Tokamak

DIII-D

Tokamak, plazmanın kapalı manyetik alan bölgesi içinde hapsedilmeye çalışıldığı bir plazma tutucu sistemdir. Plazma çok sıcak bir madde olduğundan plazmanın tutulabilmesi için manyetik alandan faydalanılır. Tokamak da bu sistemlerden biridir.

Tokamak, Rusçada "тороидальная камера в магнитных катушках" (toroidal odadaki manyetik sarmallar) söz öbeğinin kısaltılmış halidir. 1950'lerde Sovyet fizikçiler Igor Yevgenyevich Tamm ve Andrei Sakharov tarafından bulunmuştur.

Tokamak plazmayı hapsetmek için toroidal manyetik alan üreten bir makinedir. Manyetik hapsetme yapan cihaz türlerinden bir tanesi olup füzyon enerjisi üretmeye güçlü bir adaydır.

Tarihçe

II. Dünya Savaşı sonrasında nükleer füzyon araştırmaları başladığında programlar gizliydi. 1955 Birleşmiş Milletler Atom Enerjisinin Barışçıl Kullanımı Uluslararası Konferansı'ndan sonra programların gizliliği kaldırıldı ve böylece uluslararası bilimsel iş birliği sağlanmış oldu.

Tokamak sistemleriyle ilgili deneysel çalışmalar 1956'da Moskova'da Kurçatov Enstitüsü'nde Lev Artsimovich önderliğindeki bir grup Sovyet bilim insanı ile başladı. Grup ilk tokamakları inşa etti. Bunlardan T-4 1968'de Novosibirsk'te test edildi.

Etimoloji

Tokamak kelimesi tarihi -yazılı kaynak bakımından- Göktürk Kağanlığına kadar dayanan, tok(𐱃𐰸) kökünden türeyen bir kelimedir. Bu sözcük Eski Türkçe tokı- 20 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. “vurmak” fiilinden Eski Türkçe +(A)mAk ekiyle türetilmiştir. Tokamak akroniminin dayandığı orijinal etimoloji budur.