Markion
| Markion | |
|---|---|
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 85 Sinop, Rimsko Carstvo |
| Smrt | 160 Mala Azija, Rimsko Carstvo |
| Filozofija | |
| Škola/Tradicija | rano hrišćanstvo |
| Inspiracija | |
Markion od Sinope (grč. Μαρκίωνα Σινώπης,[1] oko 85–160) bio je ranohrišćanski episkop i teolog iz 2. veka, koji je isticao nespojivost Novog i Starog zaveta, odnosno Isusovog učenja i judaizma.
Bio je sledbenik Pavla iz Tarza, koji je započeo odvajanje hrišćanstva od judaizma. Mnogi naučnici smatraju da je Markion prvi ustanovio hrišćanski kanon Novog zaveta, koji je sadržao spise Pavla i njegovog učenika Luke, nastojeći da jasno odvoji hrišćanstvo od judaizma. Ova teorija je tokom 20 veka postala gotovo univerzalno prihvaćena, ali je istovremeno postala predmet brojnih kontroverzi i neslaganja među stručnjacima [2]. Iako crkva njegovu verziju kanona nije prihvatila, ipak je uticao na crkvu da jasno formuliše sopstveni biblijski kanon,[3][4] dodajući Markionovoj zbirci još drugih spisa.
Nakon sukoba sa službenim hrišćanstvom, okupio je veliku crkvenu zajednicu, kao opoziciju rimskoj Crkvi. Crkva je njegovo učenje proglasila za jeres, zbog gnostičih elemenata. Bez obzira na tu osudu vjerska učenja Markiona su ostala vrlo utjecajna u sledećih 150 godina tako da su se crkveni oci osjećali ugroženom od nje. Markionova učenja će na kraju biti definitivno poraženo tek na Prvom nikejskom saboru 327. godine.
Danas se općenito smatra da Marcion i nije bio gnostik jer mu se učenje znatno razlikuje od općeg gnostičkog mišljenja.[5][6]
Marcion je rođen je oko 85. godine u priobalnom gradu Sinopu na Crnom moru, u oblasti Ponta (današnja Turska) u Maloj Aziji.[6] Bio je sin tamošnjeg hrišćanskog episkopa[7] (u to vreme je episkopovao Foka Sinopski). Neki izvori navode da se bavio brodogradnjom.[8] Njegovi neprijatelji tvrde da je počeo kao asketa ali je još tada zbog "zavođenja device" navodno isključen iz Crkve.[9][10] Neki proučavaoci ovo odbacuju kao "zlonamerne glasine" ili tumače alegorijski u smislu da je "devica" Hristova crkva (Ehrman).[11]
U svakom slučaju, Markion u svojim pedesetim godinama, najverovatnije u svojstvu episkopa,[12][13] odlazi za Rim. Putovao je preko Smirne, gdje se sreo s Polikarpom, te u Rim stiže oko 139. godine.[6] U Rimu su ga prihvatili kao uglednog hrišćanina. Prema predanju, po dolasku u Rim, dao je pozamašnu svotu novca Rimskoj crkvi.[8] U Rimu ostaje pet godina, podučavajući hrišćanskoj veri i razrađujući njene detalje u nekoliko spisa.[8] Tamo razvija sopstveni teološki sistem, zasnovan na tumačenju Isusove poruke, i okuplja brojne pristalice oko sebe. Irenej navodi da je bio učenik Kerdona[14], sirijskog gnostika koji je delovao u Rimu, što nije sigurno, ali je verovatno da su došli u kontakt.[6] Marcion je pokušavao da zasnuje hrišćansku zajednicu na čistoj poruci Hrista, onako kako ju je on razumeo, a koju je u hrišćanskim krugovima svoga vremena svuda nalazio manje ili više iskrivljenu.[15] Propovedao je povratak izvornom hrišćanstvu, upražnjavajući asketizam i post. Njegova nastojanja su imala za cilj da odvoje hrišćanstvo od judaističkih učenja Starog Zaveta.[16]
Nakon sukoba sa rimskim papom Piom, Marcion je oko sredine 144. godine isključen iz crkvene zajednice i u Rimu. Tim je povodom upravio zajednici otvoreno pismo u kojemu je iznio svoju obranu.[6] Nakon toga, Marcion sa svojim pristalicama u Rimu započinje organiziranje hrišćanskih opština odvojenih od Rimske Crkve. U tom je imao velikog uspjeha. Njegova se Crkva iz Rima proširila u druge krajeve, sve do Sirije. Justin Filosof, njegov pravoverni savremenik, o njemu kaže:
Mnogi veruju ovom čoveku kao jedinom koji zna istinu, a nama se smeju.[17]
Sam Markion se vraća u Malu Aziju, gde nastavlja svoje učenje, stvarajući veliku hrišćansku zajednicu u kojoj je bio episkop. Protiv Markionovih pristalica se naročito borio papa Anicet, koji je 150-ih godina svećenicima zabranio nošenje duge kose, vjerojatno zbog toga što su je gnostici nosili.[18]
| Dio serije članaka na temu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Isus Hristos Osnove Historija
Teologija Biblija |
Markiona su u potpunosti zaokupljali život i učenja apostola Pavla, koga je on smatrao pravim apostolom prvih godina crkve.[8] Markion se nadovezuje na Pavlove tvdnje, da spasenje dolazi pomoću vere u Hrista, a ne obavljanjem radnji koje propisuje jevrejski zakon. Markion je Pavlovu razliku između Zakona i vere u Hrista doveo do onoga što je smatrao logičkom posledicom, potpuno odvajajući zakon i evanđelje.[8] Marcionom je u tom smislu radikalizirao učenje Pavla. Harnack ga vidi kao dovršitelja Pavla.[6]
Temeljno je polazište Marciona nepomirljiva protivrečnost između pravednosti i milosti, zakona i evanđelja, jevrejstva i hrišćanstva.[12] Zakon i evanđelje se toliko razlikuju da ne mogu poticati od istog Boga. Marcion starozavetnog Boga zove pravednim, dok je Isusov Bog dobar. Da su oni različiti, Markion dokazuje brojnim primerima iz Svetog pisma: Zakon kaže: oko za oko, zub za zub; a Evanđelje: »Ako te netko udari po jednom obrazu, pruži mu i drugi«. Elizej šalje medvjede na djecu koja mu se rugaju, a Isus kaže: »Pustite djecu da dolaze k meni.« Mojsije širi ruke na brdu da Izrael može istrijebiti svoje neprijatelje, a Isus širi ruke na križu da spasi grešnike. Jozua zaustavlja sunce da se može nastaviti ubijanje, a Isus kaže: »Neka sunce ne zađe nad vašom srdžbom.«[6]
Neki Marcion iz Ponta još sada živi i naučava učenike da treba priznavati nekog drugog Boga višega od Stvoritelja svijeta.[19]
Markion je razlikovao boga Tvorca (Demijurga) od istinskog Boga: starozavetni bog tvorac, kojeg obožavaju Jevreji, je stvorio svet, i doneo svoj surovi zakon; više načelo, koje se može nazvati dobrim Bogom, je nevidljivo, i ne može se imenovati ni iskazati. Marcion dokazuje da Bog ne može biti podvrgnut afektima, a budući da se u hebrejskoj bibliji govori o Božjem gnevu, ljubomori, pa i kajanju, to ne može biti pravi Bog.[20] Demijurg, niže božanstvo, nema pojma o postojanju višeg Boga od sebe, pa uslijed toga inzistira da je on jedini Bog i da nema drugog Boga.[6] Stoga je istinski i neizrecivi Bog poslao Hrista u svet da bi spasao ljude i razobličio gnevnog hebrejskog Boga tvorca.[8] Hristovo učenje je odvlačilo ljude od demijurga, zato je i bio razapet.[21]
Postoje protivrečni izveštaji o Markionovoj hristologiji. Prema jednima, smatrao je da je Isus rođen od žene Marije, kao i svaki drugi čovek, a ne od device.[9] Prema drugima, Marcionova je kristologija doketska. Krist nije imao ljudsko tijelo, nego se samo prividno ukazao kao čovjek. Nije se rodio od Marije niti je rastao kao čovjek, nego se u 15. godini cara Tiberija odjednom pojavio u Kafarnaumu i propovijedao neznanog dobrog Boga Oca, za razliku od ratničkog Boga izraelskog. Demijurg ga je u zavisti progonio te je osuđen na smrt i raspet, ali je trpio samo prividno.[6]
Budući da kršćani žive u svijetu Demijurgovu, nad kojim on vlada, zato ih on progoni. Nakon Kristova dolaska spasavaju se svi koji vjeruju u njega. Kao način spasenja preporučivao je asketizam i post. Odbacivao je doslovno tumačenje vaskrsenja u smislu vaskrsenja tela, verujući da samo duša može uskrsnuti i biti spašena.[9] Spasavaju se samo ljudske duše, a tijelo ostaje pod vlašću Demijurga, i ono se nakon smrti raspada.[6]
Marciona su u često smatrali gnostikom, iako se od gnosticizma ralikuje po bitnim stavovima: ne inzistira na ezoterizmu, ne traži tajni smisao knjige Postanka, već odbacuje čitavu hebrejsku bibliju, ne ističe znanje (gnosis) nego vjeru. Zajedničko s gnosticima ima suprotstavljanje istinskog Boga nižem Demijurgu.[22]
Marcion se bavio onim što danas zovemo »biblijskom kritikom teksta«.[6] Njegovi najuticajniji spisi su bili oni koje on sam nije pisao, već samo uredio.[8]
Markionovo glavno delo se naziva Antiteze (Antitheseis). U ovom ogolemom djelu on suprotstavlja izreke iz Starog i Novog zavjeta s namjerom da se pokaže kako su jedne drugima protivrječne, dokazujući da se to ne može spajati, kao što je učinila crkvena Biblija.[12] Ovo je djelo bilo prevedeno na sirijski, a marcionovci su ga promatrali kao svoj normativni spis.
Marcion je napisao i jednu poslanicu, vjerojatno onu u času kad je istupao iz Crkve. Kasnije se spominjao i armenski prijevod nekog Marcionova spisa »Proeuangelion«. Ne zna se, međutim, da li je to bilo različito djelo od Antitheseisa.[6]
Markion se smatra sastavljačem prvog hrišćanskog kanona.[8][23][24] Iako je u to vreme bilo spisa koji su kružili ranohrišćanskim zajednicama, Markion je kodifikovao prvi kanon Novog zaveta koji se sastojao od Lukinog evanđelja i Pavlovih poslanica, jer su jedino ta dvojica (Luka je Pavlov učenik) ispravno shvatili Isusovo učenje.[6]
Markionov Novi zavet je sadržao 11 knjiga i bio je podeljen na dva dijela: Evangelion i Apostolikon. Evangelion je bilo Evanđelje po Luki, u nešto drukčijem obliku nego što je poznato danas. Tako, Markionovo Evanđelje po Luki nije sadržavalo uvodna dva poglavlja.[12] Apostolikon je sadržavao deset Pavlovih pisama koja su Markionu bila dostupna: Galatima, 1. i 2. Korinćanima, Rimljanima, 1. i 2. Solunj, Efežanima (koju je nazivao Laodikejskom), Kološanima, Filipljanima i Filemonu.[12] Svi ovi spisi su kasnije ušli u zvaničan Kanon Novog zaveta.
Proučavalac Novog zaveta Robert M. Prajs istražujući kako, kada i ko je sakupio razne Pavlove poslanice u jednu zbirku poslanica, dolazi do zaključka da je Markion prva osoba zabeležena u istoriji da prikuplja Pavlova pisma raznim crkavama u jedan kanon Pavlovih poslanica.[25] Ako je ovo tačno, onda Markionova ulogu u formiranju i razvoju hrišćanstva nesaglediva.
Neki naučnici, poput Kinziga, smatraju da je Markion prvi uveo u upotrebu pojam Zavet (lat. Testamentum).[26] Markionova Biblija imala je u njegovoj zajednici veliki ugled.[12] Grčki tekst Marcionove Biblije bio je kasnije preveden i na sirijski, što pominje Efrem Sirin.
Neki kasniji sljedbenici, poput Markusa, su radikalizovali Marcionovo učenje te starozavjetnog Boga proglasili zlim Bogom.[6] Od Markionovih učenika najistaknutiji je bio Apeles, koji se u Rimu priključio Markionu, a još za njegova života otišao je u Aleksandriju, gde je razradio monističko učenje da je demijurga stvorio dobri bog. Napisao je Silogizme (Syllogismoi) u kojima je dokazivao da su Mojsijeve knjige pune neistina, pa prema tome ne mogu biti božjeg porekla.[12] Sirijski marcionovac Prepon, koji je napisao jedan spis protiv Bardesana, zastupao je tri vrhovna principa: Boga Oca Kristova, koji je Bog kršćana; Demijurga, koji je Bog Židova; zloga Boga, koji je Bog pogana.[6]
Organizacija markionitske zajednice se nije mnogo razlikovala od katoličke crkve; zadržano je hijerarhijsko uređenje (biskupi, prezbiteri i đakoni).[6] Krštavali su u vodi i pomazivali svetim uljem. Žene su jednako učestvovale u verskom životu i bilo im je dopušteno da krštavaju.[9] Markion je skandalizovao pravoverne savremenike postavljanjem žena na položaje sveštenika i biskupa ravnopravno sa muškarcima.[27] Markionitske hrišćanske zajednice su se „za pola generacije proširile celim poznatim svetom“[28]. Naredna dva veka će skoro u svakom većem mestu predstavljati opoziciju katoličkoj (sabornoj) crkvi, preživljući „neznabožačke progone i carsku nenaklonost.“[28]
Grčki filozof Kelsos, pišući u Aleksandriji krajem 2. veka o hrišćanima svoga vremena, pominje i Markionite.[12] Markionova zajednica postojala je još u V stoljeću.[6]
Markionove ideje se pojavljuju i u Manijevom učenju, pa se krajem 4. veka mnogi markioniti pretapaju u manihejce. Slične ideje o odbacivanju Starog zaveta će se pojaviti par vekova kasnije u učenjima bogumila na Balkanu i katara u južnoj Francuskoj.[29]
Život Marciona je, na žalost, ostao poznat samo kroz djela koja su o njemu pisali njegovi protivnici. Osim tog problema, u istorijskim izvorima koji ga spominju javlja se i pitanje važnih datuma iz Markionovog života pošto su ih njegovi protivnici često mješali.[30].
Marcion je živio u Sinopu na Pontu. Taj lučki grad se nalazi na južnoj obali Crnog mora, a Tertulijan koji se rodio u doba Markionove smrti je povezavši te početne neupitne činjenice tvrdio u svom djelu da je on bio sin brodara. Prema drugim izvorima, Markion je bio sin biskupa Sinopa, koji ga je izbacio iz lokalne crkve jer je zaveo djevicu [31]. Velik broj modernih istoričara danas misli da Markion nije zaveo djevicu, nego da je rječ o prenesonom značenju to jest da je rječ o crkvi čije vjernike je njegovo učenje zavelo.[32]
Niti jedan od preživjelih izvora iz 2. veka ne govori razlog zbog kojeg je Marcion uzeo pisma preporuke napisana od strane svojih sunarodnjaka i krenuo na putovanje po Maloj Aziji gdje će provoditi evangelizaciju. U tom je razdoblju bio sarađivao s Kerdonom, ali izvori se ne slažu tko je bio učenik, a tko učitelj tako da na primer ranije navedeni Tertulijan piše da je Markion bio učitelj, a Irenej Lionski kaže da je Kerdon bio učitelj [32].
Markion je potom otišao u Rim, gdje se tada nalazila bio jedna najvećih hrišćanskih zajednica. Tokom svog boravka u glavnom gradu Rimskog Carstva on će dati 200.000 sestercija tamošnjoj crkvi čime je postao ugledan član tamošnje zajednice [33]. Ta svota koju je on poklonio crkvi je bila enormna to jest riječ je o pola svote za koju se mogao kupiti status plemića u gradu Rimu. Prema nekim izvorima u početku se vodio ortodoksnim idejama, ali je zatim drastično promjenio način razmišljanja i izašao pred zajednicu s idejom da je hrišćansko evanđelje nešto posve novo u odnosu na hebrejsku Bibliju. Taj način razmišljanja na kojemu je on nastavio insistirati mu je donio lošu recepciju, zbog čega je bio prisiljen napustiti tamošnju crkvenu zajednicu.
- Justin Filozof (oko 105 - oko 164) je bio upoznao Markiona i u o svojoj Prvoj apologiji spominje Markionite. On je čak pisao pozitivno o Markionu, ali je njegovo djelo izgubljeno. Jedino su sačuvani djelovi koji spominje Irenej Lionski.
- Irinej Lionski (130-202) je također upoznao Markiona. Njegova namjera je bila napisati djelo protiv Markonijanovih teorija, ali ono nije uspio završiti
- Tertulijan (oko 160 - 240) je glavni izvor podataka o Markionu
- Hipolit Rimski (170-235) u svom djelu Protiv svih hereza knjiga VII, dio 17-26 govori o Markionu
- Commodian je bio hrišćanski pjesnik i najverovatnije autor poeme protiv Markiona
- Epifanije Salaminski (oko 315-403) je bio biskup Salamine. Njegovo djelo Protiv jeresi ima neprocjenjivu vrijednost po pitanju rekonstrukcije Markionovog kanona jer se on tamo spominje čak 78 puta.
- Jefrem Sirin (306-373) je bio sirijski đakon koji u mnogo svojih himni protiv heretika spominje Markiona
- Jeznik od Kolba (5 vek) je bio armenski hrišćanski pisac koji u svom delu Protiv svih Sekti knjigi 4 govori protiv Markiona. On je posebno važan jer je jedini nerimski pisac koji govori o njemu
- ↑ Justinus, Apologia
- ↑ Werner Georg Kummel:The New Testament: history of scientific research on the problem of New Testament
- ↑ von Harnack, Adolf (1914). Origin of the New Testament.
- ↑ Harnack, Adolf von 1961. History of Dogma (Neil Buchanan, translating Harnack's Dogmengeschichte 1900), vol I, pp 267 – 313, vol II, pp 1 – 19
- ↑ Adolf Harnack, Marcion: das Evangelium vom fremden Gott. Eine Monographie zur Gesch. der Grundlegung der katolischen Kirche, Leipzig 1924.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 Tomislav J. Šagi-Bunić - Povijest kršćanske literature (svezak I) (scribd)
- ↑ Catholic Encyclopedia, "Marcionites" (1911).
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Bart Ehrman - Isus to nije rekao (scribd)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „Drevni jeretici: Markion i Savelije”. Arhivirano iz originala na datum 2015-09-19. Pristupljeno 2008-04-17.
- ↑ Epifanije, Haeresies, XLII, ii.
- ↑ Bart D. Ehrman, Lost Christianities
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 Branko Bošnjak, Grčka filozofska kritika Biblije (Kelsos contra apologeticos)
- ↑ Catholic Encyclopedia: "Očigledno je da je Markion već bio postavljeni biskup"
- ↑ Adv. haer. 1, 27, 1
- ↑ Enciklopedija Britanika, izdanje iz 1911.
- ↑ Enciklopedija Britanika, 11. izdanje
- ↑ Justin, Prva apologija, 58
- ↑ Pope Anicetus
- ↑ Justin, Prva apologija, 26
- ↑ Tertulian, Adv. Marc. 2, 16, 3
- ↑ Epifanije Kiparski, Panarion, PG, 41, 696.
- ↑ R. HAARDT, Nav. mj., 300
- ↑ Marcion (earlychristianwritings.com)
- ↑ Markion (Mir slovareй)
- ↑ The Evolution of the Pauline Canon by Robert Price
- ↑ Ferguson, Everett. "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) pp. 308.
- ↑ Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja (scribd)
- ↑ 28,0 28,1 Evans, Ernest: Tertullian, Against Marcion, p. ix (Oxford University Press, 1972). E-text of Adversus Marcionem and Evan's introduction "Marcion: His Doctrine and Influence"
- ↑ Riparelli, Enrico, Il volto del Cristo dualista. Da Marcione ai catari, Peter Lang, Bern - Berlin - Bruxelles - Frankfurt am Main - New York - Oxford - Wien 2008, 368 pp. ISBN 978-3-03911-490-0
- ↑ J.Tyson, Marcion and Luke-Acts: A Defining Struggle, University of South Carolina Press, 2006, str 27
- ↑ Panarion adversus omnes haereres, XLII, II
- ↑ 32,0 32,1 J.Tyson, Marcion and Luke-Acts: A Defining Struggle, University of South Carolina Press, 2006, str 26
- ↑ Tertulliano: De Praeser, XXX.
- Adolf Harnack, Marcion: das Evangelium vom fremden Gott. Eine Monographie zur Gesch. der Grundlegung der katolischen Kirche, Leipzig 1924
- Francis Legge, Forerunners and Rivals of Christianity, From 330 B.C. to 330 A.D. (1914), reizdanje University Books New York, 1964. LC Catalog 64-24125.
- John Knox, Marcion and the New Testament, 1942. ISBN 0-404-16183-9
- Ernest Evans: prevod i predgovor za Tertullian, Against Marcion (Oxford University Press, 1972).
- Robert M. Grant, Marcion and the Critical Method, u zbirci From Jesus to Paul (eds. Peter Richardson & John Collidge Hurd). Waterloo, ON, 1984. pp. 207–215.
- R. Joseph Hoffmann. Marcion, on the Restitution of Christianity: An Essay on the Development of Radical Paulist Theology in the Second Century, 1984. ISBN 0-89130-638-2
- David Salter Williams, Reconsidering Marcion's Gospel, u Journal of Biblical Literature 108 (1989), p. 477-96
- E.A. Livingstone, The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd ed.), pp. 1033–34, 1997. ISBN 0-19-211655-X
- E.C. Blackman, Marcion and His Influence, 2004. ISBN 1-59244-73 Uneseni ISBN nije važeći.
- (en) Centar za Markionitska istraživanja
- (en) Markion u Enciklopediji Britanika Arhivirano 2012-02-06 na Wayback Machine-u
- (en) Markioniti u Katoličkoj enciklopediji
- (sh) Markion na pravoslavnim stranicama Arhivirano 2015-09-19 na Wayback Machine-u
- (en) Robert I Bradshaw, Marcion: Portrait of a Heretic
- (en) Ernest Evans, Marcion: his Doctrine and Influence
- (en) Marcion of Sinope (christianitydisproved)