ tishda tishi chikkan (букв. у него зубы прорезались на чем-л.) он собаку съел (на чем-л.).
  

tish II
= tash.