Kanserojen

Kanserojen veya karsinojen, hayvanlarda (insan dâhil) kansere neden olma kapasitesine sahip maddeleri tanımlamak için kullanılan terim. Kanserojenik ajanlar fiziksel, kimyasal, biyolojik kökenli olabilir. Mutajen kavramı ile karıştırılmamalıdır

Birçok madde kanserojen olarak sınıflandırılır. Bazı yaygın bilinen kanserojenler arasında asbest, radon, trikloroetilen, bazı pestisitler, arsenik ve tütün dumanı bulunur. Ultraviyole radyasyonun, deriyi etkileyen kanser çeşitlerine yol açtığı bilinmektedir.

Türleri

Kimyasal Kanserojenler

En büyük grubu oluşturan kanserojenlerdir. Kanserojenik etki yapan kimyasal maddeler birbirinden farklı yapı gösterirler.

• Polisiklik aromatik hidrokarbonlar; 1-2 benzenzantrasen, 3-4 benz[a]piren
• Aromatik aminler; Bunların kanserojenik etkisi anilin boya endüstrisinde çalışan işçilerle mesane kanserlerinin görülmesi üzerine ortaya çıkmıştır. Asıl karsinojenik etkinin 2-Naftilamin olduğu anlaşılmıştır.
• Azo bileşikleri; Sanayide boya maddesi olarak kullanılan bu bileşikler hangi yolla verilirse verilsin genellikle karaciğerde tümör oluştururlar.

Kimyasal kanserojenezde 2 basamak vardır:

• Başlangıç; kanserojen ajanın yeterli dozunun alınmasıyla başlar. Sadece başlama tümör oluşumu için yetmez. Başlangıç, kalıcı DNA hasarı yani mutasyon yapar. Hızlı ve geri döndürülemez.
• Destekleme (promosyon); Başlangıçtaki hücreleri indükler ama kendileri tümörojenik değildir. Destekçiler DNA'yı direkt etkilemez ve geri döndürülebilir. Bunlar hücresel ek mutasyonlara duyarlı olurlar.

Doğrudan etkili Kanserojenler

• Alkilleyici ve asilleyici ajanlar.

Dolaylı etkili ajanlar

• Polisiklik aromatik hidrokarbonlar,
• Aromatik aminler,
• Mikrobiyal ürünler

Fiziksel kanserojenler

• Güneş Işını ve iyonlaştırıcı radyasyon: kanserojenik etkinin nedeni olarak ultrviyole ışınlarının DNA molekülünde yol açtığı mutasyonlar gösterilmektedir.

Viral kanserojenler

Hayvanlarda tümörlere yol açan 150 kadar virüs bulunmuş. Bunlardan 1/3'ü DNA yapısında diğerleri RNA yapısındadır. DNA virüsleri arasında papova ve herpes virüsleri, Epstein Barr Virusu (EBV), Hepatit B virüsü, Papilloma virüsü sayılır. RNA Virusleri ise HTLV-1, fare meme kanseri, fare lösemi virüsü.

Hormonlar

Uzun süre yüksek dozda verilen hormonların tümöre yol açtığı gösterilmiştir. İnsan tümörleri etiyolojisinde hormonal etkiyi gösteren en iyi örnek yüksek östrojen salgılanması ile birlikte bulunan granuloza hücreli tümörlerde, endometriyumda önce hiperplazi daha sonra kanser gelişimidir. Genel kanıya göre hormonlar ko-kanserojenik etkiye sahiptir.

Dış bağlantılar

• IARC Kanserojen Ajanlar Listesi