eshik

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

e-shik

Etimologiyasi

ESHIK ’uyga, xonaga kiriladigan joy’, ’shunday joyga oʻrnatilib, ochib-yopiladigan qurilma'. Hovli— ning e sh i g i kechasi ochih holibdi. Bu ot qadimgi

turkiy tildagi i:sh— feʼlining ’bogʻla—’ maʼnosidan (ЭСТЯ, I, 396) —(i)k qoʻshimchasi bilan yasalgan boʻlsa ke — rak; soʻz boshlanishidagi i: unlisining choʻziqlik bel— gisi ioʻqolgan (ПДП, 382) va bu unli e unlisiga al — mashgan (Devon, I, 78; DS, 185); i:sh- + ik = i:shik > ishik > eshik.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Uy, xona, bino yoki hovlining kiraverishida oʻrnatiladigan, ochib-yopib turiladigan qurilish buyumi. ◆ Ikki taba-qali eshik. Oʻymakor eshik. Kabinet eshigi. Koʻcha eshigi. Hovli eshigi. Eshikni ochmoq. Eshikni taqillatmoq. Mehmon kelar eshikdan, Rizqi kelar teshikdan. Maqol . v ◆ Dildor shart oʻrnidan turdi-yu, eshikni qarsillatib yopib chiqib ketdi. S. Ahmad, „Ufq“ .

2 Umuman, odam, jonivor, narsalar joylashadigan qurilma, moslamalarning kirib-chiqiladigan, ochilib-yopiladigan qismi. Mashinaning eshigi. Samolyotning eshigi. Qafasning eshigi. v Avtobusning eshigi ovozeiz ochildi: -Marhamat, chiqinglar. X. Toʻxtaboyev, Shirin qovunlar mamlakati. Bu oʻrtada soat eshigi ochilib, kakku kush chikdi-da: "Kakku! Kakku!", deb yana kirib ketdi. U. Ismoilov, Saylanma.

3 shv. Hovli, uy-joy; xonadon. [Mirza-karimboy:] Eshigimda juda koʻp odamlar ishlagan. Oybek, Tanlangan asarlar. -Eshi-gini topa oldingizmi? - Topdim. Aytganin-gizdek, uning eshigini Toshkentda har kim bilar ekan. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Eshik supurmoq 1) hovli supurmoq; 2) xizmatkor boʻlib ishlamoq, xizmatkorlik ishlarini bajarmoq. Eshigimni supursin bu Koʻmondon, Boʻlsin barcha qilganiga pushay-mon. H. Olimjon. [Jamila:] Men sizni oʻla-oʻlguncha duo kplay, loyik koʻrsangiz, choʻrin-giz boʻlib, eshigingizni supuray. Hamza, Boy ila xizmatchi.

4 Tashqari, tashqi maydon, koʻcha. ◆ Eshik sovuk-

Eshikka chiqmoq 1) uydan, xonadan tash-qariga, hovliga chiqmoq. ◆ Koʻrpacha yozib, uni oʻtkizgach, "men hozir", deb eshikka chikib ketdi. S. Karomatov, „Ol gin qum“ . ◆ Pazarboy eshikka chikib korasa, bu chodirdan boshqa chodirlar koʻp, odamlar son-sanoqsiz.. "Oy-suluv"; 2) hojatga chiqmoq, „yozilgani chiq-moq, yozilmoq“ .

5 koʻchma Bir maqsadga, yerga yetishish, erishish yoʻli, imkoniyat yoʻli. Baxt eshigi koʻrinib turibdi. H. Gʻulom, Mashʼal. Barcha orzular eshigi deyarli yopik edi. N. Safarov, Jasoratning tugʻilishi.

Eshik ogʻa (yoki ogʻasi) Oʻrta Osiyo xon-liklarida xon saroyidagi bosh xizmatkor; oliy hukmdorning turli qabul marosim-larini oʻtkazish ishlariga mutasaddi boʻlgan shaxs. ◆ Eshik ogʻa kirib, arkoni davlat-ning hozir boʻlganini bildirgach, Husayn Boy-Karo kirishga ijozat berdi. Oybek, „Navoiy“ . Eshik qoqmoq 1) eshikni taqillatmoq; 2) biror vaqt, fursatning yaqinlashib, kelib turganini bildiruvchi ibora. ◆ Bahor eshik kokyapti. v ◆ Ayniqsa, eshik koqib yoz keldi-yu, xayol toʻrt yoqqa sochilib, vaqt yetishmay qoldi. H. Nazir, „Yonar daryo“ .

Antonimlari

ЭШИК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

eshik

Tillar

• Inglizcha: door
• Portugalcha: para

Ruscha _ru

eshik
1 дверь; // дверной; ◆ koʻcha ~ дверь на улицу, парадная дверь; ◆ ~ qulfi дверной замок; ◆ ~ ogʻasi ист. привратник (девятый по старшинству чин в Бухарском ханстве); ◆ ~ma-~ yurmoq бродяжничать; ◆ mehmon kelar ~dan, rizqi kelar teshikdan посл. гость приходит через дверь, а угощение для него - через щель (для гостя угощение непременно найдётся);
2 обл. двор; дом; ◆ ~ sovuq на дворе холодно; ◆ ~ supurmoq 1) подметать двор; 2) перен. обивать пороги, сватая (кого-л.); сватать; 3) быть слугой, служанкой; ◆ ~ka chiqmoq 1) выйти во двор; 2) перен. выйти по естественным надобностям; birovning eshigida yurmoq служить у кого-либо в качестве слуги; Yoʻlchi ... Mirzakarimboy eshigida uch qishni oʻtkazmoqda (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Юльчи вот уже третью зиму проводит служа у Мирзакаримбая; ◆ ~ sanar бродяга; ◆ mirshabning ~ belbogʻisi см. belbogʻ.