İçeriğe atla

Uludere Olayı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Uludere Olayı
Ölülerin cenazesi
BölgeUludere, Şırnak
Tarih28 Aralık 2011
21.37 (UTC+02.00)
HedefPKK (Türkiye iddiası)
Kaçakçılar (Ölenler)
Saldırı türü
Hava saldırısı
Ölü34
İşleyenlerTürk Hava Kuvvetleri

Uludere Olayı,[1] Roboski Katliamı (Kurmançça: Komkujîya Robozkê),[2][3][4] Uludere Katliamı[5] veya Uludere Operasyonu,[6][7][8] 28 Aralık 2011 gecesi, Şırnak'ın Uludere ilçesine bağlı Ortasu (Kürtçe: Robozkê) köyünde Türk Hava Kuvvetlerinin F-16 savaş uçaklarıyla yaptığı bombardıman sonucunda 34 sivil kişinin ölmesi olayı.[9] Olayda ölenlerin 28'i Encü ailesine mensuptu, Servet Encü yaralı olarak kurtuldu.[10][11][12][13] Türk resmî makamları, ölenlerin Irak'tan Türkiye'ye mazot ve sigara getiren Kürt vatandaşların oluşturduğu bir kaçakçı kafilesi olduğunu açıkladı.

Genelkurmay Başkanlığı olay sonrası açıklamasında 28 Aralık 2011 tarihinde saat 18.39’da tespit edilen grubun PKK'nın kullandığı yolları kullanması sebebiyle vurulmasına karar verildiğini ve operasyonun TSİ 21.37-22.24 arasında gerçekleştiğini belirtti.[14] 16 Mayıs 2012 tarihinde olayın, Amerika Birleşik Devletleri'nden paylaşılan istihbarat nedeniyle gerçekleştiği belirtilse de[15][16] daha sonra yapılan açıklamalarda bu bilgi yalanlandı.[17][18]

2013 Gezi Park'taki protesto gösterileri sırasında Uludere'ye saldırıdan sorumlu kişilerin hesap verebilirliği için afiş (sağ alt).

Tepkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Olay dünya basınında "Hava saldırısı Kürt köylüleri öldürdü" (BBC), "Cenazelerini traktörle taşıdılar" (CBS News), "Hava saldırısı Kürt köylüleri öldürdü" (CNN), "Kaçakçılar militan sanılarak öldürüldü" (Daily Mail), "Türk hava saldırısı Kürtleri Vurdu" (The Wall Street Journal), "Türk Hava Kuvvetleri Kürt köyünü bombaladı, 35 kişiyi öldürdü" (Le Monde), "35 Kürt öldürüldü, ordu PKK'yla karıştırdık dedi" (Libération) başlıklarıyla yer aldı.[19] Avrupa Parlamentosu Başkanı Martin Schulz, olayı "felaket" olarak tanımladı ve konunun Avrupa Birliği raporlarında mutlaka yer alacağını söyledi.[20] Olayın ardından İnsan Hakları Derneği ile İnsan Hakları ve Mazlumlar için Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) ortak bir heyet oluşturarak bölgede incelemede bulundu. İnsan hakları heyeti, Uludere'de 34 insanın öldürülmesini yargısız infaz olarak değerlendirdi ve olayı toplu katliam olarak nitelendirdi.[21]

Ailelere tazminat

[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Ocak 2012'de Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç tarafından yapılan açıklamada, yaşanan olayla ilgili resmî özür beklenmesinin "yanlış olduğu", öldürülen sivillerin ailelerine tazminat ödeneceği belirtildi.[22] Aileler, Şubat 2012'de Başbakanlık tarafından verilen 123'er bin liralık toplam 4 milyon 182 bin lira tutarındaki tazminatı "kan parası ve sus payı" olarak gördükleri için kabul etmediler.[23]

TBMM raporu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Olayı araştırmak üzere TBMM'de Uludere Alt Komisyonu kuruldu.[24] Ayrıca Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) olayı Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne taşıdı. Başvuruda Türkiye'de etkin bir soruşturma yürütülmeyeceği şüphesi vurgulanarak sorumluların ancak uluslararası yargılama mekanizmaları sayesinde açığa çıkarılacağı belirtildi.[25]

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, konuyla ilgili hazırladığı raporda olayda kasıt olmadığını bildirdi.[26]

HDP’nin Roboski Katliamı’nın aydınlatılması için verdiği araştırma önergesi AKP-MHP oylarıyla reddedildi.[27]

Soruşturma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı, olayla ilgili soruşturma hakkında Haziran 2013'te görevsizlik kararı verdi ve dosyayı Genelkurmay Başkanlığı Askeri Savcılığı'na gönderdi.[28] Genelkurmay Başkanlığı Askeri Savcılığı 7 Ocak 2013 tarihli gerekçeli kararında, "gerek şüphelilerin gerekse olayda görev yapan diğer TSK personelinin, TBMM ve Bakanlar Kurulu kararları çerçevesinde kanunun emrini icra kapsamında kendilerine verilen görev gereklerini yerine getirdikleri, görev gereklerini yerine getirirken kaçınılmaz hataya düştükleri, dolayısıyla eylemleri hakkında kamu davası açılmasını gerektiren sebep bulunmadığının anlaşıldığı" denerek takipsizlik kararı verildi.[29]

Anayasa Mahkemesine bireysel başvurular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mağdur avukatları, iç hukuk yollarının tükenmesi üzerine Temmuz 2014'te Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulundu.[30] Adalet Bakanlığı, Anayasa Mahkemesine gönderdiği 28 sayfalık görüşünde, "Daha sonra bir hata olduğunun anlaşılması, kullanılan gücü otomatik olarak haksız hale getirmez. Aksini düşünmek, devlete ve kanun adamlarına görevlerini yaparlarken, belki de kendilerinin ve diğerlerinin yaşamlarına zarar verebilecek gerçekçi olmayan bir külfet yüklemek olur. Bununla birlikte olayın içinde bulunduğu koşullar, güç kullanılmasını gerektiren makul bir inancın varlığını göstermelidir" dedi.[31]

ABD'nin rolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

The Wall Street Journal gazetesinde yayınlanan bir habere göre, bombardımanın hemen öncesinde Amerika Birleşik Devletleri'ne ait bir Predator insansız hava aracı köylülerden oluşan kafileyi tespit etti ve hareketlerini izledi. ABD'nin Ankara'da görev yapan askerî personeli, kafiledekilerin sivil olduğundan emin değildi ve durumu Türk yetkililerine bildirdi. ABD'nin insansız hava aracının elde ettiği görüntüler kafiledekilerin kim olduğunu tespit etmekte yardımcı olabilirdi, ancak Türk yetkililer insansız hava aracının olay yerinden ayrılmasını istedi. Bu isteği yerine getiren Amerikalı yetkililer, bombalama kararını Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bıraktılar.[32] Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı, bu haberin "gerçeği yansıtmadığını" ve "olayda grubun ilk görüntü tespiti Türk Silahlı Kuvvetlerine ait İnsansız Hava Aracı tarafından yapıldığını" açıkladı.[33]

Batman 2. İnsansız Hava Aracı Filo Komutanlığında görev yapan Hava Pilot Kurmay Binbaşı Ali İhsan Şahin, 25 Kasım 2013'te Genelkurmay Askeri Savcılığında tanık olarak verdiği ifadede, "görüntülerin ilk tespit edildiği bölgede bir hareketlilik olduğu bilgisinin Irak'ın kuzeyinde faaliyet gösteren Amerika Birleşik Devletleri'nin predatör İHA'sı tarafından Türk makamlarına bildirildiğini, bu bilgi üzerine sorumlu birliklerin tamamının görüntüyü izlemeye başladığını" söyledi.[34]

MİT'in rolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

MİT Müsteşarı Hakan Fidan, Ocak 2012'de düzenlediği bir basın toplantısında MİT'in Uludere olayıyla ilgili yanlış istihbarat verdiğine ilişkin bir husus bulunmadığını ve olayla ilgili grup, yer, tarih, sayı ve geçiş güzergahlarına ilişkin MİT'in herhangi bir istihbarat paylaşımı gerçekleştirmediğini dile getirdi.[35]

Dönemin İçişleri Bakanı İdris Naim Şahin, Kasım 2014'te düzenlediği bir basın toplantısında "MİT tarafından gönderilen yazılar ve üst düzey MİT görevlisi tarafından Türk Silahlı Kuvvetleri telefonla bizzat aranarak, Bahoz Erdal'ın hudut hattını geçmekte olduğu bildirilmiştir. Silahlı Kuvvetler'in yetkilileri, bilginin doğru olup olmadığını defaatle sormasına rağmen, MİT yetkilisi ısrarla bilginin doğruluğunu teyit etmiştir. Sonuçta, MİT'ten gelen birden fazla resmî istihbarat raporları ve telefon bilgileri üzerine maalesef Uludere olayı yaşanmıştır" diye konuştu.[36]

Eylül 2015'te Cumhuriyet gazetesinin ulaştığı belgelere göre, Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı'nın Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderdiği bir yazıda MİT'in Bahoz Erdal'ın eylem hazırlığında olduğuna ilişkin "doğruluğu kuvvetle muhtemel" notuyla ilettiği istihbaratın, bombardıman kararında "önemli rol oynadığını" bildirdiği ortaya çıktı.[37]

Takipsizlik kararıyla kapatılan soruşturmada yer alan tanık ve şüpheli ifadelerine göre, bombardımandan önce (insansız hava aracını kontrol eden yüzbaşı dahil) ilgili tüm askerî birliklerin kanaatinin sınıra yaklaşan grubun "terörist değil, kaçakçı olduğu",[14][38] buna karşın Genelkurmay'ın bombalama kararı verdiği iddiası Cumhuriyet gazetesi tarafından ortaya atıldı.[34]

Kültürel etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Faillerin yargılanması talebiyle İstiklal Caddesi'nde düzenlenen bir protesto (Şubet 2015)

Katliamda ölenlerin anısına Ümit Kıvanç tarafından hazırlanan Ağlama Anne, Güzel Yerdeyim adlı belgesel 7 Kasım 2012'de gösterime sunuldu.[39] Anders Lustgarten'in katliamı konu alan Shrapnel: 34 Fragments of a Massacre ("Şarapnel: Bir Katliamın 34 Parçası") adlı oyunu Mart 2015'te Londra'da sahnelendi.[40]

Ölenlerin aileleri, köylüler ve hak savunucuları tarafından 2013'te Roboski için Adalet Yeryüzü için Barış Derneği (Roboski-Der) kuruldu.[41]

Katliamda 11 yakınını kaybeden Ferhat Encü 7 Haziran 2015 seçimlerinde Halkların Demokratik Partisi Şırnak milletvekili olarak Meclise girdi.[42]

Encü hakkında, 5 yıl önce 34 kişinin öldüğü hava saldırısından sonra, Uludere'nin Gülyazı köyüne taziyeye gelen Uludere Kaymakamı Naif Yavuz'a linç girişiminde bulunduğu iddiasıyla 'ağırlaştırılmış ömür boyu hapis' istemiyle dava açıldı.[43]

Popüler kültürdeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • İsimsizler 8.Bölüm'de Roboski katliamı ve failleri ile ilgili sahneler bulunmaktadır.

İlgili Şarkılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Fırat Med - Roboski (2013)
  • Hozan Dîno - Roboski (2012)
  • Hozan Aydın - Lorî
  • İlkay Akkaya - Kula Roboski [44]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Uludere olayı için hükümetten ilk tepkiler!". Gazete Habertürk. 30 Aralık 2011. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Ağlama anne, güzel yerdeyim (belgesel) - Ümit Kıvanç". 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2017. 
  3. ^ "Roboski Müzesi". 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2015. 
  4. ^ "Roboski belgeseli -Banu Güven". 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2017. 
  5. ^ "Uludere katliamı". Radikal. 30 Aralık 2011. 30 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Roboski Katliamı, Uludere olayının yıldönümü bugün! Roboski Katliamı nedir?". Sözcü. 28 Aralık 2014. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2017. 
  7. ^ Karapınar, Türker (7 Ocak 2014). "Uludere olayının iç yüzü ortaya çıktı". Milliyet. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2017. 
  8. ^ "F-16'lar köylüleri vurdu". Al Jazeera Türk. 29 Aralık 2011. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2017. 
  9. ^ "Irak sınırında F-16'lar kaçakçıları vurdu: 35 ölü". Zaman. 29 Aralık 2011. 8 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Uludere'den sağ kurtulan Servet Encü'nün evi tarandı". CNN Türk. 9 Mart 2014. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  11. ^ "35 Tabuta Kilometrelerce Gözyaşı". Haberler.com. 30 Aralık 2011. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  12. ^ "Hüseyin Çelik: Operasyon Kazası, Bir Kusur ve Yanlış Varsa Tespit Edilecek". sondakika.com. 29 Aralık 2011. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "İstihbarat ABD'den". Hürriyet. 17 Mayıs 2012. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ a b "Genelkurmay'dan Uludere açıklaması". Sabah. 29 Aralık 2011. 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Turkey's Attack on Civilians Tied to U.S. Military Drone". The Wall Street Journal. 16 Mayıs 2012. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "ABD'den Uludere itirafı". Hürriyet. 16 Mayıs 2012. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "BA - 03 / 12". Genelkurmay Başkanlığı. 17 Mayıs 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012. 
  18. ^ "Haber uydurma". Hürriyet. 19 Mayıs 2012. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2012. 
  19. ^ "Uludere Dünya Basınında" 29 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bianet. 29 Aralık 2011. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  20. ^ "Schulz: Uludere Felaket" 5 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bianet. 29 Mayıs 2012. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  21. ^ "Gülyazı ve Ortasu Köylüleri Anlatıyor". Bianet. 30 Aralık 2011. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  22. ^ "Uludere olayında tazminat var, resmi özür yok" 30 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC Türkçe. 3 Ocak 2012. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  23. ^ "Roboski'nin 'kan parası' başbakanlığa iade edildi" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 23 Ocak 2015. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  24. ^ "Uludere Alt Komisyonu Çalışmaya Başlıyor". Bianet. 11 Ocak 2012. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  25. ^ "Uludere Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde". Bianet. 27 Ocak 2012. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  26. ^ "İşte Uludere raporu". TRT Haber. 22 Mart 2013. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  27. ^ "'Roboski araştırılsın' önergesi AKP-MHP oylarıyla reddedildi". Özgür Gündem. 23 Aralık 2020. 23 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ "Sivil savcıdan Uludere için görevsizlik kararı". Radikal. 11 Haziran 2013. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  29. ^ Hıdır Tok (7 Ocak 2013). "Genelkurmay Başkanlığı Askeri Savcılığı'nın Uludere İçin Verdiği Takipsizlik Kararının Tam Metni". Başka Haber. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  30. ^ "Roboski Katliamı AYM’ye Taşındı" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bianet. 18 Temmuz 2014. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  31. ^ "Adalet Bakanlığı, 34 kişinin öldüğü Uludere için AYM’ye görüşünü bildirdi" 5 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Hürriyet. 23 Ocak 2015. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  32. ^ "Turkey's Attack on Civilians Tied to U.S. Military Drone" 21 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Wall Street Journal. 16 Mayıs 2012. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  33. ^ "TSK: Uludere istihbaratı yerli kaynaklardan". Radikal. 28 Temmuz 2013. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015. 
  34. ^ a b "Komutanım bunlar kaçakçı" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cumhuriyet. 26 Eylül 2015. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  35. ^ "TSK'ye istihbarat vermedik" 28 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BirGün. 6 Ocak 2012. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.<
  36. ^ "Roboski'de MİT görevlisi TSK'yı yanılttı" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T24. 25 Kasım 2014. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  37. ^ "Genelkurmay MİT'i suçladı" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cumhuriyet. 21 Eylül 2015. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  38. ^ "Başbakan Erdoğan: İnceleme başlatıldı". Radikal. 30 Aralık 2011. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  39. ^ "Ümit Kıvanç'tan Roboskî belgeseli: Ağlama Anne Güzel Yerdeyim" 28 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T24. 7 Kasım 2012. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  40. ^ "Shrapnel review – Anders Lustgarten’s short, sharp play about the Roboski massacre" 29 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Guardian. 18 Mart 2015. En son 28 Eylül 2015 tarihinde erişildi.
  41. ^ "Roboski-Der hakkında". 28 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017. 
  42. ^ "Ferhat Encü HDP'den Meclis'e girdi". CNN Türk. 8 Haziran 2015. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  43. ^ "HDP'li Ferhat Encü'ye 'ağırlaştırılmış ömür boyu hapis' istemi". Cumhuriyet. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2021. 
  44. ^ "İlkay Akkaya - Kula Roboski". youtube.com. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Uludere Olayı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uludere_Olayı&oldid=33452874" sayfasından alınmıştır