İçeriğe atla

Üzeyir Hacıbeyov

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Üzeyir Hacıbeyov
DoğumÜzeyir Hacıbeyli
18 Eylül 1885(1885-09-18)
Ağcabedi, Elizavetpol Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm23 Kasım 1948 (63 yaşında)
Bakü, Azerbaycan SSC, SSCB
MeslekAzeri besteci
İmza

Üzeyir Hacıbeyov, Üzeyir Bey Hacıbeyli, Üzeyir Abdül Hüseyin Bey oğlu Hacıbeyov (Azerbaycanca: Üzeyir Hacıbəyov, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Üzeyir Əbdülhüseyn bəy oğlu Hacıbəyov) (18 Eylül 1885 - 23 Kasım 1948) Azerbaycanlı[1][2] Sovyet[3][4] bestecisi.

Bilim insanı, yazar, tercüman, orkestra şefi olarak tanınan Üzeyir bey bütün doğu aleminde operanın ilk yaratıcısıdır.[5][6] Büyük müzik alimi olan Üzeyir Hacıbeyli, Azerbaycan’da müzik biliminin esasını koymuştur. SSCB halk artisti (1938), Azerbaycan İlimler Akademisi'nin akademiki (1945), profesör (1940), Stalin mükafatları sahibi (1941, 1946), Azerbaycan Bestekârlar İttifakı'nın başkanı (1938-1948), Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nın rektörü (1928-1929; 1939-1948), Azerbaycan İlimler Akademisi'nin Güzel Sanatlar Enstitüsünün müdürü (1945-1948) olmuştur.[7]

Besteci aynı zamanda Azerbaycan’da ve yurtdışında birçok tanınmış besteci ve müzisyenin öğretmeni olarak da bilinir. Efrasiyab Bedelbeyli, Seid Rüstemov, Asef Zeynallı, Şemsi Bedelbeyli, Niyazi, Cövdet Hacıyev, Tevfik Guliyev, Kara Karayev, Cahangir Cahangirov, Fikret Emirov, Şefike Ahundova gibi isimler onun öğrencilerindendir.[8]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şuşa kazasının Ağcabedi köyünde doğdu, küçük yaşlarında ailesi Şuşa şehrine göçtü ve ilk tahsilini burada Rus-Tatar (Azerbaycanlılar) okulunda aldı. İlk müzik eğitimini Azerbaycan halk müziğinin bilicisi olan dayısı A. Aliverdibeyov'dan aldı. 1899-1904 yıllarında Gori Öğretmen Lisesi'ne okurken keman ve teori dersleri aldı. Liseyi bitirdikten sonra kısa bir süre Hadrud köyünde (1904), daha sonra ise Bakü'ye göçerek burada öğretmenlik yaptı, gazete ve dergilerde makale ve karikatürleri yayımladı.

Babası Abdülhüseyin Hacıbeyov köy katibi idi, annesi Şirinbeyim Hanım Eliverdibeyovlar neslinden geliyordu.[9] Üzeyir'in kardeşi Ceyhun Hacıbeyli kariyerinin ilk döneminde[10] Dağıstanlı atalarının şerefine "Dj. Dağıstani"[10] takma adıyla imza atıyordu.[11] Genel olarak ailede üç erkek kardeş ve iki kız kardeş vardı.

Doğduktan kısa bir süre sonra Hacıbeyovlar ailesi, Azerbaycan kültürünün en büyük merkezlerinden biri olan[12] Şuşa şehrine taşındı ve Üzeyir burada büyüdü. Gelecek bestecinin babası, uzun süre ünlü Azerbaycan şairi, toplum önderi ve Karabağ hanının kızı Hurşidbanu Natevan'ın özel katibi idi, bu da bestecinin eğitimine büyük bir etki yaptı. Üzeyir'in annesi Şirin Eliverdibeyova, şairin evinde büyümüştü, bestecinin dedesi ve Natevan ise süt kardeşiydiler.[13]

Natevan ile tanışlık, genç Üzeyir'e en iyi müzik topluluklarına ve Şuşa'nın meclislerine yol açtı.[14] Genç yaşlarda makam icrası dersleri aldı ve Azerbaycan halk müziği enstrümanlarında çalmayı öğrendi. Abdurrahim bey Hagverdiyev ve Cabbar Karyağdıoğlu'nun 1897 yılına ait "Leyli'nin Mezarı Üzerinde Mecnun" ("Leyli ve Mecnun" aşk hikâyesinden bir bölüm) adlı tiyatro eserinde 13 yaşındaki Üzeyir koroda şarkı söylüyordu.

Medrese eğitimini ve iki yıllık Rus-Tatar okulunu bitirdikten sonra, 1899–1904 yıllarında Gori şehrindeki öğretmenler seminerinde okudu.[15] Orada keman, viyolonsel ve nefesli çalgılar çalma becerilerini edindi. Ayrıca gelecekteki besteci Müslüm Magomayev (şarkıcı Müslüm Magomayev'in dedesi) ile tanış oldu.[16] Sonraki dört yıl boyunca Hadrut ve Bakü okullarında öğretmenlik yaptı.

Basındaki ilk makalesi 1904 yılında Kaspi gazetesinde yayımlandı.[17]

1905 yılında Bakü'de önce Bibi-Heybet okulunda, daha sonra "Saadet" okulunda ders verdi ve burada Azerbaycan dili, matematik, coğrafya, tarih ve aynı zamanda Rusça öğretti.[18] O dönemde Heyat gazetesinde tercüman olarak çalışmaya başladı, sonra İrşad gazetesiyle iş birliği yaptı.

12 Ocak, 1908 yılında Bakü'de Hacı Zeynelabidin Tağıyev'in tiyatro binasında, sözlerini büyük şair Füzuli'nin aynı ad altında yazmış olduğu eserinden alınan ve doğuda ilk opera olan "Leyla ve Mecnun" operasını sahneledi.

Daha sonra "Şeyh Sinan" (1909), "Rüstem İle Zöhreb" (1910), "Şah Abbas ve Hurşid Banu" (1912), "Aslı ile Kerem" (1912), "Harun ve Leyla" (1915) adlı operalarını ve "Karı ile Koca" (1909, 1910'da sahnelendi), "O Olmazsa Bu Olsun / Meşhedi İbad" (1910, 1911'da sahnelendi) ve "Arşın Mal Alan" (1913) adlı müzikalleri besteledi.

1911 yılında sistematik müzik eğitimi almak amacıyla Moskova'ya gitti. Bir yıl boyunca Moskova Filarmoni Derneği'nde müzik kurslarında Aleksey İlyinski'den ders aldı (solfeji Nikolay Ladukhin, armoniyi Nikolay Sokolovski öğretti), ardından Sankt-Peterburg'a taşındı ve orada konservatuvarda bir yıl okudu (öğretmeni Vasili Kalafati idi). Arkadaşı Müslüm Magomayev, Hacıbeyov'un maddi desteğini tamamen üstlenmiştir.[19]

1912 yılında Jeleznovodsk'ta bulunurken Hacıbeyov, M. Magomayev'e yazıyordu:

ƏZİZ MÜSLÜM

Biz artıq 21 iyundan Jeleznovodskdayıq. Malikə müalicə olunmağa başlayır, mən isə fortepiano öyrənməyə başladım. Mən burada həftədə 3 dərs deyən və hər gün pianodan istifadə etməyə icazə verən müəllim tapdım, ayda cəmi 15 rubla.

Hələ Bakıda olarkən Malikə və mən Şuşaya getmək və orada tamaşalar vermək qərarına gəldik; Notların bir hissəsinin Sizin mənzilinizdə olduğunu bildiyimizdən, Məlikə ilə Sizin mənzilinizə getdik və notları götürdük; lakin Şuşa işi baş tutmadı, notlar Camaldadır. Bizimkilər Maştağı bağlarına köçdülər. Bakıya gedəndə yaz. Mən də Moskvaya yola düşməmişdən əvvəl yazacam. Makkinin səhhəti barədə xəbər ver, orada yaşayışınız necədir? Burada çox da darıxmırıq, bəzən qrup halında gəzirik. Məlikə və məndən Badyuşa, anaya, Camul, Makka və bütün dostlarınıza salamlarımı göndər.

Sənin Üzeyirin. 3 iyul 1912-ci il. Jeleznovodsk.

İnjenernı döngəsi, daça № 9.

[20]

1914–1918 yıllarında "Yeni İkbal" gazetesinin editörü, sonra sahibi oldu ve daha sonra "Azerbaycan" gazetesinin editörü oldu.[21] 1918 yılının Haziran ayından Eylül ayına kadar Azerbaycan opera sanatçılarının İran'ın Enzeli ve Reşt şehirlerine turnesini yönetti.[21] 1920 yılında Azerbaycan'da Sovyet hakimiyeti kuruldu. Aynı yıl besteci, Azerbaycan SSR Halk Maariflendirme Komiserliği'ne müzik akademisi ve milli konservatuvar açmanın gerekliliği ve eski müzik okullarının binalarının bu kurumlara tahsis edilmesi hakkında bir rapor sundu.[21]

1921'de Bakü'de Azerbaycanlı oğrenciler için ilk müzik okulu olan Azerbaycan Devlet Türk Müzik Okulunu kurdu. Okul 1926 yılında Azerbaycan Devlet Konservatuvarına katıldı.

Sonraki yıllarda (1922–1926 ve 1939–1941) onun girişimiyle kurulan Azerbaycan Türk Müzik Okulu'na (şimdiki Asef Zeynallı adına Bakü Müzik Koleji) başkanlık etti. 1925 yılında Bakü İşçi Halk Vekilleri Sovyeti'nin vekili seçildi, ertesi yıl ise Azerbaycan Konservatuvarı'nın rektör yardımcısı oldu.[21]

1931 yılında halk çalgı aletleri orkestrasını, 1936 yılında ise devlet korosunu kurdu.

Eserlerinde, Azerbaycanlı halk müziğini çağdaş bir şekilde yorumlayarak kullanan Hacıbeyov, aynı zamanda bir yazar ve şairdir. Eserlerinin metinlerini kendi yazmıştır. Hacıbeyov'un Azerbaycan halk müziğinin esasları ile ilgili eserleri okullarda ders kitapları olarak okutulmaktadır. Hacıbeyov, 1937 yılında "Köroğlu" operasını besteledi. Bu eser "Arşın Mal Alan" müzikali ile birlikte SSCB döneminde "Devlet Mükafatı"na layık görüldü. Hacıbeyov, Azerbaycan Besteciler Kurumu Başkanlığı yaptı ve Sovyetler Birliği Yüksek Prezidium üyeliğine de getirildi.

7 Mayıs 1938 tarihinde Üzeyir Bey partiye kabul için başvurdu ve Sov. İKP MK, onun hizmetlerini ve Azerbaycan SSR KP MK'nın taleplerini dikkate alarak, istisnai bir durum olarak adaylık sürecine tabi tutmadan onu parti saflarına kabul etti. 1938 yılında Hacıbeyov "Lenin" Nişanı ile ödüllendirildi ve SSCB halk sanatçısı unvanını aldı. Bir yıl sonra besteci Azerbaycan Konservatuvarı'nın rektörü olarak atandı ve 1939 yılında SSCB Besteciler Birliği'nin 1. kongresinin organizasyon komitesine üye seçildi.[22] Ömrünün son 10 yılında Azerbaycan Besteciler Birliği'ne başkanlık etti. 1943 yılında tank kolunun inşası için kendi cebinden 25.000 ruble bağışladı.

1945 yılının Eylül ayında Hacıbeyov, Azerbaycan SSR EA Sanat Enstitüsü'nün direktörü olarak atandı.[23]

1945'te kurulduğu günden itibaren Azerbaycan SSR Bilimler Akademisi'nin sürekli üyesi ve iki dönem SSCB Yüksek Sovyeti'nin milletvekili oldu (1937, 1941).

1904'ten 1920'ye kadar basında 600'e kadar çeşitli içerikli makale yazmış olsa da, Sovyet işgalinden sonra vefat edene kadar sadece 30 makale yazdı. Bu makalelerin de çoğu müzikle ilgiliydi.[24]

1947'de şeker hastalığından muzdarip olan Üzeyir Hacıbeyov'un durumu ağırlaştı ve yanlış tedavi nedeniyle daha da kötüleşti. Moskova'da Kremlin Hastanesi'nde tedavi görmeye başladı, daha sonra Mardakan'daki devlet sanatoryumuna taşındı.[25] 23 Kasım 1948 tarihinde, gece saat 2 civarında, besteci Bakü'de, "Monolit" binasının dördüncü katındaki dairesinde kalp yetmezliğinden vefat etti.[25] Bakü'de Birinci Fahri Hiyaban'da defnedildi.

Üzeyir Hacıbeyov Azerbaycan halk edebiyatını ve müziğini klasik batı müziği ile birleştirerek klasik müziğin halk arasında sevilmesini sağlamıştır. Bu şekilde batı kaynaklı klasik müziğin Azerbaycan kültüründe kendine özgü bir yeri olmuştur.

Besteci Hacıbeyov'un eserleri arasında, Azerbaycan Milli Marşı da bulunmaktadır. Besteci, 1948 yılında öldü.

Doğum günü 18 Eylül Azerbaycan'da Müzik Günüdür.

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Üzeyir Bey ve Meleyke Hanım Hacıbeyovlar
Şirinbeyim Hanım Hacıbeyova-Eliverdibeyova
  • Annesi Şirinbeyim Hanım Hacıbeyova-Eliverdibeyova, 1853 yılında mülk sahibi bir ailede doğdu. Ailede 12 çocuk vardı: dört erkek kardeş, sekiz kız kardeş. Erkeklerin hepsi mükemmel bir eğitim alırken, kızlar evde eğitim gördüler. Şirinbeyim Hanım edebiyatı çok sever, şiirler okur ve Füzüli'nin eserlerini ezbere bilirdi. 1870 yılında Abdülhüseyin ile evlendi ve beş çocuğu oldu: Sayad, Ebuhayat, Zülfügar, Üzeyir, Ceyhun. Ömrünün son yıllarını Bakü'de, oğlu Üzeyir'in evinde geçirdi. 1939 yılında vefat etti.[26]
  • Babası Mirza Abdülhüseyin Bey Hacıbeyov, 1840 yılında Şuşa şehrinde doğdu. Medrese eğitimi aldı. Mirza Abdülhüseyin Bey Hacıbeyov 1901 yılında vefat etti.[27]
  • Dayısı Kara Bey Eliverdiler, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Parlamentosu üyesiydi.[28]
  • Eşi Meleyke Terekulova-Hacıbeyli, Hanafi Terekulov'un kız kardeşiydi. Meleyke Hacıbeyli, Tiflis'te Kızlar Lisesi'nde okudu ve pedagog olarak çalıştı. Üzeyir Bey ile Meleyke Hanım 20 Aralık 1909'da evlendiler, ancak çift çocuk sahibi olamadı. Üzeyir Hacıbeyov, eşi Meleyke Hanım'a konservatuvara girmesi konusunda da yardımcı oldu. Meleyke Hanım, eşine başka bir kadınla evlenip çocuk sahibi olmasını teklif etti, ancak bu teklif besteci tarafından kabul edilmedi. Üzeyir Bey Hacıbeyov ile evlendikten sonra Bakü'ye taşındı. Bakü'de de pedagog olarak çalışmaya devam etti ve Azerbaycan'da konservatuvar kurulduktan sonra Üzeyir Bey'in tavsiyesiyle o yüksekokula girdi. Altı yıl Bakü'de kirada yaşayan çift, 1915 yılında şu anda müze olarak faaliyet gösteren eve taşındılar. Meleyke Hanım Terekulova aslen Tatardı. Meleyke Hanım, Üzeyir Hacıbeyov'un ölümünden (1948) sonra "Arşın Mal Alan" müzikal komedisinin klavyesinin Bakü'de, "Koroğlu" operasının klavyesinin ise Moskova'da yayımlanmasında büyük çaba ve katkı sağladı. Meleyke Hacıbeyli 1966 yılında vefat etti. Üzeyir Bey'in mezarının sol tarafında eşi Meleyke Hanım'ın mezarı bulunmaktadır.[29] Üzeyir Hacıbeyov, yükseköğrenimini tamamladıktan sonra Bakü'de eşi ve annesi ile birlikte yaşadı ve aynı zamanda kız kardeşinin beş çocuğuna baktı;[30] kendi çocukları yoktu.[31]
  • Baldızı Badigülcamal Terekulova, Müslüm Magomayevin eşi idi.[32]
  • Kardeşi Ceyhun Hacıbeyli, Fransa'ya göç etmiştir. Kardeşler, birbirleriyle ve diğer akrabalarıyla ilişkilerini kız kardeşleri aracılığıyla sürdürmüşlerdir. "Koroğlu" operasının sahnelenmesinden önce bestecinin tutuklanma ve olası baskılara maruz kalma gibi sürekli tehlikeleri vardı, ancak opera 1938'de SSCB'nin başkentinde gösterime girdikten sonra besteci SSCB Halk Sanatçısı unvanına layık görüldü ve SSCB Yüksek Meclisi'nin deputesi seçildi.

Bakıdaki adresleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1908: "İslamiye" otelinin 31. odası (şu anda Azerbaycan prospektindeki 9 numaralı ev)[33][34]
  • 1915–1942: Verhnyaya Priyutskaya caddesindeki ev (şimdiki Ş. Azizbeyov 67. caddesi olarak bilinir)[35]
  • 1942–1948: Nizami meydanındaki "Monolit" evi

Ödülleri ve Mükafatları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • "SSCB Halk Sanatçısı" unvanı - 17 Nisan 1938
  • "Azerbaycan SSR Halk Sanatçısı" unvanı - 26 Eylül 1937
  • "Azerbaycan SSR Onurlu Sanat Emektarı" unvanı - 1 Şubat 1936
  • "Stalin" Ödülü (II derece) - 1941 ("Koroğlu" operası için)
  • "Stalin" Ödülü (II derece) - 1946 ("Arşın mal alan" film müziği için)
  • "Lenin" Nişanı - 17 Nisan 1938
  • "Kırmızı Emek Bayrağı" Nişanı - 17 Eylül 1945
  • "Kafkasya Müdafası için" madalya - 1 Mayıs 1944[36]
  • "1941-1945 "II Dünya Savaşı'nda Cesareti için" madalyası - 6 Haziran 1945[37]

Yaradıcılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Batı ve Doğu müzik tarzlarını birleştirerek, Azerbaycan halk müziği unsurlarını klasik Avrupa geleneği ile uyumlu hale getirmesiyle ön plana çıkar. Bu yöntemi kullanarak, Hacıbeyov 1908 yılında Azerbaycan şairi Füzulinin aynı adlı eseri temelinde ilk Azerbaycan operası olan "Leyli ve Mecnun"u yarattı. 1909'da yazdığı "Şeyh Şenen" adlı ikinci operası tarzıyla önceki operalardan önemli ölçüde farklıydı ve esas olarak müellifin müziğine dayanıyordu.[38] 1910-1915 yılları arasında yazdığı bir sonraki dört opera, geleneksel Azerbaycan makamı temelinde kurulmuştur: "Rüstem ve Zührap" (1910), "Şah Abbas ve Hurşud Banu" (1911), "Esli ve Kerem" (1912), "Harun ve Leyla" (1915). Bestekarın en iyi eseri olarak kabul edilen "Koroğlu" operası ise 1936 yılında yazılmıştır ve Hacıbeyova 1941 yılında "Stalin" ödülü kazandırmıştır. Toplamda, Hacıbeyov 7 opera ve 3 operet yazmıştır: "Er ve arvad" (1909), "O, olmasın bu olsun" (1910) ve "Arşın mal alan" (1913). "Koroğlu" operası dışında, bütün eserlerinin libretto yazarı da yine kendisiydi. Ayrıca, Hacıbeyov'un tamamlanmamış "Firuze" operası da vardı, bu eseri bestekar İsmayıl Hacıbeyov tamamladı.[39]

Üzeyir Hacıbeyli, Nizami Gencevi'nin sözlerine dayanan "Sensiz" (1941) ve "Sevgili canan" (1943) gibi eserler yaratarak kamera vokal müziği adı verilen yeni bir tür olan "romans-gazel"i keşfetmiştir.[40][41] Bunların yanı sıra, Hacıbeyov aynı zamanda Azerbaycan opera okulunun kurucusu olarak da kabul edilir.

Viktor Vinogradov'un "Üzeyir Hacıbeyov ve Azerbaycan müzikği" kitabında şu ifadeler yer almaktadır:

…Onun hizmetleri hakkaten büyüktür. Tesadüf değil ki, Azerbaycanda opera yaygın müzik janrıdır.…[42]

1918 yılında, bestekar Üzeyir Hacıbeyov Azerbaycan milli marşını bestelemiştir. 1920–1991 yılları arasında Sovyetler Birliği'ne dahil olduğu için bu marş seslendirilmemiş, ancak 1930 yılında Azerbaycan SSC'nin Sovyet yönetiminin kuruluşunun 10. yıldönümü vesilesiyle Üzeyir bey yeni bir Azerbaycan SSC marşının sözlerini ve müziğini yazmıştır. Yeni marş ilk kez 28 Nisan 1930'da Hacıbeyov'un yönetiminde seslendirilmiştir.[43] 1930'daki Azerbaycan SSC marşı kantata türüne benzediği için bazen ona kantata da denir.[43] Ayrıca, 1944 yılında Üzeyir Hacıbeyov Sovyetler Birliği'nin yeni marşını düzenlemiştir, bu marş Azerbaycan SSC'nin Sovyetler Birliği'nden ayrılmasına kadar kullanılmıştır. 1991 yılında ise 1918 yılına ait eski marş tekrar "devlet" statüsünü almıştır.

1920'lerin sonu ve 1930'ların başlarında Üzeyir Hacıbeyov, Azerbaycan halk çalgıları orkestrası için ilk kitlevi şarkılarını ve kamera instrumental eserlerini ("Pambık tarlalarında" süiti, "Çahargah" ve "Şur" ladaları gibi) oluşturdu. Ayrıca keman, viyolonsel ve piyano için kantatlar (örneğin "Füzulinin anısına" (1934) gibi), orkestra (uvertürler) ve koro eserleri besteledi.

1941-1945 yılları arasında savaş yıllarında bir dizi vatansever şarkı ("İyi yol", "Şefkat bacısı" vb.), "Vatan ve cephe" kantatı ve "Dövüşçüler marşı" (1942) uvertürünü yazdı.

Leyli ve Mecnun operası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Leyla ve Mecnun (opera)

Üzeyir Hacıbeyov'un "Leyla ve Mecnun" operası, ilk Azerbaycan opera (muğam opera) olarak 1907 yılında yazmaya başladı. Eser 1908 yılına kadar tamamlandı ve daha sonra ilk kez Bakü'deki neft magnatı ve hayırsever Hacı Zeynalabdin Tağıyev'in sahibi olduğu tiyatroda sahnelendi. Operanın ilk gösteriminde, Azerbaycan SSC'nin ve daha sonra bağımsız Azerbaycan'ın kültürel ve toplumsal figürleri yer aldı.

Tar çalan Kurban Pirimov, operanın sonradan ün kazanan tarçısıydı ve Hüseynkulu Sarabski Mecnun rolünü oynamıştı. Üzeyir Hacıbeyov ise operanın orkestrasında keman partisini çalmıştı. Leyli rolü erkek bir sanatçı tarafından canlandırılmıştı.

Sarabski, 1930'larda yayımlanan anılarında şunları yazmıştı:

"Bu gösteriden sonra birçok kişi beni Mecnun diye çağırmaya başladılar. Bu ismin değerini biliyordum ve onunla gurur duyuyordum. Önceleri beni alaycı bir şekilde karşılayan insanlar şimdi beni saygı ve sevgiyle karşılıyorlardı."[44]

Üzeyir Hacıbeyov'un "Leyli ve Mecnun" eseri muğam operası ve genel olarak Azerbaycan operası türünün temelini atmıştır.

Sonralar o, hatıralardı:{{cquote|O zamanlar operanın yazarı olarak sadece solfejin temellerini biliyordum ve armoni ve kontrpuan müzik formları hakkında hiçbir fikrim yoktu. Ancak "Leyli ve Mecnunu" büyük bir başarıydı. Bana göre bu, Azerbaycan halkının zaten kendi Azerbaycan operasını sahnede görmek istemesiyle ve "Leyla ve Mecnun"da gerçek halk müziği popüler klasik konuyla birleştirilmiştir.[45]

Üzeyir Hacıbeyov, seçimini Füzuli'nin "Leyli ve Mecnun" (poemanın özü Leyli ve Mecnun Arap efsanesi üzerinde kurulmuştur) ve halk müziğinin janrlarında yaptı ki, bu da eserin Müslüman toplumunda kabul edilmesine olumlu etki gösterdi. Azerbaycan'dan dışında opera ilk kez Tiflis'te sahnelendi.[46]

Muğamdan başka "Leyli ve Mecnun" operasında çalınan bütün müzik parçaları yazarın kendisi tarafından yazılmıştır.[47] Gösteri boyunca yalnız bir Azerbaycan halk şarkısı çalınır. Karakteristik ahenk yapısı ve ritim, gösterinin tüm belirli karakterleriyle uyum sağlar.

"Arşın mal alan" operettası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Arşın Mal Alan

Üzeyir Hacıbeyov'un "Arşın mal alan" operettası, onun son ve en popüler operettalarından biridir. 1913 yılında Sankt-Peterburg'da yazılan bu operetta, Şuşa şehrinde geçen olayları konu alır. Operettanın yaratılış hikâyesi, Reşid Behbudov'un kızı Reşide tarafından şöyle anlatılır:

"...Babam Mecid bey Behbudalı, geçmişde Behbudovlar adı altında tanınırdı, o zamanlar olağanüstü bir sese sahipti, halk şarkılarını mükemmel bir şekilde icra ederdi ve 30 yaşında profesyonel bir şarkıcı olmuştu. Daha önce ise babasına yardım ederdi: bir kutu ipek toplayarak o zaman yaşadıkları Şuşa sokaklarını gezer ve yerli modaperestleri mal görmeye davet ederdi: 'Arşın mal alan, arşın mal alan…". Bu ticari ifadeli sima, gelecekteki besteci Üzeyir Hacıbeyov'un çocukluk anısına o kadar etkili oldu ki, sonradan bu konuyu "Arşın mal alan" operettasında kullandı."...[48]

Janr ve form açısından, Askerin açılış aryası ve diğer vokal numaraları tamamen Avrupa tarzında icra edilmiştir. Ancak melodileri kesinlikle milli bir renge sahiptir. Özellikle bahsedilen Askerin açılış aryası segah makamında,[49] Cahan'ın kupletleri ve dansı[50] şur makamında, Veli ve Tellinin düet[51] i de şur makamında icra edilmiştir.

"Arşın mal alan" operettasının prömiyeri 1918 yılında Zeynelabidin Tağıyev'in tiyatrosunda gerçekleşti. Sonrasında "Arşın mal alan" 75'ten fazla dile çevrildi ve 76 ülkede 187 tiyatroda sahnelendi: Gürcistan'ın 16 şehrinde, Bulgaristan'ın 17 şehrinde, ABD'nin 13 eyaletinde, Polonya'nın 17 şehrinde (1500'den fazla kez), Rusya'nın 28 şehrinde, Çin'in 8 şehrinde ve daha birçok yerde.[52][53][54][55][56] 1919 yılında Hacıbeyov'un kardeşleri Türkiye'nin İstanbul şehrine turneye geldiğinde, bu turneler o kadar başarılı oldu ki, Azerbaycanlı sanatçılar İstanbul'daki "Şark" tiyatrosunu birkaç ay boyunca kiraladılar. 4 Temmuz 1925 tarihinde Paris'teki "Femina" tiyatrosunda prömiyeri yapılan "Arşın mal alan" operettasının gösterimi özellikle vurgulanmaya değerdir. Yazarın kardeşi Ceyhun bey eseri Fransız diline çevirmiştir. Roller Fransız sanatçılar Derval (Sultan bey), Monte (Asker), Passani (Gülçöhre), Magali (Asya) ve diğerleri tarafından icra edilmiştir.[57][58]

Ünlü Polonya oyun yazarı S. Povolotski şunları hatırlıyor:

"...Ben Askerin aryasını ilk kez muhteşem şarkıcı Reşid Behbudov'un icrasında dinledim. Sonra ana rolde Reşid Behbudov'un olduğu 'Arşın mal alan' filmi izledim. Film beni çok etkiledi ve onu sevdim. Bir süre sonra sevdiğim şarkıcı tekrar Polonya'ya turneye geldi. Her konserde seslendirdiği 'Arşın mal alan' Asker aryasını Polonya dilinde bir kez daha dinledim. Bir sonraki konserden sonra Reşid Behbudov'a yaklaştım ve 'Arşın mal alan'ı Polonya diline çevirmek isteğimi onunla paylaştım..." — (Povolotskinin hatıralarından).

"Arşın Mal Alan" opereti, Üzeyir Hacıbeyov'un ünlü eseri olup, ilk kez 1954 yılında Polonya'da, Belostok Devlet Tiyatrosu'nda Polonyaca olarak sahnelenmiştir. Başrollerini E. Poreda ve S. Voloşin oynamıştır. 2004 yılında Vahtankov Tiyatro Enstitüsü ve Şukin Devlet Tiyatrosu'nda yeni bir gösterimle sahnelenen operette, Şukin Tiyatro Okulu'nun ünlü Rus mezunları da yer almıştır. 2007 yılında ise operet Viyana'da sahnelenmiştir.[59]

"Arşın mal alan" operettasının ekranlaştırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Arşın mal alan" operettası dört kez ekranlaştırılmıştır. İlk uyarlaması 1916 yılında Rusya'da gerçekleştirildi. Yönetmen Boris Svetlov'un bu uyarlaması, Hüseynkulu Sarabski, Ahmet Akdamski ve Mirzaağa Aliyev'in katkılarıyla Piron kardeşlerin "Film" stüdyosunda yapıldı.[60]

Sonraki bir film uyarlaması 1917 yılında St. Petersburg'da çekildi, ancak müellifin itirazı üzerine film proje edilmiştir.[58]

Aynı yıl içinde "Arşın Mal Alan" Amerika Birleşik Devletleri'nde çekilmiştir. 16 Şubat 1917 tarihli "Molla Nasrettin" dergisinde şöyle yazılmıştır: "New York gazetelerinden birinde haber veriliyor ki, Amerika'da 'Arşın Mal Alan' sahnelenmiş. Hemyerlimiz Üzeyir bey Hacıbeyov'un bu büyüleyici opereti Amerika seyircilerinin de ilgisini çekti."

15 Eylül 1918 tarihli "Millet" gazetesinde Yusif Vezir'in belirttiği üzere, "Arşın Mal Alan" Amerika sahnelerinde büyük bir başarı elde etmiştir. Vezir şunları yazmıştı: "...Arşın Mal Alan Amerika sahnelerinde böyle bir başarı kazanmıştır. Bütün İslam dünyasında ilk opera ve operettanın müellifleri olduğumuzu gururla ilan edebiliriz...". 1937 yılında ise Amerika'da yaşayan Ermeni kökenli yönetmen Setrak Vartyan, Üzeyir Hacıbeyov'un adını anmadan üçüncü kez "Arşın Mal Alan"ı Ermeni dilinde sinemaya uyarlamıştır.[61]

Üzeyir Hacıbeyov, Stalin'e bizzat hitaben itirazını iletmek üzere 1945 yılında Azerbaycan'da eserinin sinema uyarlamasının yapılmasını sağlamıştır.[62] Filmin senaryosunu Sabit Rahman yazmış, Rza Tehmasib ve Nikolay Leşenko ise yönetmen olarak atanmışlardır. Müzik düzenlemeleri Üzeyir beyin yeğeni Niyazi'ye emanet edilmiştir. Filmde yer alan oyuncu kadrosu gerçekten de yıldızlarla doluydu; Reşid Behbudov ve Leyla Bedirbeyli gibi ünlü isimler de davet edilmişti. Genç Tamaşaçılar Teatrinin genç aktrisi Rehile Mustafayeva ise Asya rolüne atanmıştı. Sovyetler Birliği'nin tanınmış yönetmeni, aktör ve senaristi Grigori Aleksandrov ise projenin danışmanı olarak görev aldı.[63]

"Arşın Mal Alan" filminin Sovyet senzorası tarafından beğenilmemesi ve prokatının yasaklanması ilk başta büyük bir engel oluşturdu. Ancak Sergey Eisenstein, filmi Stalin'e izletmeyi başardı ve Stalin'in beğenisini kazandı. Stalin'in filmi beğenmesiyle birlikte "Arşın Mal Alan" Sovyetler Birliği'nde gösterime girdi ve "Stalin" ödülünü kazandı. Bu olay, film yapımcıları için büyük bir başarı ve prestij kaynağı oldu.

"O, olmasın, bu olsun" operettası

[değiştir | kaynağı değiştir]

"O, olmasın, bu olsun" operettası Üzeyir Hacıbeyovun ikinci musikili komediyası olup (“Koca ve karı”dan sonra yazılmıştır). İlk olarak 25 aprel (8 may) 1911-ci ilde Bakıda Mayılov kardeşlerinin teatrında (bugünkü M. F. Ahundov adına Azerbaycan Devlett Akademik Opera ve Balet Teatrı) sahnelenmiştir. Tiyatro gösterisinin baş rollerinde Meşedi İbad - Mirzeağa Eli oğlu Eliyev, Server- Hüseynkulu Melik oğlu Sarabski, Gülnaz - Ehmed Beşir oğlu Ağdamski, Hesen bey - Memmed Henefi Hesen oğlu Terekulov gibi oyuncular yer almıştır. Operettanın müellifi olan Üzeyir Hacıbeyov aynı zamanda gösterinin müzik direktörlüğünü üstlenmiştir.

Bu komediyanın birkaç sahne düzenlemesi bulunmakta olup, çeşitli dillere çevrilmiş ve Güney Kafkasya, Türkiye, Bulgaristan, Yemen gibi ülkelerin şehirlerinde başarıyla sahneye konmuştur. Operettanın librettosu ilk kez 1912-ci ilde Bakı şeherinde, Orucov Kardeşleri Matbaa yayınevinde yayımlanmıştır. İlk olarak üç perdeli olan eser, 1915-ci ilde hamam sahnesinin eklenmesiyle dört perdeli bir müzikli komediye dönüştürülmüştür. Üzeyir Hacıbeyov, operettanın müziği için Azerbaycan halk müziğinden ve makamdan, metin için ise Füzulinin şiirlerinden ilham almıştır.

Komedinin baş kahramanı elli yaşlı tüccar Meşedi İbad'dır. Rüstem bey, kızı Gülnaz'ı on beş yaşında olan Meşedi İbad'a verir. Ancak komedinin sonlarına doğru Gülnaz'ın âşık olduğu öğrenci Server, Meşedi İbad'ı aldatmayı başarır ve sonunda "o olmasın, bu olsun" diyerek Gülnaz yerine hizmetçi Senem'le evlenir. "O olmasın, bu olsun" komedisi, önceki Azerbaycan tiyatro sanatında cesur ve prensip sahibi eserlerden biri olarak kabul edilir. Bu eser, Hacıbeyov'un 19. yüzyıl sonu- 20. yüzyıl başı Azerbaycan toplumundaki sosyal ve evsel çatışmaları gösterme yeteneğini gösterdiği bir eserdir.[64]

Ancak Matthew O'Brien'ın belirttiği gibi, Üzeyir Hacıbeyov'un bu komedisi, kadın haklarını destekleme temeline dayanmaktadır.[65]

Bu komedi 1956 yılında "Azerbaycanfilm" film stüdyosu tarafından beyaz perdeye uyarlanmıştır ve "O olmasın, bu olsun" filmi seyircilerin beğenisini kazanmıştır.

Medeniyette

[değiştir | kaynağı değiştir]
Üzeyir Hacıbeyov'un yaşadığı ev

"İnsanlık tarihinde öyle kişiler vardır ki, kendi için değil, belki de halka ve hatta insanlığa iyilik getirmek ve ilerlemesine sebep olmak için yaratılmışlardır. Bu tür insanlar sadece sağlıklarında değil, belki de ölümünden sonra da topluma fayda sağlarlar." — Üzeyir Hacıbeyov

Üzeyir Hacıbeyov'un anısına adanmış bir altın sikke. Sikkenin etrafında '2008 yılında çıkarılmıştır', Azerbaycan Respublikası' ifadeleri, besteci adı ve sikkenin nominal değeri yer alır. Bu hatıra sikkesi, Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içinde nominal değeri üzerinden yasal ödeme aracıdır.

Üzeyir Hacıbeyov, Azerbaycan müzik kültürü tarihinde yeni bir yön ve milli bestecilik okulunun temelini atmıştır. Azerbaycan müziği tarihinde ilk opera, ilk müzikal komedi ve diğer birçok türde, ilk örneklerin yaratıcısı olarak tanınan dahi bir bestecidir. Aynı zamanda Azerbaycan halk müziği ve müziğinin derinliklerini araştırıp ortaya çıkaran ilk müzikolog ve bilim insanı olarak da temellendirilmiştir. Üzeyir Hacıbeyov, edebi ve sanatsal değerini kaybetmemiş yazılarıyla da tanınan bir publicist, feytoncu ve libretto yazarı-dramaturgudur. Ayrıca Doğu'da ilk müzikal tiyatronun ve ilk Konservatuvarın yaratıcısı olarak Azerbaycan halkının tarihinde ve kültüründe derin izler bırakmış önemli bir yenilikçi, öğretmen-usta ve müzikçi-toplumcu olarak bilinir.[66]

Üzeyir Hacıbeyov, Azerbaycan müziğini derinlemesine araştırmış ve onun zengin ve çok yönlü olduğunu bilimsel makalelerinde göstermiştir. Öte yandan, Azerbaycan müziğine olumsuz etki edebilecek yöntemlerden ve beceriksiz harmonizasyon tekniklerinden kaçınmayı tavsiye etmiştir.[67]

Üzeyir Hacıbeyov'un 110. doğum yılı anısına basılmış pul

Hacıbeyov, 1921 yılında Bakü'de Azerbaycanlı öğrenciler için ilk müzik okulu olan Azerbaycan Devlet Türk Müzik Okulu'nu (sonradan teknik okul) kurmuştur. 1926'dan itibaren Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nda faaliyet gösteren Hacıbeyov, burada teori, harmoni ve Azerbaycan müziğinin temel disiplinlerini öğretmiş ve konservatuvarın yanında ilk çoksesli Azerbaycan korosunu kurmuştur.

O, 1927 yılında Müslüm Magomayev ile birlikte ilk "Azerbaycan Türk halk şarkıları" derlemesini yayımlamıştır. Hacıbeyov, 1931 yılında Azerbaycan Radyo Komitesi yanında ilk notasıyla halk çalgıları orkestrasını kurmuştur.

Üzeyir bey Hacıbeyov'un doğumunun 100. yıl dönümü büyük bir coşkuyla kutlanmıştır. UNESCO'nun önemli kişilikler yıl dönümü ve 1985'in önemli olayları takvimine göre Hacıbeyov'un yıl dönümü uluslararası düzeyde de kutlanmıştır. 1 Eylül 1995'te Üzeyir Hacıbeyov'un doğumunun 110. yılıyla ilgili bir karar kabul edilmiştir.

Üzeyir bey Hacıbeyov'un doğumunun 100. yıl dönümü büyük bir coşkuyla kutlanmıştır. UNESCO'nun önemli kişilikler yıl dönümü ve 1985'in önemli olayları takvimine göre Hacıbeyov'un yıl dönümü uluslararası düzeyde de kutlanmıştır.

1 Eylül 1995'te Üzeyir Hacıbeyov'un doğumunun 110. yılıyla ilgili bir karar kabul edilmiştir.[68]

2010 yılında Azerbaycan'da ve dünyada Üzeyir Hacıbeyov'un doğumunun 125. yılı coşkuyla kutlanmıştır. Bakü'de 18-28 Eylül tarihleri arasında "Üzeyir Hacıbeyli - 125" Uluslararası Müzik Festivali düzenlenmiştir.[69]

Üzeyir Hacıbeyov'un adını taşıyan kuru yük gemisi 1977 yılında Rusya'nın Rybinsk şehrindeki Volodarski gemi inşa tersanesinde inşa edilmiştir.[70]

Müzik festivalı

[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 yılından beri Azerbaycan'da Üzeyir Hacıbeyov'un anısına Uluslararası Müzik Festivali düzenlenmektedir. Festivalde Azerbaycanlı müzisyenlerin yanı sıra yakın ve uzak ülkelerden gelen yabancı müzisyenler de yer almaktadır.[71][72]

Hatırası

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Üzeyir Hacıbeyov'un doğum günü olan 18 Eylül, Azerbaycan'da Milli Müzik Günü olarak kutlanmaktadır.
  • 1977 yılında Rybinsk şehrinde inşa edilen bir teplohoda Üzeyir Hacıbeyov'un adı verilmiştir.[73]
  • Ayrıca Azerbaycan SSC Devlet Ödülü de Üzeyir Hacıbeyov'un adını taşımaktadır.
  • Bakü'de bir cadde, Bakü Müzik Akademisi (1991 yılına kadar Azerbaycan Devlet Konservatuvarı),[73] Azerbaycan Devlet Senfoni Orkestrası ve birçok kültürel alanda verdiği hizmetler nedeniyle Üzeyir Hacıbeyov'un adını taşımaktadır.
  • 1956 ve 1960 yıllarında Bakü'de Üzeyir Hacıbeyov'un anısına iki anıt dikildi: 1956'da bestecinin mezarında (yazar: Ö. Eldarov), 1960'ta ise Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nın karşısında (yazar: T. Memmedov).[73]
  • 1959'da Şuşa'da, 1975'te ise Bakü'de Üzeyir Hacıbeyov'un ev-müzesi açıldı.[74]
  • 1959'da Şuşa'da bir anıt ve büst dikildi. Daha sonra BBC gazetecisi Tomas de Vaal'ın ifadesine göre, büst, "kurşunlanmış, çift camlı pencerede ve kırılmış aynada" bulundu ve 1992'de Ermeniler tarafından parçaları metal hurdaları olarak satıldı.[75]

2021 yılına kadar büst, Azerbaycan Güzel Sanatlar Müzesi açık hava sergisinde sergileniyordu. 14 Ocak 2021'de büst Şuşa'da yeniden kuruldu.[76]

  • 1976 yılında Hamiz Muradov tarafından "Azerbaycanfilm" Film Stüdyosu tarafından Üzeyir Hacıbeyov adlı kısa belgesel film çekildi.
  • 1981 yılında ünlü Azerbaycan yazarı-dramaturgu Anar'ın yönetmenliğinde Üzeyir Hacıbeyov'un hayatını konu alan "Üzeyir ömrü" adlı bir edebi film çekildi.[77] Hacıbeyov'un rolünü Hüseynağa Atakişiyev canlandırmıştır.[78]
  • 1986 yılında Zaur Meherremov'un yönetmenliğinde "Azerbaycanfilm" Film Stüdyosu tarafından Üzeyir Hacıbeyov adlı kısa belgesel film üretildi. Filmde, ev müzesinde korunan ve sergilenen eksponatlar, besteciye ait kişisel eşyalar ve değerli belgeler etkileyici bir şekilde sunulmuştur.
  • 2006 yılında Viyana'da besteciye ait bir büst açıldı.[79]
  • 2008 yılında UNESCO'nun himayesiyle Üzeyir Hacıbeyov'un "Leyli ve Mecnun" operasının 100. yılı kutlandı.[80]
  • 2011 yılında Sırbistan'ın Novi Sad şehrinde besteciye ait bir büst açıldı.[81]
  • 9 Aralık 2020'de ise Sankt-Peterburg'daki bir şehir parkına onun adı verildi.[82]
  • Üzeyir Hacıbeyov’a adanan anıtlar
  • Bakü'de Üzeyir Hacıbeyov'un yaşadığı evin duvarında bir anı levhası bulunmaktadır
    Bakü'de Üzeyir Hacıbeyov'un yaşadığı evin duvarında bir anı levhası bulunmaktadır
  • Şuşa şehrinde yeniden açılan bestekarın büstü bulunmaktadır
    Şuşa şehrinde yeniden açılan bestekarın büstü bulunmaktadır
  • Sırbistan'ın Novi Sad şehrinde Hacıbeyov'un büstü yer almaktadır
    Sırbistan'ın Novi Sad şehrinde Hacıbeyov'un büstü yer almaktadır
  • Viyana'da Üzeyir Hacıbeyov'un anıtı bulunmaktadır
    Viyana'da Üzeyir Hacıbeyov'un anıtı bulunmaktadır
  • Numizmatik ve filateli alanında
  • Üzeyir Hacıbeyov'a ait 1995 posta pulu
    Üzeyir Hacıbeyov'a ait 1995 posta pulu
  • Üzeyir Hacıbeyov'a ait 2014 posta pulu
    Üzeyir Hacıbeyov'a ait 2014 posta pulu
  • Üzeyir Hacıbeyov'un tasvir edildiği altın anı sikkeleri
    Üzeyir Hacıbeyov'un tasvir edildiği altın anı sikkeleri

Filmografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Üzeyir ömrü (1981 filmi)[83]
  • Cavid ömrü (2007 filmi)[84]
  • Bir arşın malçı ehvalatı(2020 filmi)[85]
  • Bülbülün Asef Zeynallı hakkında hatireleri (film, 2021)[86]

Nesil ağacı

[değiştir | kaynağı değiştir]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hacıbey
Hacıbeyov
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ebdülhüseyn bey
Hacıbeyov
(1842–1901)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsmayıl bey
Hacıbeyov
(1879–1921)
 
 
 
Sayad
Hacıbeyova
(1872–1954)
 
Abuheyat
Hacıbeyova
(1880–1951)
 
Zülfükar
Hacıbeyov
(1884–1950)
 
Üzeyir
Hacıbeyov
(1885–1948)
 
 
Ceyhun
Hacıbeyov
(1891–1962)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Soltan
Hacıbeyov
(1919–1974)		Osman
Hacıbeyov
(1924–1979)		Camal
Paşayev
(1895–1953)		Niyazi
Tağızade-
Hacıbeyov
(1912–1984)		Çingiz
Hacıbeyov
(1913–1971)		Ceyhun
Hacıbeyov
(1919–1941)		Timuçin
Hacıbeyov
(1921–1993)
 
 
 
 
İsmayıl
Hacıbeyov
(1949–2006)		Camal
Paşayev
(1926–1978)

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Üzeyir Hacıbeyov ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  1. ^ Composes: Webster's Quotations, Facts and Phrases
  2. ^ "American Film Institute catalog". 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  3. ^ "портреты композиторов. Популярный справочник (Библиотека Гумер - культурология)". 18 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2009. 
  4. ^ Исазаде, Ахмед, Слово об Узеире Гаджибекове. Элм, 1985. С. 200 - 201. 216 с. - 2000 экз]
  5. ^ Üzeyir Hacıbeyli ile Atatürk´ün yaratıcılık Yöntemleri[ölü/kırık bağlantı]
  6. ^ "Türk dünyası operaya doyacak". 15 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2009. 
  7. ^ "Doğumunun 119. yılı münasebetiyle Üzeyir Hacıbeyli". 20 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2009. 
  8. ^ "Üzeyir Hacıbəyov — Tələbələri". Сайт, посвящённый Узеиру Гаджибекову. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020. 
  9. ^ "Земфира Сафарова. Узеир Гаджибеков. Выдающиеся люди Азербайджана. — И:Язычы, 1985 — стр. 15". 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021. 
  10. ^ a b "Ceyhun Hacıbəyli - istiqlal aşiqi və istedadlı qələm sahibi". modern.az. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020. 
  11. ^ Şablon:Kitab3 "Arxivlənmiş surət" (PDF). 24 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. Şablon:Oq.
  12. ^ Şablon:Kitab3
  13. ^ Şablon:Məqalə
  14. ^ Şablon:Kitab3Şablon:Sitatın əvvəliŞablon:OqŞablon:Sitatın sonu
  15. ^ "Гаджибеков Узеир Абдул Гусейн-оглы" (Rusça). Биография.ру. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2019.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)
  16. ^ "Магомаев Муслим Магомаевич" (Rusça). Биография.ру. 16 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)
  17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ Ч. Каджар. Старая Шуша. 2007, Изд-во Шарг-Гарб., стр 326
  19. ^ "Телекомпания МИР" (Rusça). Культура. 23 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)[ölü/kırık bağlantı]
  20. ^ "ПИСЬМО 1". Сайт, посвящённый Узеиру Гаджибекову. 13 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  21. ^ a b c d "ЛЕТОПИСЬ ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВА УЗЕИРА ГАДЖИБЕКОВА". Электронная библиотека Узеира Гаджибекова. 9 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  22. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Библиотека Узеир-бека2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Библиотека Узеир-бека3 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  24. ^ Nəsiman Yaqublu (2018). Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı Ensiklopediyası. Bakı: Qanun Nəşriyyatı. s. 44. ISBN 978-9952-36-521-4. 
  25. ^ a b Şablon:Məqalə
  26. ^ Ceyhun Hacıbəylinin həyat və yaradıcılıq yolu (PDF) (Azerice). Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  27. ^ "Azərbaycan Respublikası Qarabağ bölgəsi :: İctimai xadimlər". mykarabakh.com. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  28. ^ "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti (1918-1920-ci illər)". Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti (1918-1920-ci illər) (Azerice). 27 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  29. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; xanim2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  30. ^ "Свою миссию Узеир Гаджибеков выполнил до самого конца" (Rusça). заслуженный деятель искусств, директор дома-музея Узеира Гаджибекова Сардар Фараджев, приложение "Тренд Life" информационного агентства Тренд. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010. 
  31. ^ "Musiqili ömrün şərəfli salnaməsi — Üzeyir Hacıbəyov". 3 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014. 
  32. ^ "Üzeyir Hacıbəyov və Müslüm Maqomayev həm də bacanaq idilər..." ZiM.Az | "ZİYA" İnformasiya Mərkəzi (Rusça). 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  33. ^ Сарабский 1968.
  34. ^ Аккорды долгой жизни: Киноповесть об Уз. Гаджибекове (Литературный Азербайджан bas.). 1985. s. 9 (31). 
  35. ^ "Dağılmış evin maketi, yarımçıq poema və Xurşidbanu Natəvandan Üzeyir bəyə qalan güzgü" (Azerice). 4 Aralık 2015. 
  36. ^ "Vəsiqə A №000071. Ü.Hacıbəylinin "Qafqazın müdafiəsinə görə" təltif olunduğu medalın vəsiqəsi. 18.09.1944". Официальная Facebook-страница дома-музея Узеира Гаджибекова. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020. 
  37. ^ "Удостоверение. №0027485 «За доблестный и самоотверженный труд в период Великой Отечественной войны» Гаджибеков Узеир Абдул Гусейн оглы награжден медалью «За доблестный труд в Великой Отечественной войне»". Официальная Facebook-страница дома-музея Узеира Гаджибекова. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020. 
  38. ^ "От „Лейли и Меджнун" до „Кёроглы"" (Rusça). Статья опубликована в газ. „Бакинский рабочий" от 16 марта 1938 года № 61, а также в сб. „Искусство азербайджанского народа", М.—Л., 1938 г.(Цитата: В 1909 году появляется вторая моя опера „Шейх Санан", в том же году я пишу музыкальную комедию „Эр-арват". В 1911 году я работаю над двумя музыкально-драматическими вещами—„Асли и Керем" и „Шах Аббас". Обе эти вещи уже отличаются по своей музыкальной фактуре от „Лейли и Меджнун". В них уже много моей музыки, а самое главное—они солиднее, грамотнее сделаны в смысле оркестровой разработки.). 13 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  39. ^ "Портал "Культура Азербайджана"" (Rusça). Профессора Фарадж Караев, Чингиз Гусейнов,Рахман Бадалов, Ниязи Мехти; Марианна Высоцкая, Марк Верховский, Гурам Адишария, Изабелла Мигаль. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  40. ^ Н. Алекперова. "УЗЕИР (Абдул Гусейн оглы) ГАДЖИБЕКОВ" (Rusça). В мире оперы. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  41. ^ "Романс-газелла". Электронная библиотека Узеира Гаджибекова. 6 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  42. ^ В.Виноградов, "Узеир Гаджибеков и азербайджанская музыка", 1938, Москва, Музгиз
  43. ^ a b "«Гимн»". Электронная библиотека Узеира Гаджибекова. 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  44. ^ Sarabski. Xatirələr, AzGiz, 1930
  45. ^ Баку, Шерг-Герб, (Ed.) (2007). Старая Шуша. s. 331. ISBN 9789952340969. 
  46. ^ Баку, Шерг-Герб, (Ed.) (2007). Старая Шуша. s. 332. ISBN 9789952340969. 
  47. ^ ""Лейли и Меджнун" (клавир, партитура, либретто, видео, аудио)". 18 Mart 2021. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  48. ^ "Культура. Аршин мал алан" (Rusça). АиФ, Газета. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  49. ^ "Аршин мал алан (клавир) — Ария Аскера". 21 Mart 2021. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  50. ^ "Аршин мал алан (клавир) — Куплеты и танец Джахан". 21 Mart 2021. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  51. ^ "Аршин мал алан (клавир) — Дуэт Вели и Телли". 21 Mart 2021. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  52. ^ "Искусство сценографии: история и современность" (Rusça). Академия искусств Узбекистана. 14 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  53. ^ "Магомед Ахмедов: «В последние годы театр оперы и балета достиг своей художественной зрелости»" (Rusça). РИА Дагестан. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  54. ^ "К 100-летию Владимира Канделаки" (Rusça). Российский государственный музыкальный телерадиоцентр. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  55. ^ "Arshin Mal-alan (1945)" (İngilizce). New York Times. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  56. ^ "Music of Azerbaijan" (Rusça). Посольство Азербайджана в Египте. 23 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  57. ^ "Азербайджанцы во Франции" (Rusça). Azeri.ru. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  58. ^ a b Старая Шуша (Баку, Шерг-Герб bas.). 2007. s. 333. ISBN 9789952340969. 
  59. ^ "Всемирное признание "Аршин мал алан". ЮНЕСКО отпразднует 100-летие знаменитой азербайджанской оперетты" (Rusça). Газета «Зеркало». 4 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2012. 
  60. ^ "Вечная любовь не стареет. Музыкальная комедия "Аршин мал алан"" (Rusça). Azeri.ru. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  61. ^ American Film Institute catalog, AMERICAN FILM INSTITUTE CATALOG OF MOTION PICTURES PRODUCED IN THE UNITED STATES, AFI Catalog Series, The AFI Catalog of Motion Pictures Produced in the United States. University of California Press. 1997. ss. 54 (Цитата: Source: Based on the operetta Arshin Mal-Alan by Uzeir Hajibeyov (production undetermined)). ISBN 0520209648. 
  62. ^ "Аршин Мал Алан (Фильм)" (Rusça). Видео.ру. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  63. ^ Sovyet Doğu Sineması. The American Association for the Advancement of Slavic Studies. 1997. s. 674. 
  64. ^ Узеир Гаджибеков. Баку: Азербайджанское государственное издательство. 1975. s. 53—60 (142). 
  65. ^ Uzeir Hajibeyov and his role in the developement of musical life in Azerbaijan. Routledge. 2004. s. 214. ISBN 0-415-30219-6. 
  66. ^ "Bakı Musiqi Akademiyası, Üzeyir Hacıbəyov XX yüziliyin I yarısında dünya musiqi mədəniyyətində…". 3 Şubat 2014. 6 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  67. ^ Marina Frolova-Walker., National in Form, Socialist in Content": Musical Nation-Building in the Soviet Republics, Journal of the American Musicological Society, Vol. 51, No. 2 (Summer, 1998), University of California Press on behalf of the American Musicological Society, 1998, pp. 331 −371}
  68. ^ "Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 sentyabr 1995-ci il tarixli Qərarı" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024. 
  69. ^ "Üzeyir Hacıbəylinin 125 illik yubileyi və Üzeyir Musiqi Günü qeyd olundu". 18 Eylül 2010. 22 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  70. ^ "Ü.Hacıbəyova ithaf". 9 Şubat 2014. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  71. ^ "В Баку пройдет III Международный музыкальный фестиваль Узеира Гаджибейли". 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2011. 
  72. ^ "Международный музыкальный фестиваль". [ölü/kırık bağlantı]
  73. ^ a b c "Xatirə". Üzeyir Hacıbəyov elektron ensiklopediyası. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  74. ^ "Узеир (Абдул Гусейн оглы) Гаджибеков" (Rusça). Belcanto. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  75. ^ Черный Сад, Глава 12 - Шуша. Последняя цитадель.. Текст. 2005. s. 416. ISBN 5-7516-0528-4. 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024. 
  76. ^ "@Vurulan heykeller" anavatanlarına döndü 26 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "url=https://web.archive.org/web/20220926222847/https://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/gullelenmis-heykeller-yurduna-dondu-1615843909". 26 Eylül 2022.  " Azerbaijan-news.az
  77. ^ "Аккорды долгой жизни (Узеир омру)" (Rusça). RusKino. 23 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  78. ^ "Atakişiyev Hüseynağa Ağaһüseyn oğlu". Электронная энциклопедия Узеира Гаджибекова (Azerice). 
  79. ^ "Vyanada Üzeyir Hacıbəyovun abidəsinin açılış mərasimi olmuşdur". Azertag.az. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  80. ^ "100th anniversary of the first opera in the East: "Leyli and Majnun" (1908)" (İngilizce). UNESCO. 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2010. 
  81. ^ "Serbiyanın Novi Sad şəhərində Üzeyir Hacıbəylinin büstü açılmışdır Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Serbiya Prezidenti Boris Tadiç mərasimdə iştirak etmişlər" (Azerice). Azertag.az. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  82. ^ "Постановление Правительства Санкт-Петербурга от 09.12.2020 № 1044" (PDF). 21 Mart 2021. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  83. ^ “Uzun ömrün akkordları”: [Xalq yazıçısı, müəllif və rejissor Anarın quruluşunda eyniadlı filmin nümayişi haqqında] //Mədəniyyət.- 2015.- 23 sentyabr.- S.5.
  84. ^ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 381.
  85. ^ İCTİMAİ TV (9 Kasım 2020), "Bir arşın malçı əhvalatı" bədii-sənədli filmi, 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Eylül 2024 
  86. ^ Dr. Ali Mammadli (5 Ekim 2018), Asəf Zeynallı haqqında Bülbülün xatirələri (1956-cı il) (qizil fond), 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Eylül 2024 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Üzeyir_Hacıbeyov&oldid=34208619" sayfasından alınmıştır