Golija (Srbija)
| Golija | |
|---|---|
 | |
| Nadmorska visina | 1833 m (Jankov kamen) |
| Države |  Srbija
|
Golija je planina u jugozapadnoj Srbiji, zapadno od Raške, čiji je najviši vrh Jankov Kamen (1.833 m). Nalazi se 40 km jugozapadno od Ivanjice i 32 km severno od Novog Pazara.
Golija pripada unutrašnjoj zoni Dinarskog planinskog sistema. Pruža se u smeru zapad-istok u dužini oko 32 km. U zapadnom delu izvijena je prema jugu, a u istočnom prema severu. Dva dominantna vrha su najviši vrh Jankov kamen (1833 m) i Crni vrh (1795 m). Na Goliji se nalaze mnogobrojne reke koje su raščlanile njene strane: Studenica, Brvenica, Moravica itd.
Planina Golija je obrasla bukovom šumom na severnim, severoistočnim i istočnim ekspozicijama. Najveća površina pod bukvom nalazi se na Crnom Vrhu (Biser Voda). Visinski interval bukve je dosta širok, od 500 do 1000 m nadmorske visine. Ispod pojasa bukve nalazi se pojas hrasta. Iznad pojasa bukve nalazi se pojas mešovitih, bukovo–jelovih i bukovo–smrčevih šuma. Iznad 1700 m zastupljena je samo smrča. Zanimljivi su varijeteti smrče koji neodoljivo podsećaju na omoriku, a dva takva primerka rastu pored Golijske reke i zaštićena su. Na Goliji postoje tri rezervata prirode koji su pod zaštitom. Kompleks mešovitih šuma jele, smrče i bukve na lokaciji iznad Ljutih livada je zaštićen na površini od 30 ha još od 1950. Zaštićen je i rezervat šuma smrče, jele i bukve na prostoru od 8,5 ha u blizini Jankovog kamena.
Ova planina je najverovatnije dobila ime zbog svoje veličine - golema. Ogromna prostranstva, oštra klima i guste šume su razlog da meštani često kažu: „ne zna Golija šta je delija“. Bez terenskog vozila ili konja planinu je teško preći, tako da se i planinari ovde mogu teško sresti. Najviša tačka planine je zaravnjen, neuočljiv Jankov kamen, visok 1833 m. Prema narodnom predanju, dva pobratima, Rajko i Janko su se kladili ko će pre da iznese oveći kamen na vrh Golije. Rajko je brzo nosio svoj kamen i blizu vrha se spotakao i ispustio ga i kamen je pao u potok. Janko je polako nosio svoj kamen, ali je sigurno stigao do vrha. Otuda se vrh Golije zove Jankov kamen, a potok u koji se otkotrljao Rajkov kamen stanovnici zovu Rajkov potok.
Zbog nepropusne geološke podloge i obilja padavina, planina je bogata vodom. Leta su sveža, a zime hladne sa puno snega koji se ovde dugo zadržava. Usled znatnog mediteranskog uticaja klima u dolinama Ibra, Studenice i Moravice je znatno prijatnija. Na Goliji uspevaju žitarice, krompir, ima dosta voćaka, a poslednjih godina se povećava i broj malinjaka. Ipak, ovo zemljište najpogodnije je za šume i livade.
Turističke vrednosti geomorfoloških osobenosti planine Golije ogledaju se u prostranim proplancima iznad 1200 m i vrhovima preko 1400 m. Golija poseduje dobru osnovu za formiranje skijaških staza i za rekreaciju u vidu blagih šetnji i planinarenja u gotovo netaknutoj prirodi. Turizam se na Goliji razvija velikom brzinom; u poslednjih 10 godina Golija je dobila savremene i uređene ski-staze, žičare i prateće ski-sadržaje. Tokom zime dolaze gosti iz cele Srbije i inostranstva. Turisti Goliju posećuju i leti. Na Odvraćenici postoji hotel „Golija“, a sa Ivanjičke strane i hotel „Golijska reka“.
Park prirode "Golija" stavljen je pod zaštitu radi očuvanja:
- vrijednosti šumskih ekosistema;
- raznovrsnosti predjela i izvanredne ljepote pejzaža;
- kulturnih dobara i njihove okoline
Manastir Studenica je osnovan krajem XII veka, kao glavna zadužbina rodonačelnika dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje. Jedan je od najvrijednijih građevina i najznačajnijih središta srednjovekovnih zbivanja u Srbiji. Od 1986. godine nalazi se na UNESCO Listi svetske vredne kulturne i prirodne baštine.
Manastir Gradac je podignut 1268. godine i zadužbina je kraljice Jelene Anžujske, princeze francuskog porijekla i žene kralja Uroša I Nemanjića.
- trajnosti i kvaliteta osnovnih prirodnih resursa (vode, zemljišta i biljnog pokrivača),
- biološke raznovrsnosti: rijetkih, endemičnih i reliktnih vrsta;
- geonasleđa, predstavljenog neobičnim i atraktivnim oblicima reljefa i brojnim vodenim objektima i pojavama u vidu izvora planinskih vodotoka i tresavskih jezera.[1]
Ovu planinu karakteriše prisustvo javora (Ace heldreichii) koji gradi najlepše i najočuvanije lišćarske i lišćarsko-četinarske šume u Srbiji. Tu je još i oko 1.100 biljnih vrsta, od kojih su mnoge reliktnog ili endemičnog karaktera (Allysum markgrafi, Allysum jancheni, Pancicia serbica, Viola elegantula, Vferbasaim adamovicii, Thymus adamovcii). Pored brojnih vrsta sisara, kao što su slepo kuče (Spalax leucodon), alpska rovčica (Sorex alpinus), mrki medved (Ursus arctos), vuk (Canis lupus) i lisica (Vulpes vulpes), Goliju naseljava i gotovo 100 veoma značajnih vrsta ptica: šumska ševa (Lullula arborea), kamenjarka (Alectoris graeca), crvenonogi prudnik (Tringa totanus), crvenrepka (Phoenicurus phoenicurus) i dr.
Vlada Republike Srbije je, jula 2001. godine, donela Uredbu kojom se područje planine Golija stavlja pod zaštitu kao „Park prirode Golija“ i svrstava u 1. kategoriju zaštite kao prirodno dobro izuzetnog značaja.[2] Precizno su definisane granice parka koje obuhvataju područja opština Ivanjica, Kraljevo, Raška, Novi Pazar i Sjenica - ukupne površine 75.183 ha, a unutar njih područja sa prvim, drugim ili trećim stepenom zaštite. Jedna od stvari koja se obezbeđuje na području Parka prirode Golija je i uređenje i infrasrtukturno opremanje prostora za potrebe turizma i rekreacije. O Parku prirode Golija stara se javno preduzeće „Srbijašume“. [3]Iste godine je definisan i rezervat biosfere pod imenom Golija-Studenica u granicama neznatno drugačijim od parka prirode, ali sa međunarodno priznatim statusom u okviru Uneskovog programa MAB.
- ↑ „Park prirode Golija - www.parksdinarides.org”. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-11. Pristupljeno 2022-01-11.
- ↑ „Parkovi prirode u Srbiji”. Zavod za zaštitu prirode Srbije - /www.zzps.rs/. Arhivirano iz originala na datum 2021-12-29. Pristupljeno 9. 12. 2021.
- ↑ „Park prirode Golija”. Zavod za zaštitu prirode Srbije - www.zzps.rs. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-07. Pristupljeno 10. 10. 2021.
