İçeriğe atla

Şiran

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şiran
İlçe
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlGümüşhane
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamMehmet Alperen Başkapan
 • Belediye başkanıAbdulbaki Kara (DP)
Yüzölçümü
 • Toplam928 km²
Rakım1400 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam20.084
 • Kır
7,362
 • Şehir
12.512
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu29400
İl alan kodu456
İl plaka kodu29
Resmî site
www.siran.bel.tr
YerelNET

Şiran, Gümüşhane ilinin bir ilçesidir.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiran sınırları içerisinde Bakır Çağı ile Erken Tunç Çağı'na tarihlenen yüzey bulgularına rastlanılmakla birlikte detaylı kazı çalışmalarının yapılamamış olması nedeniyle ilçedeki yerleşim tarihinin daha eski dönemlere uzayıp uzamadığı hakkında bilgilere ulaşılmasını kısıtlamaktadır. 2000'li yıllarda Araköy/Könger Höyük'te yapılan yüzey araştırmalarında Şiran sınırlarında Karaz kültürü'ne (Erken Transkafkasya Kültürü) ait buluntulara rastlanılmasıyla söz konusu kültürün bu bölgeye kadar uzadığı görülmüştür.[3]

Şiran adı esasen ilçenin kapladığı bölgenin adıdır. Bizans kaynaklarında 9. yüzyıldan itibaren bu bölge Khêriana ve (çoğul genitiv) Khêrianôn adıyla anılmıştır. 16. ve 17. yüzyıl belgelerinde ise "Şiryan" olarak kaydedilmiştir. Şiryan ismi zamanla Şiran olarak Türkçeye uyarlanmıştır. Yerel şivede Şiran, Şeyran olarak telaffuz edilir. Yerleşim merkezinden 19. yüzyılda "Karaca" adıyla bahsedilmiştir.

Şiran bölgesi; uzun süren Bizans egemenliğinin sonlarına doğru Bizans-Sasani mücadelesine sahne olmuş, Sasanileri ortadan kaldıran Arapların akınları sonucu Bizans-Arap mücadelesi ile bölgedeki kaotik durumdan faydalanmak isteyen Gürcü ve Ermeni beylerinin saldırılarına maruz kalmıştır. 1071'de yaşanan Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Türk akınlarına sahne olan bölge, Mengücek Gazi tarafından kurulan Mengüçlü Beyliği hakimiyetine girmiştir. 1228'de Anadolu Selçuklularının hakimiyetine giren bölge, Kösedağ Muharebesi sonrasında da Moğol-İlhanlı hakimiyetine girmiştir. Daha sonra Eretna Beyliği, Erzincan Beyliği, Karakoyunlular ve Akkoyunlular'ın egemenliğine giren bölge, şiddetli süren Karakoyunlu-Akkoyunlu mücadelesinin akabinde 1457'de kesin olarak Akkoyunlu hakimiyetine atılmıştır. Ancak bölge kısa süre sonra da Akkoyunlu-Osmanlı mücadelesine sahne olmuş ve 1473'te yaşanan Otlukbeli Muharebesi akabinde kesin olarak Osmanlı hakimiyetine katılmıştır.[3]

Osmanlı hakimiyetine girdikten hemen sonra bölgede tahrir yapılmış olup yerleşim Şarki Karahisar (Şebinkarahisar) sancağına bağlı bir nahiye merkezi konumunda görülmektedir. Uzun yıllar süren savaşlar nedeniyle harap halde olan Şiran bölgesinde Osmanlı'ın yürüttüğü iskan politikaları ve bağlanan köyler nedeniyle Şiran, önemli bir nahiye konumuna gelmiştir. 1642 tarihli avarız defterinde kaza merkezi konumunda gözüken yerleşim ilerleyen yıllarda yeniden nahiye konumunda görülmektedir. 1642 tahririne göre merkez köyüyle birlikte 62 köye sahip olan nahiye merkezinde sadece Hristiyanlardan oluşan 49 hane bulunmaktadır. Evliya Çelebi ise seyahatnamesinde yerleşimden Hristiyan ve Müslümanların birlikte yaşadığı bir yer olarak bahsetmiştir ki bu durum yerleşime dışarıdan Müslüman nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir. 1642 kaydına göre nahiyeye bağlı köylerden 27'sinde Müslümanlar, 5'inde Hristiyanlar, 29'unda Hristiyan ve Müslümanlar birlikte yaşarken 1 köyün de o tarihte boş olduğu görülmektedir.[4]

1829 yılında Rus güçlerinin Bayburt'u ele geçirmesi akabinde halkın çoğunluğu yerleşimi terk etmiş ve kısa süre sonra da Ruslar şehri ele geçirmiştir. Ancak Osmanlı karşı saldırısı ve taktiksel nedenlerle Ruslar önce yerleşimden çekilmiş ve Edirne Antlaşması (1829) uyarınca da bölgeden tamamen çekilmiştir.[5] 1837 yılında 74 köyden, 1848'de 64 köy ve 15 mezradan oluşan kaza, idari değişiklikler sonucunda 1878 yılında 92 köyden oluşurken, kaza merkezi de Karaca ismiyle görülmektedir. 19. yüzyılda Erzincan sancağına bağlı görüle yerleşim, 1868 yılında Gümüşhane sancağına, 1878 yılında yeni kurulan Bayburt sancağına, Bayburt sancağının lağvedilmesiyle de 1888 yılından Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar Gümüşhane sancağına bağlı kalmıştır.[6] Şiran kazasının geneli, 19. yüzyılda çeşitli göçlere sahne olmuştur. Örneğin 1837 yılında Torul'un Turna köyünden 432 kişi yaşam şartlarının zorluğu nedeniyle Şiran kazasına yerleşmiştir. 1845'te Kelkit'in Morakom mezrasında yaşayanların tamamı, 1861'de de yine Kelkit'in Kelahbur köyünden 21 erkek Şiran kazasına yerleştirilmiştir.[7] 1864 yılında Kafkaslardan göç eden 498 kişi Şiran kazasına (Sellidere, Günbatur ve Dumanoluğu köyleri) yerleştirilmiştir.[8] 1887 yılında Şiran kazası; Uluşiran, Korzaf, Sarıca, Aşağı Tesrun ve Seydi Baba nahiyelerinden oluşmakta olup, kaza genelinde 2.282 hanede de 13.086'sı Müslüman, 1.399'u Rum'u ve 208'i Ermeni ve geri kalanı da yabancılardan olmak üzere toplam 15.002 kişi yaşamaktadır. Bu tarihte kaza genelinde 22 cami-mescit, 5 medrese, 12 kilise-manastır olmak üzere dini yapılar ile 1 han, 1 hamam, 20 dükkân bulunmaktadır.[9] 1893 yılında yaşanan kıtlık nedeniyle de Şiran kazasından Trabzon Vilayetinin sahil yerleşimleri, Erzurum vb. yerlere göç yaşanmıştır. 1894 yılında Şiran'da belediye teşkilatı kurulmuş olup ilk belediye başkanı da Lütfullah Bey olmuştur. 1903 yılında 100 civarında hanenin bulunduğu kasaba merkezi, Mehdi Efendi, Hacı Kasım, Uzun Şecaaddin, Emirler-i Cedîd ve Mümya mahallelerinden oluşmaktadır. 1904 yılında Şiran kazasının genelinde; 15.247 Müslüman, 1.947 Rum ve 225 Ermeni yaşamaktadır. 1907 ve 1908 yıllarında yaşanan kuralık sonuncunda yaşanan kıtlık nedeniyle özellikle köylerinden olmak üzere kaza genelinden Karadeniz sahilleri başta olmak üzere dışarıya yoğun göçler yaşanmıştır.[8] Şiran, I. Dünya Savaşı esnasında Ruslar tarafından ele geçirilmese de Kelkit'in Ruslar tarafından ele geçirilmesinden endişelenen halk, Ruslar çekilene yerleşimi terk etmiştir. Yerleşim işgale uğramasa da küçük bir kasaba niteliğinde olması nedeniyle sahipsizlikten dolayı yağmalanmış ve büyük oranda tahrip olmuştur. 20 Nisan 1924 tarihli "Teşkilat-ı Esasiye Kanunu"nun 89. maddesi uyarınca Gümüşhane ilinin kurulmasıyla Şiran'da kurulan bu ilin ilçesi olmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında yerleşime yeni hükûmet konağı, belediye binası ve çeşitli tesisler yapılmak suretiyle imar faaliyetlerinde bulunulmuştur.[10]

2010 yılında Erenkaya,[11] 2018 yılında Örenkale[12] ve Bilgili[13] köyleri ilçeye mahalle olarak bağlanmıştır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiran ilçesi, Gümüşhane il alanının güneybatısında yer alır. Kuzeyde Torul ilçesi, batısında Alucra ilçesi, güneyde Refahiye ilçesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 928 km²'dir.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[14] 12.470 525 11.945
1935[15] 17.428 638 16.790
1940[16] 19.799 770 19.029
1945[17] 21.315 843 20.472
1950[18] 23.497 1.023 22.474
1955[19] 24.998 1.203 23.795
1960[20] 28.109 1.665 26.444
1965[21] 29.797 2.080 27.717
1970[22] 29.606 2.936 26.670
1975[23] 33.779 5.048 28.731
1980[24] 31.728 6.014 25.714
1985[25] 31.201 6.381 24.820
1990[26] 26.881 7.592 19.289
2000[27] 26.397 11.977 14.420
2007[28] 18.595 7.511 11.084
2008[29] 18.237 7.261 10.976
2009[30] 17.413 6.854 10.559
2010[31] 17.600 8.207 9.393
2011[32] 17.160 7.777 9.383
2012[33] 17.775 9.483 8.292
2013[34] 18.106 7.910 10.196
2014[35] 19.615 11.984 7.631
2015[36] 23.902 15.770 8.132
2016[36] 27.116 19.944 7.172
2017[36] 24.154 16.824 7.330
2018[36] 20.084 10.523 9.561
2019[36] 21.286 14.500 6.786
2020[36] 19.874 12.512 7.362

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçede sebzecilik ve meyvecilik gelişme yolundadır. Meyvelerden elma üretimi önemlidir. Hayvancılık ilçenin diğer önemli bir gelir kaynağıdır. Koyun, kır keçisi ve sığır ciddi manada beslenen hayvanlardır. İlçede 30 ton günlük kapasiteli süt fabrikası, birde boya fabrikası ve Taş Mermer Fabrikası mevcuttur. Ayrıca belli bir kota uygulanmak suretiyle seker pancarı üretimi yapılmakta olup, seker fasulyesi üretimi de önemli bir yer tutmaktadır.[37]

Turistik yerler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Çakırkaya Manastırı
  • Tomara Şelalesi
  • Seydibaba Türbesi
  • Gelin Ebe Türbesi
  • Firdevs Hatun Türbesi[37]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "5/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  3. ^ a b Kaymakçı, Salih (2017). "Doğu Karadeniz Bölgesinde Karaz-Erken Transkafkasya Kültürü'ne Ait Yeni Bir Yerleşim: Alucra-Gavur Kalesi, Giresun". Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), 21. DergiPark. ss. 30-32. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  4. ^ Kul, Eyüp (2010). "1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı Ve Köyler". A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44. DergiPark. ss. 271-289. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2021. 
  5. ^ Akbulut, Uğur (2010). "1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Gümüşhane ve Çevresi" Gümüşhane Tarihi: İl oluşunun 85. yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu Tarih Bildirileri 25-26 Mayıs 2010 (Editörler: Bayram Nazır, Kemal Saylan). Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. s. 39,41. ISBN 978-605-4838-02-8. 
  6. ^ Ürkmez, Naim (2015). "Şiran Vakıfları". Vakıflar Dergisi, 44. DergiPark. s. 74. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2021. 
  7. ^ Gül, Abdulkadir; Kılıç, Ümit (2010). "XIX. Yüzyılda Kelkit Kazası'nın Demografik Yapısına Genel Bir Bakış". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (44). Devlet arşivleri. s. 32. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 
  8. ^ a b Saylan, Kemal (2014). Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918). İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. s. 59,60,97,128,156,162,164. ISBN 978-605-63476-5-8.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "şiran" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  9. ^ Özger, Yunus (2007). "19. Yüzyılda Bayburt (1830-1900)" (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi. ss. 95,96. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 
  10. ^ Göktaş, Serdar (2020). "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Gümüşhane Vilayeti'nde Bayındırlık Faaliyetleri" (PDF). Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (KAREN). 6 (11). Karadeniz Teknik Üniversitesi. s. 452. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 
  11. ^ "Gümüşhane Şiran Erenkaya Mahallesi Nüfusu". Nufusune.com. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020. 
  12. ^ "Gümüşhane Şiran Örenkale Mahallesi Nüfusu". Nufusune.com. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020. 
  13. ^ "Gümüşhane Şiran Bilgili Mahallesi Nüfusu". Nufusune.com. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020. 
  14. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  15. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  17. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  18. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  19. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  20. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  21. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  34. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  35. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  36. ^ a b c d e f
  37. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şiran&oldid=33386755" sayfasından alınmıştır