Iris kerneriana
| Çalı süseni | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Iris kerneriana | |||||||||||||||
Iris kerneriana - Iris cinsine ait çalı süseni olarak da bilinen bir bitki türü. Türkiye'de de yetişen kokulu, sarı çiçekleri olan bitki. Ilıman bölgelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.[2]
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]Genellikle daha büyük yapraklı iris, halofilayla karıştırılır.[2] Çiçeklerin rengine ek olarak, diğer birçok yönden iris synthenii'ye benzer.[3]
Uzun, ince köklere sahiptir.[4] Bunlar kök kümeleri oluşturabilir.[5]
Hassas,[6] otsu,[7] parlak veya soluk yeşil yapraklara sahiptir.[5][8] Uzunluğu 30 santimetre ve genişliği[4] 2–3 mm (nadiren 1 cm)'ye kadar büyüyebilirler.[2] İris gramineadan daha yoğundurlar.
Çiçek sapları genellikle dar yapraklılara göre daha uzundur.[8][9] 20–45 cm yüksekliğe kadar büyüyebilirler.[10][11][12] Çok nadiren 55 santimetreye ulaşırlar.[2][13]
Ait olduğu cinsin diğer türlerinden daha geniş bir çiçeklenme alanına sahiptir ve bir sap üzerinde 2-4 çiçek açar.[4][7][14] Geniş şeffaf sınırlı kısa yaprakları vardır.[2]
Güzel kokulu çiçekleri[4][10][13] ilkbaharda ve ilkbaharın başlarında[5][6] Mayıs ve Temmuz arasında görünmeye başlar.[2][12] Çiçekleri sarının tonlarındadır; kükürt sarısı,[8][14] limon sarısı,[3][7] saman sarısı, soluk sarı ve mat krem.[9] Çiçekler 5-12 çapındadır. 2 çift ve 3 büyük tek yapraklıdır.
Biyokimya
[değiştir | kaynağı değiştir]İki takım kromozomu vardır . Bu genetik yapı hibrit cinsleri ve gruplamaları sınıflandırmak için kullanılabilir.[5] 2n = 18 sayısına sahiptir.[13][15] Bu rakam hem La Cour ( yayınlanmadı) hem de Lenz tarafından 1963'te 2n = 18 olarak hesaplanmıştır.[10]
2011 yılında Türkiye'den 3 yerli iris türünde çeşitli uçucu kimyasal bileşikleri ayrıştırmak için bir çalışma yapılmıştır. İris pseudacorus, Iris kerneriana ve Iris sofarana Beyşehir ve Trabzon'da yetiştirilerek toplanmıştır. Gaz kromatografisi ve kütle spektrometresi yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmalar, iris kerneriana çiçeklerinde α-çekil asetat (% 14.7), longipinen (% 10.8), kaprik asit (% 10.6), heptacosan (% 10.2) ve heksadekanoik asit (% 9.5) göstermiştir. Iris kerneriana kökleri tetradekanoik asit (% 31.5), heptacosan (% 10.0), α-cesil asetat (% 9.5), nonacosan (% 8.8) ve 6-metil-5-hepten-2-on (% 7.7) içeriyordu. Iris nonakosan'da Kerneriana (% 18.3), heptakosan (% 16.7), pentakosan (% 10.3) ve triko (% 6.0) bulunmuştur.[16]
2013 yılında, Iris türlerinin çeşitli kimyasal bileşikleri üzerinde yapılan bir araştırma, Iris sophorana ve Iris kerneriana'nın gövdelerinde b-demirin ve Iris kerneriana'nın gövdelerinde trans-bionon-5,6-epoksinin bulunduğunu ortaya çıkardı.[17]
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince adı olan Kerneriana, Avusturyalı bir botanikçi ve Viyana'da botanik profesörü olan Anton Kerner von Marilau'ya (1755-1830) aittir.[18][19]
Bitkinin adı ilk kez 1884 yılında Paul Friedrich August Askerson ve Paul Ernst Emil Sintenis tarafından yayınlanmıştır. Ancak, bitkinin bir tanımını eklemedikleri için güvenilir bir şekilde yayınlanmamıştır. 1892'de Baker, The Head of the Iridaceae'nin 16. cildinde bu konuyla ilgili bir makale yayınlamıştır. Ancak Ağustos-Kasım 1892'de lbu'nun Iris orientalis ile eş anlamlı olduğunu düşünülmüştür.[20]
1 Şubat 1936'da Iris Kerneriana adıyla yayınlanmıştır.[10] Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı tarafından 4 Nisan 2003 tarihinde onaylanmıştır. Iris kerneriana, Kraliyet Bahçıvanlık Derneği tarafından da kabul edilmiş bir isimdir.[19]
Yayılış
[değiştir | kaynağı değiştir]Batı Asya'nın ılıman dar bir bölgesinde yaygındır.
Türkiye'nin kuzeyinde,[6][9][19] Erzurum'da, Bolu'nun doğusunda ve Kaz Dağı'ndan Ankara'ya kadar olan alanda bulunur.[2] Amasya'da, Direkli, Yassucal ve Abacı köylerinde de bulunmuştur.
Iris kerneriana deniz seviyesinden 300–2300 m yükseklikte, açık çam ormanlarında, kuru otlaklarda ve kuru topraklarda gözlenebilir.[2][6][14]
Yetiştirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa'da ve İngiltere'de yetiştirmesi zordur.[12]
Nötr olarak hafif asidik,[21] besin açısından zengin çakıllı topraklarda büyümeyi tercih eder. Kireçli topraklar uygun bir alandır.[4] Tam güneş alan yerleri tercih etmektedir.[2][8][12] İlkbaharda, büyüme mevsimi boyunca suyu yakınında ister.[6][14] Sonbaharda biraz su takviyesi ister.
Bu türlerin bahçede yetiştirilmesi zordur.[5][14] Dikimden sonra sabredilmeli ve bitkiler birkaç yıl aynı alanda kalmalıdır (ideal olarak 10-15 yıl). Bu türler ormangülü ile birlikte yetiştirilebilir.[9]
Üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Iris'in kerneriana tohum tarafından yçoğaltılabilir.[21] Tohumlar, iristeki (çiçek açtıktan sonra) kurutulmuş tohum kapsüllerinden toplanabilir. Tohumlar her an ekilebilir ancak ıslak koşullarda kışın veya ilkbaharın başında daha iyi sonuçlar verir. Tohumlar çok ince bir kum veya çakıl tabakası ile örtülmelidir. Tohumların filizlenmesi uzun zaman alır, bazen aylarca görünmez. Bu dönem 6-12 aya kadar uzayabilir.[6]
Zehir
[değiştir | kaynağı değiştir]Diğer birçok iris türü gibi, bitkinin çoğu zehirlidir (özellikle kökler ve yapraklar) ve yenildiğinde mide ağrısına ve kusmaya neden olabilir. Bitki ile çalışmak cilt tahrişine veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir.[21]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Davis, PH, ed. 1965–1988. Türkiye florası ve doğu Ege adaları. [I. kerneriana Asch olarak listeler. & Sint. eski Baker].
- Mathew, B. 1981. Iris. 112–113.
- ^ Videnskabelige Meddelelser fra den Naturhistoriske Forening i Kjøbenhavn 1860: 76 1861.
- ^ a b c d e f g h i Perennials Vol. 1. Pan Books Ltd. 1991. s. 188. ISBN 9780330327749.
- ^ a b "Handbook of Garden Irises" (PDF). beardlessiris.org (The Group for Beardless Irises). 2009. 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
- ^ a b c d e Growing Irises. Revised. Bromley: Christopher Helm. 1987. s. 146. ISBN 978-0-88192-089-5.
- ^ a b c d e Irises: A Gardener's Encyclopedia. Timber Press, Incorporated. 2005. ISBN 978-0881927306.
- ^ a b c d e f "Iris kerneriana". plant-world-seeds.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ a b c Gardeners' Encyclopedia of Plants and Flowers. Dorling Kindersley. 1994 [1989]. s. 522. ISBN 978-0751301472.
- ^ a b c d "Spuria Irises". herbs2000. 21 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2015.
- ^ a b c d The Gardener's Guide to Growing Irises. Newton Abbot: David and Charles. 1997. s. 61. ISBN 978-0715305393.
- ^ a b c d "(SPEC) Iris kerneriana Aschers. & Sint. ex Baker". wiki.irises.org (American Iris Society). 20 Nisan 2010. 31 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2014.
- ^ "Iris kerneriana". gardenaway.com. 11 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ a b c d "Iris kerneriana". jardinsdugue.eu. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ a b c "Iris summary" (PDF). pacificbulbsociety.org. 14 Nisan 2014. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2014.
- ^ a b c d e "Iris kerneriana". rareplants.co.uk. 11 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ "Karyological study on some endemic Iris L. (Iridaceae) species from Turkey" (PDF). Pakistan Journal of Botany. 33 (2): 167-171. 2001. 11 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ "Composition of Volatiles from Three Iris Species of Turkey". Journal of Essential Oil Research. 23 (4): 66-71. 2011. doi:10.1080/10412905.2011.9700471.
- ^ "Major secondary metaboloities of Iris spp". Phytochemistry Reviews, Fundamentals and Perspectives of Natural Products Research. 12 (4): 51-80. 2013. doi:10.1007/s11101-013-9333-1. 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ A Gardener's Dictionary of Plant Names. Revised. Cassell and Company (1963 tarihinde yayınlandı). 1972. s. 186. ISBN 978-0304937219.
- ^ a b c "Iris kerneriana". rhs.org.uk. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ "Iridaceae Iris kerneriana Asch. & Sint. ex Baker". ipni.org (International Plant Names Index). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
- ^ a b c "Iris kerneriana". davesgarden.com. 11 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.