burun

Oʻzbekcha (uz)

burun I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bu-run

Etimologiyasi

BURUN I ’hid bilish aʼzosi’. Burnimning chap katagidagi oʻsimta olib tashlanganidan keyin hid bilmaydigan boʻlib holdim. Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’hidla-’ maʼnosini anglatgan bur- feʼlidan -(u)n qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, II, 270): bur- + un = burun.

BURUN II 'quruqlikning suvga kirib turgan choʻ— zinchoq qismi’. Shimoliy muz okeanida Chelyuskin b u r u n i bor. Bu soʻz ’hid bilish aʼzosi’ maʼnosini anglatuvchi burun otining ’old tomonga turtib chiqqan’ maʼnosi asosida yuzaga kelgan (ЭСТЯ, II, 270): bir narsaning (aʼzoning) nomi oʻxshashlik asosida boshqa bir narsaga (suvga turtib kirgan quruqlikka) koʻchi — rilgan.

BURUN III ’ilgari\ ’oldin’. Koʻchatlarning ahvoli b u r u n handay boʻlsa, hozir ham shunday. Bu soʻz ’hid bilish aʼzosi’ maʼnosini anglatuvchi burun otining ’oldingi\ 'ilgarigi’ maʼnosi asosida yuzaga kelgan (ЭСТЯ, II, 270): narsaning (aʼzoning) nomi oʻzaro bogʻ-liqlik asosida paytni ('avvalgi’) anglatishga xizmat qildirilgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

(3-sh. birl. burni) 1 Hidlash, hid bilish aʼzosi; shu aʼzoning tashqi qismi.◆  Qirra burun. Qiygʻir burun. Burun katagi. Oʻrtada burun boʻlmasa, koʻz koʻzni oʻyar. Maqol. n Sharofatning yupqa lablari koʻkarib pirpiradi, burni oqarib, katayushri kerildi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. Iskandar, yomon hid kelganday, burnini jiyirib, oshxona tarafga qaradi. S. Nurov, Maysalarni ayoz urmaydi.◆  Uning burun va yuzlari sovuqdan qip-qizarib ketgan. S. Zunnunova, Olov.

2 s. t. Joʻmrak. Choynakning burni.

3 Qulfning kalit solinadigan teshigi. Nuri bugun Gulnorning uyini xoli topib, ka-liti burnida unutilgan bir qutini ochdi. Oybek, Tanlangan asarlar. Xayriyat, eshik-ning kaliti burnida qolgan ekan.. S. Ahmad, Saylanma.

4 Kemaning old qismi, tumshugʻi. Temur Malik eng oldinda borayotgan kemada edi, u ikki qavat sovut va dubulgʻa kiyib, kema burniga chiqdi. M. Osim, Temur Malik.

Achchigʻi burnining uchida q. achchiq 7. Burni bilan gapirmoq (yoki kuylamoq) Dimogʻi bilan gapirmoq (kuylamoq). U /Sobiraxon/ nima toʻgʻridadir oʻylar, ixtiyorsiz boʻlsa kerak, shiaqanday hazin kuyni burni bilan kushshb borar edi. A. Qahhor, Xotinlar. Burniga suv kirmoq Aqli kirmoq, maqsadidan voz kechmoq. Bu qanday gapki, axir, hali ham Hamzaxonning burniga suv kirmabdi. Mak-tabni shariat nomi bilan necha bor bogʻladik, u oʻzboshimchalik bilan qayta ochaverdi. K. Yashin, Hamza. Utopgan-tutganini.. qimorga yutqazib, oʻyindan chiqdi, uning burniga erta suv kirdi. "Yoshlik". Burnidan ip oʻtkazib olmoq Oʻz domiga tushirib, tamoman qoʻlga olmoq, oʻz izmiga solib olmoq. Bolaginamga ega chiqib, burnidan ip oʻtkazib oldi bu dogʻuli. "Mushtum". Burnidan osha (yoki ortiq) gapirmoq Birovga keragidan oshiq, yoqmay-digan gap aytmoq. Dunyoning jabru jafosini boshidan oʻtkazgan. Hech bir odamga burnidan osha gapirmaydi. "Yodgor". Burnidan tortsa (yoki burniga chertsa), yiqilguday Holdan toygan, ramaqijon boʻlib qoʻlgan. Gavdasi-ning shunday kattaligiga qaramay, qanday-dir uzoq kasaldan turgan odamdek, burnidan tortsa, yiqshshy deb qoldi. Oydin, Bechora. Mana bugun ham iligidan darmoni qurib qaytdi. Burniga chertsang, yiqiladi'. Shuhrat, Umr pogʻonalari. Burnidan chiqdi Tati-madi; zoye boʻldi. Urish eshitib, oʻynagani ham burnidan chiqdi. Burni koʻtarilmoq Magʻrur-lanib, kekkayib ketmoq. Xoʻjayinning lay-chasi-ku, burnini bir qarich koʻtarganiga hay-ronmiz. Oybek, Tanlangan asarlar. Burnini tishlab qolmoq Armonda qolmoq. | Gulnor: | Bu hujraga boshlab keldingiz, menga juda yoqdi, endi uyga qaytish yoʻq, Mirzakarimboy burnini tish,shb qolsin. Oybek, Tanlangan asarlar. Burni ham qonamadi q. qonamoq. Burunning ta gida (yoki ostida) s. t. Oldi-ginasida, yonginasida. Burun suqmoq (yoki tiqmoq) Oʻziga aloqasi boʻlmagan ishlarga aralashmoq, qotishmoq. Olimxonning "fazi-lapiari" sanoqsiz: u, emikboshi boʻlgani uchun, hamma toʻy, marakalarga burnini tiqadi.

Oybek, Tanlangan asarlar. Ikki qoʻlni burniga suqib (yoki tiqib) 1) quruq; hech narsa-siz.◆  Ertasi kun yoki shu kun kechasiyoq ikki qoʻllarini burunlariga tiqib.. xoʻjayin-larining huzuriga boradilar. A. Qodiriy, Obid ketmon; 2) quruq; benasiba. \Yoʻlchi:] Man kuchimni, terimni toʻkay, foydasini soyaparvar boylar koʻrsin, man ikki qoʻlimni burnimga tiqib qolaveray! Qani insof! Oybek, Tanlangan asarlar.

burun II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bu-run

Etimologiyasi

3-sh birl. burni

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

geogr. Qu-ruqlikning suv havzasiga koʻproq turtib kirgan choʻzinchoq qismi.◆  Chelyuskin burni. n Jarning narigi tomoni bir tepadan iborat boʻlib, janub biqini maʼlum Chaqar suvi bilan, gʻarbi Boʻzsuv va Koʻkcha arigʻi bilan oʻralgan burun. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

burun III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bu-run

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 rvsh. Ilgari, ilgarigi, oʻtgan vaqtlarda.◆  Ahvol burun qanday boʻlsa, hozir ham shunday emas. yaya◆  Mana bu joylar burun Abduvaqqos degan bir kishiga tegishli ekan. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

Burunlari Ilgarilari, ilgarigi za-monlarda.◆  El-yurt boshidagi ogʻir kulfatni.. burunlari, faqat kambagʻalchilikdan deb bilib, bundan narisini koʻrmay kelgan boʻlsa, endi — o, yoʻq. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“

2 rvsh. Oldin, ilgari, muqaddam.◆  Yaxshi xotin kulmasdan burun kuldirar, Yomon xotin oʻlmasdan burun oʻldirar. Maqol.◆  Bir kun burun sochsang, hafta burun oʻrasan. Maqol. m ◆ Elmurod Gʻani Mardonovning soʻnggi xatini bir haftacha burun olgan boʻlsa ham, javob yoza olmagan edi. P. Tursun, Oʻqituvchi.

3 koʻm. (ch. k. bshshn) Muayyan voqea, hodisa yoki harakatning boshqasidan yoki shu haqsa soʻz borayotgan paytdan oldin boʻlganligini bildiradi.◆  Bundan besh ysh1 burun. Bundan ccli ◆ burun. Ish moʻljaldan oʻn besh kun burun bosh-landi. m Erta bilan, oftob chiqmasdan burun boyning hovlisida ikki arava tayyor boʻldi. S. Ayniy, Qullar.

Hammadan burun 1) eng avval, dastlab, birinchi boʻlib.◆  Zolotaryovka qishlogʻiga Ah-madjon va uning boʻlinmasi hammadan burun kirib bordi. A. Qahhor, Oltin yulduz; 2) birinchi galda, birinchi navbatda, avvalo.◆  Hammadan burun shu masalani hal qilish kerak. n Hammadan burun shartiga toʻgʻrilab, bayroqni osmonga koʻtarib qoʻyganingni qara. M. Muhamedov, Qimmat bilan Himmat. Eldan burun q. el.

burun IV

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bu-run

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Degrezlikda ishlatiladigan, doʻkon tarnovlaridan kirgan shamolni koʻ-mirga yoʻnaltirish uchun yasalgan quyma choʻyan moslama.

Antonimlari

БУРУН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

burun (koʻplik burunlar)

Tillar

• Albancha: hundë
• Inglizcha: nose
• Malaycha: hidung
• Mojarcha: orr
• Polyakcha: nos
• Portugalcha: nariz
• Tagalcha: ilong
• Yoqutcha: мурун

Turkcha (tr)

Ot

burun

Qoraqalpoqcha (kar)

Pak qiz

Ot

burun

Turkmancha (tk)

Ot

burun

Ozarbayjoncha (az)

Ot

burun

Ruscha _ru

burun I
[[[burni]]]
1 нос; // носовой; ◆ qirgʻiy burun нос с горбинкой; орлиный нос; ◆ puchuq burun курносый нос; ◆ burun kataklari ноздри; ◆ burun qoqmoq, burun tashlamoq высморкаться; ◆ burun tortmoq шмыгать носом; ◆ burun ostidan toʻngʻillamoq бормотать себе под нос; burnini tiqmoq перен. совать свой нос (куда-л.); burnini tishlab qolmoq перен. (букв. прикусить нос) кусать локти (от досады, ярости и т. д.); ikki qoʻlini burniga tiqib qolmoq перен. остаться с носом, остаться ни с чем; уйти не солоно хлебавши; ◆ burun koʻtarmoq перен. задирать нос, важничать; burnidan chiqarmoq сводить на нет (что-л. приятное последующей неприятностью), испортить впечатление; hammasi burnidan chiqdi всё сведено на нет, всё пропало; burningdan chiqquncha yeyaver! ешь сколько влезет!;
2 геогр. мыс.

burun II
1 прежде, раньше; ◆ burun shunday edi раньше было так; ◆ burunda в старое время, в старину;
2 в роли послелога, управлющего исходным п. до, за; ... тому назад; ◆ revolyutsiyadan burun до революции; ◆ (bundan) besh yil burun пять лет тому назад; ◆ bundan sal burun незадолго до этого.