oʻrta

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻr-ta

Etimologiyasi

OʻRTA ’ikki tomondan teng uzoqlikdagi, markaz — dagi nuqta’. Daryoning oʻrtasigacha suzib bor— dik. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’joylan-’ maʼno — sini anglatgan or- feʼlining -(u)t orttirma qoʻshim-chasini qoʻshib qosil qilingan shaklidan -u qoʻshimchasi bilan yasalgan (Devon, I, 145; DS, 371); -u qoʻshimchasi qoʻshilganidan keyin ikkinchi boʻgʻindagi tor unli ta — laffuz qilinmay qoʻygan; qadimgi turkiy tildayoq bu soʻz oxiridagi u unlisi a unlisiga almashgan (ДС, 371: og1i, og1a); oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan: (or— + ut = orut-) + u = orutu > ortu > orta > ortä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Sathning chetlaridan markaziga tomon teng uzoqlikda boʻlgan qismi, nuq-tasi; markaz. ◆ Nonning oʻrtasi. Gazetaning oʻrtasi. Xonaning oʻrtasi. Hovuzning oʻrtasi. Tarvuzning oʻrtasi. n ◆ U \Suvonjon\ de-vordan bir sakrashda oshib tushdi-yu, kuchining boricha oldinga intildi. Bogʻning oʻrtasida Oysuluvga yetdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Sha-harning oʻrtasida dangʻillama hovlim bor! O. Yoqubov, „Uchrashuv“ . ◆ Toʻxta xola hovli oʻrta-sidagi soʻriga kelib, oppoq yostiqqa engashdi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

2 Uzun narsaning ikki uchidan teng uzoqlikda boʻlgan nuqtasi, joyi. ◆ Arqonni oʻrtasidan kesmoq. n ◆ Oʻsh bilan Andijan yoʻlining oʻrtasida shumshayib yotgan Qora-buloq qishlogʻi birvarakasiga uygʻonib ketdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

3 Ikki yoki undan ortiq narsalarning oraliq qismi; oraliq. ◆ Chap tomonda togʻ etaklari, oʻng tomonda yashil paxtazor, oʻrtasida qishloq. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Sharqu gʻarb oʻrtasida katta bir manzsh, Chin-Mochindan toliqib kelgan karvonlar.. M. Shayxzoda .

4 Kishilar yoki bir joydagi narsalar orasi; qurshov, davra. ◆ Oʻrtada bir necha qiz-lar raqs tushmoqda — jonli, shoʻx, tetik raqs. Oybek, Quyosh qoraymas. ◆ Olomon ichi-dan Mamajon oʻrtaga chiqdi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Sanam xola bilan qanday yarash-ganini aytdi-yu, qaynanasi pishirib bergan varaqi somsalarni oʻrtaga qoʻydi. P. Qodi-rov, „Qora koʻzlar“ .

5 sft. Oraliq (oʻrta)da boʻlgan; oʻrtadagi. ◆ Oʻrta barmoq. Oʻrta eshik. Oʻrta hovli.

6 Boshlanishidan va oxiridan taxminan teng uzoqlikda boʻlgan vaqt. ◆ Kunningoʻrtasi. Yilning oʻrtasi. m ◆ Saraton oʻtgan, kuzning oʻrtasi — mehrjon [kuzgi hosil bayrami] pallasi edi. S. Siyoyev, Yorugʻlik.

7 (asosan oʻ.-p. k. shaklida — oʻrtada) Xamma yoki bir necha kishi uchun umumiy, teng, bir xilda tegishli boʻlgan. ◆ Oʻrtada mashi-nalar, Oʻrtada bu garaj ham, Doʻst boʻlamiz chinakam. Q. Muhammadiy . ◆ [Nizomiddinov:] Kolxoz emish-a, hamma narsa oʻrtada: Butun bir qishloq bir koʻrpada. Yer oʻrtada, mol-jon oʻrtada. S. Ahmad, „Hukm“ .

8 Meʼyoriy darajali; oʻrtacha. ◆ Oshning tuzi baland ham, past ham emas — oʻrta. Oʻrta boʻyli yigit. Oʻrta yoshli ayol. yash Dehqon.

Oʻrtadan koʻra pastroq, pastdan koʻra yuqo-riroq xoʻjaligi bor. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

9 Besh balli baho tizimida "yaxshi"dan past, "yomon"dan yuqori darajadagi baho; oʻrtacha, qoniqarli. ◆ Oʻquvchining bilimiga "oʻrta" qoʻymoq. Inshodan "oʻrta" olmoq. n ◆ Xoʻp, hozir koʻramiz.. "Yaxshi!".. "oʻrta".. "oʻrta". "Dani aʼlo?". A. Qahhor, Ayb kimda?

10 (makon kelishiklari shaklida — oʻrta-ga, oʻrtada, oʻrtadan) koʻm. vazifasida. Makon, payt yoki obʼyekt munosabatini bildiradi. ◆ Gav-har shoshilmay oʻtib, Zulayho bilan Abdu-xalilning oʻrtasiga oʻtirdi.. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ . ◆ Otang bilan oʻrtamiz-da shunday gaplar oʻtgan.. M. Hazratqulov, „Jurʼat“ . ◆ ..ikki kundosh oʻrtasidan ancha gaplar oʻtgani bir daraja maʼlum boʻldi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Shirmonjon olomon oʻrtasidan sugʻurilib chiqdi. S. Zunnunova, „Olov“ .

Ikki oʻrtada Tomonlar tortishuvi oqi-batida. ◆ Ikki oʻrtada qizimga jabr boʻlma-sa goʻrga edi! I. Rahim, „Chin muhabbat“ . Oʻrta yoʻlda qolmoq ayn. arasotda qolmoq q. ara-sot. U ◆ oʻrta yoʻlda soʻppayib qolgan edi. Iz-ma-iz jazoni oʻtab chiqqan "ustoz"ning etagidan mahkam tutdi. "Mushtum" . Oʻrtaga olmoq Biror narsa yuzasidan koʻpchilik boʻlib pand-nasihat qilmoq, taʼsir oʻt-kazmoq. ◆ "Yigʻi"dan soʻng ikki ovsin darrov Nurini oʻrtaga olib, luueup-uiueup bilan "falokat"ni tushuntira boshladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Oʻrtaga solmoq ayn. oʻrtaga tashlamoq. ◆ Umumiy majlis qilamiz, oʻrtaga solamiz. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Oʻrtaga tashlamoq Koʻpchilik muhokamasiga taqdim etmoq. ◆ Ibrohimov.. oʻrtaga tashlan-gan fikrlarni va bularning toʻgʻri yo notoʻgʻ-ri ekatshgini isbot qilish uchun koʻrsatil-gan dalillarni oʻlchab, salmoqlab koʻrdi.. yozib oldi. A. Qahxrr, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Oʻrta-ga tushmoq ayn. oraga tushmoq q. ora. ◆ -Bit-ta gapdan qol, Umar, achchigʻingni yut, — dedi Boʻronboy oʻrtaga tushib. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Ammo xoʻjayin oʻrtaga tushsa, u vaqt ish silliq boʻlib chiqsa kerak, deb oʻylaiman. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Oʻrtada qolmoq ayn. orada qolmoq q. ora. ◆ [Erimbet:] Elgeldi ogʻa, voqea oʻrtamizda qolsin. A. Muxtor, „Qora-qalpoq qissasi“ . Oʻrtadan koʻtarmoq Yoʻq qil-moq. ◆ Noqulay vaziyatni oʻrtadan koʻtarmoq.

Gina-kuduratni oʻrtadan koʻtarmoq. v ◆ Mu-sulmonqul bu ishlarni bir yaxshi maqsadni kuzatib qilganda, zolimlarni oʻrtadan koʻ-tarib, yurtga osoyish berganda, unga kim nima deya olar edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Antonimlari

ЎРТА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻrta
1 середина, центр; нутро; // средний; ◆ hovlining oʻrtasi середина двора; ◆ yoʻlning oʻrtasi середина дороги; середина пути; ◆ tarvuzning oʻrtasi середина (нутро) арбуза; ◆ oʻrta si chirigan yogʻoch бревно, с прогнившей сердцевиной; ◆ Shaharning oʻrtasida dangʻillama hovlim bor! (О. Ёќубов, «Учрашув») В центре города есть у меня роскошный дом; ◆ XIX asr oʻrtalari середина XIX века; ◆ oʻrta asrlar средние века; ◆ oʻrta yoshdagi odam человек средних лет; ◆ oʻrta maktab средняя школа; ◆ oʻrta maʼlumot среднее образование; ◆ oʻrta qoʻl (или barmoq) средний палец; Oʻrta Osiyo Средняя Азия; ◆ oʻrtaga в середину; на середину; ◆ oʻrtaga olmoq 1) брать в середину, окружать; обступать со всех сторон; 2) перен. уговаривать или внушать совместно, общими усилиями; брать в оборот;◆ oʻrtaga olib, tushuntirmoq взять (кого-л.) в оборот и общими усилиями сделать ему внушение; ◆ oʻrtaga otmoq 1) бросать (что-л.) в середину, на середину; 2) перен. бросать, выдвигать (напр. лозунг); ◆ Dastlab bu gapni dadangiz oʻzlari oʻrtaga otdilar (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Первым это выдвинул ваш отец; ◆ oʻrtaga solmoq 1) класть, положить (что-л.) в середину, на середину; 2) перен. пускать в ход, использовать; ◆ Sen unga bor, eski tanishlikni oʻrtaga sol (Ойбек, «Навоий») Ты пойди к нему, используй своё старое знакомство с ним; 3) перен. ставить на обсуждение, выноситьна общий суд; ◆ oʻrtaga sukut choʻkdi (букв. в середину опустилась тишина) воцарилась тишина; ◆ oʻrtaga tashlamoq = oʻrtaga solmoq 1, 3; oʻrtaga tushmoq 1) попадать в середину; выходить на середину, в круг (напр. в танце); 2) перен. вмешиваться (в ссору, спор, драку и т.п.) с целью примирить, разнять и т. п.; посредничать, принимать на себя посредничество; ◆ oʻrtaga qoʻymoq 1) ставить на середину, ставить в середину; ◆ mezbon jizillab turgan bir lagan kabobni keltirib oʻrtaga qoʻydi хозяин принёс и поставил в середину (между гостями) блюдо потрескивающего шашлыка; 2) перен. ставить на обсуждение; выдвигать (напр. лозунг); ◆ masalani oʻrtaga qoʻymoq ставить вопрос на обсуждение; ◆ oʻrtaga odam (или kishi) qoʻymoq посылать (избирать, направлять) посредника; ◆ oʻrtada 1) в середине; посредине; 2) между тем, тем временем; oʻrtada boy ham oʻlib qoldi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Тем временем и бай умер; ◆ oʻrtada koʻrmoq делиться; пользоваться вместе, сообща; ◆ oʻrtada turmoq 1) стоять посредине; 2) перен. посредничать, быть посредником; ◆ ikki oʻrtada между двух огней; yaqin (или bu, shu) ◆ oʻrtada 1) на днях, днями; 2) где-то тут, поблизости; ◆ oʻrtadagi 1) находящийся в середине, посредине, 2) общий, находящийся в общем пользовании; ◆ oʻrtadan с середины; ◆ oʻrtadan koʻtarmoq перен. убирать (что-л.); устранять, уничтожать, ликвидировать (кого-л.);
2 середина, промежуток; ◆ ikki yonma-yon bino oʻrtasi промежуток между двумя соседними домами;
3 средний, посредственный; ◆ oʻrta baho посредственная оценка; в роли служебного имени: ◆ oʻrtasiga в, в середину, на середину; ◆ maydon oʻrtasiga на середину площади; ◆ oʻrtasida 1) в середине (чего-л.), посреди (чего-л.), в центре (чего-л.); ◆ hovli oʻrtasida посреди двора; ◆ qish oʻrtasida среди зимы; 2) в, среди, между; ◆ xalq oʻrtasida в народе, среди народа; ◆ uy besh kishi oʻrtasida дом принадлежит пятерым; домом владеют пять человек; ◆ bu gap oʻrtamizda qolsin пусть это останется между ними; ◆ oʻrtasidan 1) с середины, из середины (чего-л.); ◆ maydon oʻrtasidan с середины площади; 2) из (какой-л.) среди; из; ◆ xalq oʻrtasidan yetishib chiqqan intelligensiya интеллигенция, вышедшая из народа; ◆ 

• oʻrta (hol) dehqon средний крестьянин, середняк.