Laramidya
Laramidya, Batı İç Denizyolunun Kuzey Amerika kıtasını ikiye böldüğü Geç Kretase döneminde (99.6-66 milyon yıl önce) var olan bir ada kıtasıydı. Mesozoyik çağda Laramidya, Appalachia'dan doğuda Batı İç Deniz Yolu ile ayrılan bir ada kara kütlesiydi. Deniz yolu sonunda daraldı, Dakotalar boyunca bölündü ve Meksika Körfezi ile Hudson Körfezi'ne doğru çekildi. Kütleler birleşerek Kuzey Amerika kıtasını oluşturdu.
Laramidya, adını Laramid orojenezinden almıştır. Ad, 1996 yılında J. David Archibald tarafından icat edildi.[1]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Laramidya, günümüz Alaska'sından Meksika'ya kadar uzanıyordu.[2] Bölge dinozor fosilleri açısından oldukça zengindir. Tyrannosaurlar, dromaeosauridler, troodontidler, hadrosaurlar, ceratopsianlar (Kosmoceratops ve Utahceratops[3] dahil), pachycephalosaurlar ve titanosaur sauropodlar, bu kara kütlesinde yaşayan dinozor gruplarından bazılarıdır. Kretase'nin son 15 milyon yılında kara kütlesi üzerinde güçlü bir enlemsel iklim değişimi vardı ve bu, dinozor faunasının bölgesel taşralılığını yönlendirmeye yardımcı oldu.[4]
Yayılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Alaska'dan Coahuila'ya kadar olan bölgede omurgalı fosilleri bulunmuştur.[3][5][6][7]
Fauna
[değiştir | kaynağı değiştir]
Geç Kretase'nin Turoniyen çağından Paleosen'in başlarına kadar Laramidya, Appalachia'dan doğuya doğru ayrılmıştır. Sonuç olarak, fauna o zaman içinde her kara kütlesinde farklı şekilde evrimleşti. Jeolojik koşullar, Laramidya'daki fosillerin korunması için genellikle elverişliydi ve bu, Amerika Birleşik Devletleri'nin batısını dünyanın en verimli fosil bölgelerinden biri haline getirdi. Kretase'deki Apalaş biyoçeşitliliği hakkında daha az şey biliniyor çünkü bugün bölgede çok az fosilli yatak var ve Appalachia'daki fosil yataklarının yarısı Pleistosen buzul çağında yok edildi. Bununla birlikte, henüz keşfedilmemiş fosil yatakları, eski Appalachian kıtasının bölgelerinde bulunabilir.
Kretase döneminde Kuzey Amerika'nın batısında baskın teropodlar, avlarından et koparmak için yapılmış orantılı olarak büyük kafaları olan devasa yırtıcı dinozorlar olan tiranozorlardı. Laramidya'da Tyrannosaurus rex, Nanuqsaurus hoglundi,[8] Daspletosaurus, Teratophoneus gibi Tyrannosaurinae teropodları ve Albertosaurus ve Gorgosaurus gibi Albertosaurinae teropodları vardı ve hepsi aynı Tyrannosauridae familyasına dahildi ve hepsi çağdaş değildi. Tiranozorların bedenleri, orantılı olarak küçük kolların tersine, devasa kafalar ve bacaklar sergiliyordu. Bu ailede sergilenen dişler, demiryolu çivisi boyutundalardır ve avlara büyük zarar vermeye yardımcı olabilirlerdi.
Kuzey Amerika dinozorlarının bir başka yaygın grubu, sözde "ördek gagalı" dinozorlar olan hadrosaurlardı. Fosil kayıtları, Laramidya'da şaşırtıcı çeşitlilikte hadrosaur formları gösteriyor.
Cinslerdeki diğer farklılıklar, ada kara kütleleri arasında görülür. Sauropodlar görünüşe göre Appalachia'da yok olduktan sonra Kretase döneminde Laramidya'da dolaştılar. Nodosaurların, yine de, Appalachia'da daha bol olduğu görünüyor. Nodosaurlar, batılı akrabalarının dev sopa kuyruğundan yoksun, büyük, otçul zırhlı dinozorlardı. Geç Kretase döneminde Laramidya'da kıttılar, yalnızca Edmontonia ve Panoplosaurus gibi özel formlarda bulunurken, Appalachia'da nodosaurlar gelişiyorlardı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dinosaur extinction and the end of an era: what the fossils say. New York: Columbia University Press. 1996. ISBN 023107624X.
- ^ "Amazing Horned Dinosaurs Discovered". MSN. 23 Eylül 2010. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
- ^ a b Sampson (2010). "New Horned Dinosaurs from Utah Provide Evidence for Intracontinental Dinosaur Endemism". PLOS ONE. 5 (9): e12292. doi:10.1371/journal.pone.0012292. PMC 2929175 $2. PMID 20877459.
- ^ Burgener (1 Eylül 2021). "An extreme climate gradient-induced ecological regionalization in the Upper Cretaceous Western Interior Basin of North America". GSA Bulletin. 133 (9-10): 2125-2136. doi:10.1130/B35904.1. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2022.
- ^ "Shedding light on Arctic dinosaurs, Alaska Science Forum, Article #1737". Geophysical Institute, UAF - Alaska Science Forum. 10 Şubat 2005. 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2011. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Dinosaurs on Alaska's North Slope". Bureau of Land Management: Alaska. U.S. Department of the Interior. 30 Mayıs 2008. 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2011.
- ^ "Hallan en Coahuila cementerio de dinosaurios". El Universal (İspanyolca). Mexico City. 3 Ekim 2014. 2 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Fiorillo (12 Mart 2014). "A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World". PLOS ONE. 9 (3): e91287. doi:10.1371/journal.pone.0091287. PMC 3951350 $2. PMID 24621577.
| ||||||||
| ||||||||
