qadam

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-dam

Etimologiyasi

“qadam” asli arab tilidan kirib kelgan so‘z bo‘lib, “oyoq kafti, tovon; oyoq, odim” ma’nolarini anglatadi.Arab tilidagi “qadama” fe’lining “oldinga bordi” ma’nosi asosida hosil qilingan . Arab tilidan “oyoqni old tomonga tashlab qilingan har bir harakat” ma’nosi bilan qabul qilingan . Hozirgi o‘zbek adabiy tilida “qadam” so‘zi son turkumiga oid so‘z bilan yonma-yon qo‘llanganda numerativ va alohida kelganda mustaqil leksema sifatida tahlil qilinadi.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

\a. — oyoq kafti, tovon; oyoq,

odim] 1 Yurish jarayonidagi har bir oyoq tashlash, oyoq bosish; odim. ◆ Ildam qadam. Shaxdam qadam. sht Ochil "bu gaplarning men-ga aloqasi yoʻq", deganday qilib, qadamini tezlashtirdi. P. Qodirov, „Uch ildiz“ . ◆ Yonidagi qorabayir buni sezdi shekilli, bir necha odim oʻtib, qadamini sekinlashtirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Shu vaqt boloxona narvo-nida gurs-gurs qadam tovushi eshitildi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ -Mardonqul aka, — dedi u boshliqning yurishiga qadamini moslab.. A. Muxtor, „Boʻronlarda bordek halovat“ . ◆ Sao-datxon bir-ikki qadam bosib, yana orqasiga qaytdi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

2 Har bir qadam oraligʻiga teng masofa, oraliq masofa. ◆ -Assalomu alaykum, — dedim ostonadan bir qadam narida turib. E. Rai-mov, „Ajab qishloq“ . ◆ Sodiq aminning kapasi ungurdan yuz qadamcha gʻarbda, togʻning soyabon boʻlib osiliv tushgan kattakon toshi ostida edi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o.

3 koʻchma Ish-faoliyat, rivojlanish va shu kabilarda olgʻa siljish, ilgarilash. ◆ OʻrtoqAh-medov, bu tajriba paxta agrotexnikasi-da olgʻa qoʻyilgan katta qadam, deydi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

4 koʻchma Biror joy, tomonga qaratil-gan, yoʻnalgan yurish; tashrif. ◆ Uning bu yer-dan qadami uzildi (kesildi). U biznikiga qadam bosmay qoʻydi. v ◆ Agar qadamimni boy sezib qolsa, Gulnorning ahvoli ogʻirlash-maydimi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Xay-riyat, xayriyat, Abdurasul!.. Sening ham qa-daming biz tomonlarga tushar ekan.. P. Tursun, Uqituvchi. ◆ Sening uchun keldi sovchi qadami.. "Bahrom va Gulandom" .

5 koʻchma Ish-faoliyatdagi har bir xatti-harakat; amal. ◆ Odam bazan bir marta notoʻgʻ-ri bosib qoʻygan qadami uchun umrbod javob beradi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Axir, kam gapirib, qadamini bilib bossa, ishini bilib qilsa va zimdan qora niyatlar yoʻlidan keta bersa, uni darhol bilish oson-mi, axir? Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

Bir qadam 1) ayn. qadam 2. ◆ Bir qadam narida turibdi; 2) juda qisqa oraliq, „oraliq masofa haqida“ . Oʻzingiz koʻrdingiz, bugun guzardan bir kodam ham jilganim yoʻq, guvoh boʻlarsiz deyman-da. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Qadam bosmoq 1) qadamlab yurmoq. ◆ ..Turgʻunoy tizzasini ushlab, zoʻrgʻa qadam bosardi. A. Qahhor, „Maston; 2) biror joy, makonga bormoq, kelmoq; tashrif bu-yurmoq“ . Yoʻq, amaki, uyga endi bir umr kodam bosmayman. S. Ahmad, Ufq. ◆ Bugun sakkiz kun boʻldi, qadam bosmaysiz-a? S. Siyoyev, „Yorugʻlik; 3) ish-faoliyatda muayyan tarzda ish tutmoq, xatti-harakat qilmoq“ . ◆ ..oʻsha bosgan nojoʻya qadami boshiga balo boʻladigan boʻldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Qadam olish Ish-faoliyatda, hayotda oʻzini tutish, bundagi oʻziga xos xatti-harakat, ho-lat. ◆ Ikkalasining kayflari balandmi yo Opa keltirgan xushxabar esankiratib qoʻyganmi, ishqilib, qadam olishlari boshqacha. O. Yoqu-bov, „Larza“ . ◆ ..Abdusamadqorining soʻnggi kun-lardagi qadam olishi Oʻrmonjonning har ik-kala taxmini ham toʻgʻri ekanini aniq koʻr-satib turar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Qadam otmoq (yoki tashlamoq) 1) qadam bosib yurmoq, odim otmoq. ◆ Ikkala ot bir qiyosda baravar qadam tashlab borar edi. A. Qaqhor, Asror bobo; 2) koʻchma siljimoq, yurmoq, bormoq. Quyosh taisshr gʻarb sari kodam. Gʻayratiy. Qadam ranjida qilmoq k- ran-jida. ◆ Ustoz yozuvchi xotirasini eʼzozlash uchun qalam sohiblari, olimlar.. muzeyga qadam ranjida kildilar. Gazetadan . Qadam tash-lamoq ayn. qadam bosmoq 1; qadam qoʻymoq.

Maksadsiz taiiangan kodam — oʻksiz mil-tiq bilan ovga chiqishdek gap. Shukrullo, Javohirlar sandigʻi. Oʻtgan yil bilan ham xayrlashdik. Yangi yilning boʻsagʻasiga kodam tashladik. N. Safarov, Olovli izlar. Qa-dam qoʻymoq 1) ayn. qadam bosmoq 1, 2. U uy-ning zinasiga endi kodam qoʻyganda, poxol ostidan chiqkon kampir: -Hoy, bolam, nemis bor! — deb qichqirdi. A. Qahhor, Oltin yulduz. Doʻst bshshn obod uying, Gar boʻlsa u vayrona ham. Doʻst kodam qoʻymas esa, vayronadur koshona ham. E. Vohidov; 2) jurʼat qilmoq; kirishmoq, boshlamoq. Bu ishga kodam qoʻy-masdan ilgari, bir karra sizning oldingiz-dan oʻtish, raʼyingizni bilishga toʻgʻri keldi. Oybek, Tanlangan asarlar; 3) biror yoshga toʻlib, keyingisiga oʻtmoq. Oʻn ikkiga kadam koʻymoq. v O, uchga kodam qoʻyib kol-di-ku. Tili biram shirin boʻlib chikkonki, sira koʻya berasiz. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Qadamini uzmoq Bormaydigan, kelmaydigan boʻlmoq. Nega biznikidan kodam uzib ket-dingiz, yo koʻngil kolarlik ish oʻtdimi bizdan ? K. Yashin, Hamza. Har qadamda 1) har bir qadamga teng masofada. Har kodamda belgi koʻyib borardi; 2) juda koʻp, oralari juda qisqa, tigʻiz joylashgan narsalar haqida. "Masjidi jomiy" boʻylab har kodamda ga-doy, kolandarlar, tilanchi bolalar, kam-pirlar.. Oybek, Tanlangan asarlar.

=== Sinonimlari === odim

Antonimlari

ҚАДАМ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Turkcha: adım, kadem

Ruscha _ru

qadam
1 шаг; поступь; ◆ bir qadam olgʻa, ikki qadam orqaga шаг вперёд, два шага назад; ◆ shaxdam qadam bilan твёрдым шагом, твёрдой поступью; ◆ unga ikki dunyo bir qadam погов. (букв. два мира ему один шаг) он нынче здесь, завтра там; ◆ qadamini tezlashtirmoq убыстрять шаги; ◆ qadam bosmoq (или qoʻymoq) 1) шагать, ступать; 2) вступать; ◆ yangi davrga qadam qoʻymoq вступить в новую фазу; ◆ SSSR xalq xoʻjaligi olgʻa tomon katta qadam qoʻydi народное хозяйства СССР далеко шагнуло вперёд; 3) посещать; ◆ u biznikiga qadam bosmay qoʻydi он перестал к нам ходить; ◆ qadam tashlamoq шагать, ступать;
2 перен. приход, посещение; ◆ qadamlaringizga hasanot добро пожаловать; ◆ sizning qadamngiz bilan благодаря вашему приходу; ◆ Qiz har kun kampirning qadamiga intizor boʻldi (Ойбек, «Навоий») Девушка каждый день с нетерпением ожидала прихода старухи; ◆ qadam ranjida qilmoq см. ranjida;
3 перен. поведение; поступки; ◆ uning qadami bejo 1) он дурно ведёт себя; 2) его поведение вызывает подозрение, он замыслил что-то недоброе.