1843

**1843. po kalendarima**
Gregorijanski	1843. (MDCCCXLIII)
Ab urbe condita	2596.
Islamski	1258–1259.
Iranski	1221–1222.
Hebrejski	5603–5604.
Bizantski	7351–7352.
Koptski	1559–1560.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1898–1899.
• Shaka Samvat	1765–1766.
• Kali Yuga	4944–4945.
	Kineski
• Kontinualno	4479–4480.
• 60 godina	Yin Voda Zec; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11843.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1810-e 1820-e 1830-e – 1840-e – 1850-e 1860-e 1870-e
Godine:	1840 1841 1842 – 1843 – 1844 1845 1846

Ovo je članak o godini 1843.

Godina 1843. (MDCCCXLIII) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

1. 1. - Prvi i poslednji izbor za kneza (hospodara) Vlaške: Gheorghe Bibescu (do 1848).
2. 1. - Praizvedba Wagnerove opere "Leteći Holanđanin" u Drezdenu.
3. 1. - U Kini izašao "Ilustrovani traktat o pomorskim kraljevinama", prvo značajno kinesko delo o Zapadu.
3. 1. - Praizvedba Donizettijeve opere "Don Pasquale" u Parizu.
11. 1. - Po traženju bana Hallera i nakon žalbe carigradske Porte na ilirsku agitaciju među bosanskim katolicima, kralj Ferdinand zabranjuje ilirsko ime - Gajeve "Ilirske novine" postaju "Narodne novine" a Ilirska stranka Narodna; uvedena stroga cenzura štampe koju vrši profesor Mátsik^[1].
13. 1. - Osmanske snage ušle nakon opsade u ranije poluautonomni irački grad Karbala, stradalo nekoliko hiljada stanovnika.
januar - Počinje feljtonsko objavljivanje Dickensovog Martina Chuzzlewita (do jula 1844).
januar - Knez Adam Jerzy Czartoryski sastavio memorandum Conseils sur la conduite à suivre par la Serbie, viziju unutrašnje i spoljne politike Kneževine Srbije^[2] (→ Načertanije iz sledeće godine).
januar? - Porta pristala preduzeti mere za poboljšanje položaja raje u današnjoj južnoj Srbiji (nakon ustanka iz 1841. mnogo hajdučije u Zaplanju i prokupačkom kraju)^[3].
20. 1. - Honório Hermeto Carneiro Leão faktički postaje prvi premijer Brazilskog Carstva.

23. 1. - Jacob Christoph Rad dobio austrijski patent za presu kojom se proizvode kocke šećera.

3. 2. - Tokom Urugvajskog građanskog rata počinje Velika opsada Montevidea (do 1851); grad brani i Giuseppe Garibaldi sa Italijanskom legijom.
8. 2. - U zemljotresu razoren grad Pointe-à-Pitre na Guadeloupei.
25. 2. - Pod pritiskom kapetana Pauleta, kralj Kamehameha III stavio Kraljevinu Havaji pod britansku vlast ("Privremena predaja Havajskih ili Sandwichkih ostrva") - poništeno 31. jula.

7. 3. - Velika kometa 1843. dostiže najveći sjaj, vidljiva je i danju, ali bolje sa južne hemisfere.
8. 3. - Danska vlada obnovila skupštinu Althing na Islandu kao konsultativno telo (prvi sastanak 1845).
16. 3. - Osnovan Petrópolis u Brazilu.
21. 3. - Prošao prvi termin smaka sveta koji je objavio William Miller (→ Millerizam).
23. 3. - Paul-Émile Botta otkrio ruševine Dur Sharrukina (Korzabad).
24. 3. - Bitka kod Hyderabada je britanska pobeda nad talpurskim emirima koja im donosi Sindh.
25. 3. - Otvoren Thames Tunnel, delo Marca Isambarda Brunela, prvi tunel ispod plovne reke.

April/Travanj – Jun/Lipanj

april - Eta Carinae je privremeno druga najsvetlija noćna zvezda.
22. 4. - Hrvatski sabor u Zagrebu odgođen za dva dana zbog dolaska mnogo seljačkog plemstva, mađaronskih saveznika; izabrani poslanici za Ugarski sabor s uputom da brane hrvatska prava i da se služe samo latinskim jezikom^[1].
proljeće - Pošto je Mehmed Husrev-paša počeo sakupljati mladiće za nizam i tražiti predaju oružja, dolazi do muslimanske pobune u Bosanskoj krajini (vezir će biti smjenjen).

2. 5. - Ivan Kukuljević Sakcinski održao u Saboru prvi zastupnički govor na hrvatskom jeziku, za kojeg traži da se uvede kao "diplomatički" u Hrvatskoj i Slavoniji (saborski, uredovni i nastavni) umjesto latinskog - pozdravljeno ali se smatra preuranjenim^[4].
4. 5. - Proglašena britanska Kolonija Natal - anektirana burska Republika Natalija (traje do 1910).
14. 5. - Sazvan Ugarski sabor u Požunu (1843-44). Hrvatski zastupnici ne žele govoriti na mađarskom a patrijarh Rajačić će održati besedu u kojoj se žali na to što se pravoslavci ne uzimaju u državnu službu, kojima tako ostaje samo logor (tj. vojska) ili manastir^[5].
22. 5. - "Velika migracija": prva veliki konvoj kola (wagon train) kreće Oregonskom stazom prema britansko-američkoj Zemlji Oregon. Ove godine nastaje i Kalifornijska staza.
23. 5. - Čile uzeo u posjed Magellanov tjesnac.

17. 6. - Afera Wairau, sukob Maora i britanskih naseljenika na novozelandskom Južnom ostrvu.
20. 6. - Mađarizacija: zaključak na Ugarskom saboru da se ubuduće govori drže na mađarskom - hrvatski predstavnici, Ožegović i Klobučarić, napustili sabornicu. Sabor kasnije odlučuje da jedino mađarski može biti službeni i nastavni u Ugarskoj i Hrvatskoj, a od 1853. i u Hrvatskoj će mađarski biti uslov za činovnike i svećenike^[4].
26. 6. - Ratifikacija Nankinškog ugovora između Kine i Velike Britanije - trgovina i Hong Kong.
27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Skupština u Topčideru, započeta 4/16. 6., ponovo izabrala kneza Aleksandra Karađorđevića - ponovni izbor je zahtevala Rusija, koja za utehu dobija ostavku Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića.
- Nakon Vučića, unutrašnje poslove preuzima Ilija Garašanin (do 1852).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

jul - U Skoplju počinje Albanski ustanak (1843-44), poznat i kao ustanak Derviša Care. Protiv njih će ratovati Omer-paša Latas^[6]. Najviše stradaju područja vranjske, kumanovske, gnjilanske i skopske kaze^[7].
29. 7. - Pokušaj sastanka Njegoša sa Turcima Ali-paše Rizvanbegovića, nepoverenje dovodi do sukoba - Pokolj na Bašinoj Vodi^[8], sumnjalo se da Ali-paša hoće ubiti Njegoša, Crnogorci ubili deo turskih poslanika^[9] (i inače se ne poštuje ugovor od prošlog septembra)^[10].
30. 7. - Suočen s pobunom, regent Španije Baldomero Espartero napušta zemlju.

avgust? - Albanci napali jedno crnogorsko pogranično selo^[10].
9. 8. (28. 7. po j.k.) - Skupština u Kragujevcu nerado daje pristanak za udaljavanje Vučića i Petronijevića iz Srbije.
19. 8. - Berlinska opera stradala u požaru.

6. 9.? - Osmanska vojska organizovana u pet armija, npr. Prva je u Carigradu, a Treća je zadužena za Rumeliju i ima sedište u Monastiru (Bitolju)^[11].
14. 9. - Na Kalemegdanu pročitan kneževski berat, čime je okončano pitanje izbora kneza Srbije.
15. 9. (3. 9. po j.k.) - Revolucija 3. septembra u Grčkoj: vojska i narod protiv apsolutističke vladavine kralja Ota, koji pristaje dati ustav. Andreas Metaksas postaje prvi predsednik vlade.
septembar? - Fra Ivan Franjo Jukić šalje pismo Iliji Garašaninu (Poljaci utiču na bosanske franjevce, nastoje ih vezati za Srbiju)^[12].
septembar - Prvi broj The Economist-a.
28 - 29. 9. (16 - 17. 9. po j.k.) - Hercegovački Turci napadali Crnogorce kod Grahova; s druge strane Crnogorce napao novi skadarski paša Osman-paša Skopljak sa Albancima i zauzeo ostrva Lesendro, Vranjina i Grmožur^[10]^[13].

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

1. 10. - Izlazi prvi broj News of the World (traje do 2011).
3. 10. - Potpisan Humenski ugovor, dopuna Nankinškom - ekstrateritorijalnost i status najpovlašćenije nacije Britaniji.
12. 10. - Kraljevo rješenje dozvoljava poslanicima da na Ugarskom saboru govore bilo latinski bilo mađarski^[4].
15. 10. - Rajnska železnica (Rheinische Eisenbahn-Gesellschaft) otvorila sekciju do belgijske granice, čime je nastala veza Keln-Antverpen i prva međunarodna železnička linija.
16. 10. - Pod pseudonimom Johannes de silentio, Søren Kierkegaard objavljuje filozofsko delo "Strah i trepet".
oktobar - U Srbiju stigao František Zach, koji će imati uticaja na politiku Srbije (Načertanije)^[14].
27. 10. (15. 10. po j.k.) - Ustrojenije poštanskog zavedenija - u Srbiji uspostavljena državna pošta (→ Pošta Srbije).

8. 11. - Španski Kortes proglašava 13-godišnju Izabelu II punoletnom.
11. 11. - Objavljene "Nove bajke" Hansa Christiana Andersena, među kojima i "Ružno pače".
novembar - U austrijskom Kotoru potpisan mirovni ugovor između Crne Gore i Hercegovine - Grahovo će Turcima plaćati harač i rentu za korišćenje zemljišta^[9].
novembar - Albanski ustanici zauzeli Gostivar.
28. 11. - Velika Britanija i Francuska zvanično priznale nezavisnost Kraljevine Havaji.

1. 12. - Hrvatski poslanici onemogućeni govoriti na latinskom u Ugarskom saboru^[4].
19. 12. - Izašla Dickensova novela A Christmas Carol. Ove godine su poslate i prve komercijalno proizvedene božićne čestitke.

Kroz godinu

Bosanski vezir zabranjuje pristup biskupu fra Rafi Barišiću u Bosnu (u toku je spor između bosanskih i hercegovačkih katolika)^[15].
Početak turizma u Opatiji nakon izgradnje ceste prema Rijeci.
Dragojla Jarnević se popela na Okić (Plešivica) s južne, strmije strane.
1843-48 - U Beogradu izlazi časopis "Podunavka", urednik Miloš Popović.
Mnogi đaci iz Karlovačke i Novosadske gimnazije prelaze u luteranske gimnazije u Ugarskoj radi učenja mađarskog jezika, neophodnog za državnu službu; sarađuju sa Slovacima u odupiranju mađarizaciji^[16].
U bugarskom gradu Elena otvorena prva škola sa razredima, nazvana Daskalolivnica.
Društveni otoci postali francuski protektorat.
Sanusi se nastanio u Kirenaici, osnovao zaviju u Beidi.
Nauka i tehnika
- James Prescott Joule izneo mehanički ekvivalent toplote.
- Otkriveni elementi erbijum i terbijum (Carl Gustaf Mosander).
- Ada Lovelace prevela Menabreine beleške o Babbageovoj Analitičkoj mašini, uključujući algoritam za izračunavanje Bernoullijevih brojeva, što se smatra prvim kompjuterskim programom.
- Richard March Hoe izmislio rotacionu štamparsku presu.
- William Rowan Hamilton opisao kvaternione.

Karte

"Kraljevina Ilirija i Ugarsko primorje" (113.39 MB)
Evropska Turska (J. & C. Walker)
Bosna
Srbija

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1843.

15. 1. - Louis Léger, slavista († 1923)
21. 1. - Émile Levassor, pionir automobilizma († 1897)
24. 1. - Josip Stadler, vrhbosanski nadbiskup († 1918)
29. 1. - William McKinley, američki političar i predsjednik († 1901)
22. 2. - Rudolf Montecuccoli, austrougarski admiral († 1922)
22. 2. - Milutin Garašanin, srpski političar († 1898)
28. 2. - Đorđe Simić, srpski političar i diplomata († 1921)
24. 3. - Petko Karavelov, bugarski političar († 1903)
25. 4. - Princess Alice of the United Kingdom, treće dete kraljice Viktorije, tašta cara Nikolaja II († 1878)
27. 4. - Nikanor Ružičić, episkop niški († 1916)
21. 5. - Charles Albert Gobat, švicarski političar, nobelovac († 1914)
29. 5. - Ivan Banjavčić, hrvatski političar i dobrotvor († 1913)
3. 6. - Frederik VIII, kralj Danske († 1912)
9. 6. - Bertha von Suttner, austrijska književnica i pacifista, nobelovka († 1914)
15. 6. - Edvard Grieg, kompozitor († 1907)
16. 6. - Adolf Waldinger, slikar i crtač († 1904)
2. 7. - Milan Makanec, hrvatski političar († 1883)
7. 7. - Camillo Golgi, fiziolog, nobelovac († 1926)
17. 8. - Mariano Rampolla del Tindaro, kardinal († 1913)
1. 10. - Tadija Smičiklas, povjesničar († 1914)
13. 10. - Otto Lueger, inženjer, izdavač Leksikona tehnologije († 1911)
18. 10. - Josip Eugen Tomić, književnik († 1906)
20. 10. - Kosta Trifković, književnik († 1875)
11. 12. - Robert Koch, lekar, mikrobiolog, nobelovac († 1910)
? - Adam Bogosavljević, srpski političar († 1880)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1843.

11. 1. - Francis Scott Key, pesnik američke himne (* 1779)
17. 2. - Eustahija Arsić, prva srpska (moderna) spisateljica (* 1776)
13. 4. - Georgije Bakalović, srpski slikar (* 1786)
14. 5. - Ljubica Obrenović, srpska kneginja (* 1785 ili '88)
28. 5. - Noah Webster, leksikograf (* 1758)
7. 6. - Friedrich Hölderlin, pesnik (* 1770)
22. 6. - Georgije Hranislav, bački episkop (* 1775)
2. 7. - Samuel Hahnemann, osnivač homeopatije (* 1755)
avgust - Sequoyah, pronalazač čirokijevskog silabara (* ca. 1770)
19. 9. - Gaspard-Gustave Coriolis, matematičar, fizičar (* 1792)
12. 12. - Willem I, bivši nizozemski kralj (* 1772)
19. 12. - Vlaho Stulić (Stulli), dubrovački pisac (* 1768)

Fikcija

Radnja Matavuljeve pripovetke "Pilipenda".

Reference

↑ ^1,0 ^1,1 Šišić, Povijest 1526-1918, 426
↑ Živanović, Đorđe (1991). Poljska emigracija i ponovni izbor Aleksandra Karađorđevića za kneza 1843. godine. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 246
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Šišić, Povijest 1526-1918, 427
↑ Istorija s. n. V-2, 39
↑ Istorija s. n. V-1, 238
↑ Istorija s. n. V-1, 247
↑ Pavićević, Branko Sazdanje crnogorske nacionalne države (1796-1878). montenegrina.net
↑ ^9,0 ^9,1 Istorija s. n. V-1, 195
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
↑ James J. Reid (2000). Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse 1839-1878. Franz Steiner Verlag. str. 77–78. ISBN 978-3-515-07687-6.
↑ Istorija s. n. V-1, 489-91
↑ Stamatović, Mr. Aleksandar Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999). rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 270
↑ Ćorović, Vladimir (1925). Vladimir Ćorović: Bosna i Hercegovina - Kulturne prilike. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 42

Literatura

Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.

[sis426-1] 1,0 ^1,1 Šišić, Povijest 1526-1918, 426

[2] Živanović, Đorđe (1991). Poljska emigracija i ponovni izbor Aleksandra Karađorđevića za kneza 1843. godine. rastko.rs

[3] Istorija s. n. V-1, 246

[sis427-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Šišić, Povijest 1526-1918, 427

[5] Istorija s. n. V-2, 39

[6] Istorija s. n. V-1, 238

[7] Istorija s. n. V-1, 247

[8] Pavićević, Branko Sazdanje crnogorske nacionalne države (1796-1878). montenegrina.net

[isnI195-9] 9,0 ^9,1 Istorija s. n. V-1, 195

[njegpisma-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs

[Reid2000-11] James J. Reid (2000). Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse 1839-1878. Franz Steiner Verlag. str. 77–78. ISBN 978-3-515-07687-6.

[12] Istorija s. n. V-1, 489-91

[13] Stamatović, Mr. Aleksandar Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999). rastko.rs

[14] Istorija s. n. V-1, 270

[15] Ćorović, Vladimir (1925). Vladimir Ćorović: Bosna i Hercegovina - Kulturne prilike. rastko.rs

[16] Istorija s. n. V-2, 42

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]