Misao
Mišljenje je umna sposobnost koja nam omogućuje da putem misaonih operacija određujemo svojstva pojava i otkrivamo odnose među njima.[1]
Mišljenje je mentalni proces koji se odlikuje rasuđivanjem i zaključivanjem, odnosno shvatanjem uzročno-posledičnih veza između različitih pojmova.[2] Mišljenje zahvata beskonačni univerzum fenomena i procesa, uključujući i sam proces mišljenja. Misao, odnosno sadržaj mišljenja, se očitava u nekom sudu ili tvrdnji.[1] Misao, koja uključuje i opažajne podatke, ne proizlazi samo iz stvarnosti, nego i na nju deluje. Mišljenje je sled misli upravljenih na pronicanje stvarnosti, a samimi tim i na njeno menjanje.[3]
U filozofiji se obično pretpostavlja da su ljudi okarakterisani racionalnošću, a najočiglednije ispoljavanje racionalnosti je sposobnost mišljenja.[4] Zbog složenosti i uslovljenosti emocionalnim i drugim faktorima razlikujemo: konkretno i apstraktno, logično i nelogično, magijsko i arhaično mišljenje.[2] Nije svako mišljenje jezičko, npr. mišljenje šahiste, kompozitora i slikara.[4]
Nauka o principima i pravilima mišljenja naziva se logika. Filozofija uma izučava prirodu uma, svesti, mentalnih funkcija i njihov odnos sa telom, a posebno mozgom. Odnos uma i tela se smatra centralnim pitanjem filozofije uma.[5] Takođe je pitanje da li samo čovek misli ili i druga živa bića i mašine (vidi veštačka inteligencija).
U budizmu se misli smatraju mentalnim pojavama koje um registruje, i koje ne podrazumevaju postojanje mislećeg subjekta.[6]
Misaone operacije
urediMisaone operacije su:
Mišljenje u filozofiji
urediAntička
urediStarogrčki filozof Parmenid proces mišljenja vezuje za biće, tvrdeći da "misliti i biti je isto."[7]
Novovekovna
urediPrema Hobsu, izvor svih misli su čula, jer ne postoji zamisao u ljudskoj svesti koja, u celosti ili u delovima, nije najpre začeta putem organa čula.[8] On sled misli naziva misaonim govorom, i primećuje da šta god čovek pomišlja, naredna misao nikad nije slučajna, kako se to čini. Hobs razlikuje nenavođen i uređen niz misli.[9]
U 17. veku francuski filozof René Descartes je došao do svog čuvenog zaključka „Mislim, dakle jesam“. Dekart je ovaj osnovni stav svoje metafizike najpre formulisao u delu „Rasprava o metodi“ 1637. godine. Njegovo stajalište pretpostavlja sumnju u sve, osim u subjekt koji misli, odnosno sumnja. Tako u mišljenju svest spoznaje samu sebe kao svest i jedina izvesnost bića potiče iz svesnog mišljenja.
Za Spinozu, "mišljenje je božji atribut, ili bog je stvar koja misli."[10]
Za Kanta, razum je moć mišljenja, a misliti znači saznavati pomoću pojmova.[11]
Unutar logike se raspravlja o njenom predmetu, to jest o mišljenju, tačnije pojmovnom mišljenju; njegov pojam se stvara u njenom proticanju i prema tome ne može se postaviti unapred.[12]
– Hegel
Za Hegela, um je jedinstvo mišljenja i bića.[13] Prema Hegelu, logika se bavi mišljenjem kao svojim predmetom, a sam pojam mišljenja stvara se u toku izučavanja.[12] Logika je misao koja se bavi samom sobom.
Šeling je tvrdio da je misao »nezavisna moć koja za sebe dalje deluje«, i da je »stvorena od duše«.[3] Fender, logičar fenomenološke orijeritacije, svoju osnovnu koncepciju zasniva na razlikovanju misli (predmet logike) i mišljenja (predmet psihologije).[3]
Savremena
urediHrišćanski filozof Jovan Kronštatski smatra da ljudska misao neograničeno teče zahvaljujući tome što postoji neograničeni misleći duh.
Mi možemo da mislimo zato što postoji bezgranična misao kao što i dišemo zato što postoji bezgranično prostranstvo vazdušno.
– Jovan Kronštatski[14]
Savremeni indijski filozof Krišnamurti smatra da ne postoji sopstvo koji misli, već samo misao koja stvara subjekta, odnosno "uspostavlja deo sebe kao mislioca", kao entitet koji posmatra i sudi. Dakle, mislioca je stvorila misao.[15] On dalje nalazi da je misao stvorila sav sadržaj naše svesti, uključujući boga, religiju, strah, bol, mržnju, ljubav i zamisao o sopstvu, i taj sadržaj čini naš ego. Krišnamurti zaključuje: "Ja postoji dokle misao postoji".[15] Po njemu, misao je tvar jednako kao pod, zid, telefon, jer energija delujući po obrascu postaje tvar.[16]
Krišnamurti tvrdi da sveto možemo naći samo slobodni od buke misli. Stoga, nužno je osloboditi svih iluzija i verovanja koje je stvorila misao, da bi videli istinski sveto.[17] To se postiže motrenjem bez riječi, i bez misli, što je jedna od najčudnovatijih pojava.[18]
Mišljenje u biologiji
urediNeuron (isto tako poznat kao nervna ćelija) je izvršna ćelija u nervnom sistemu koja obrađuje i transmituje informacije putem elektrohemijske signalizacije. Neuroni su sržne komponente mozga, kičmenjačke kičmene moždine, beskičmenjačke verntralne nervne niti i perifernih nerva. Postoje brojni specijalizovani tipovi neurona: senzorni neuroni odgovaraju na dodir, zvuk, svetlo i brojne druge stimuluse koji utiču na ćelije senzornih organa koje zatim šalju signale do kičmene moždinei mozga. Motorni neuroni primaju signale od mozga i kičmene moždine koji uzrokuju mišićne kontrakcije i utiču na žlezde. Interneuroni povezuju neuronesa drugim neuronima unutar mozga i kičmene moždine. Neuroni odgovoraju na stimuluse, i komuniciraju prisustvo stimulusa do centralno nervnog sistema, koji obrađuje te informacije i šalje odgovore do drugih delova tela za akciju. Neuroni ne prolaze kroz mitozu i obično se ne mogu zameniti nakon što su uništeni, mada je uočeno da astrociti mogu da se preobraze u neurone, pošto su oni ponekad pluripotentni.
Mišljenje u psihologiji
urediPsihologija proučava mentalni proces mišljenja, kao i poremećaje do kojih dolazi u tom procesu. Postoje poremećaji mišljenja koji su karakteristični za pojedine osobe ali i za vrstu psiholoških poremećaja koju imaju.[2]
U psihologiji, prisilna misao odnosi se na veliku grupu prisilnih fenomena kao što su prisilne radnje, impulsi, nagoni ili predstave. Sadržaj prisilnih misli je u tesnoj vezi sa vrstom fobija pri čemu se kao propratna pojava javlja strah, uznemirenost, sumnjičavost isl.[2]
Mišljenje u sociologiji
urediSocijalna psihologija je studija načina na koji ljudi i grupe interaguju. Naučnici u ovoj interdisciplinarnoj oblasti obično su psiholozi ili sociolozi, iako svi socijalni psiholozi koriste individue i grupe kao njihove analitičke jedinice.[19]
Uprkos njihove sličnosti, psihološki i sociološki istraživači imaju tendenciju da se razlikuju u pogledu njihovih ciljeva, pristupa, metoda i terminologije. Oni takođe favorizuju različite naučne časopise i stručna udruženja. Najznačajniji period saradnje između sociologa i psihologa bio je tokom godina neposredno nakon Drugog svetskog rata.[20] Mada je nastala sve veća izolacija i specijalizacija zadnjih godina, izvesni stepen preklapanja i uticaja preostaje između dve discipline.[21]
Kolektivno nesvesno, ponekad i kolektivna podsvest, je termin analitičke psihologije, koji je skovao Karl Jung. To je deo nesvestnog uma, zajedničkog za društvo, ljude, ili celokupno čovečanstvo, u međusobno povezanom sistemu koji je proizvod svih zajedničkih iskustava i sadrži pojmove kao što su nauka, religija, i moralnost. Dok Frojd nije pravio razliku između „individualne psihologije” i „kolektivne psihologije”, Jung je razlikovao kolektivno nesvesno od lične podsvesti, osobene svakom ljudskom biću. Kolektivno nesvesno poznato je i kao „rezervoar iskustava naše vrste”.[22]
Odnos uma i tela
urediProblem odnosa uma i mozga se tiče objašnjavanja odnosa koji postoji između umnih procesa i telesnih stanja ili procesa.[5] Cilj filozofa jeste da se utvrdi priroda uma i mentalnih procesa, te kako na um utiče telo i obratno. Pitanje je kako je moguće da svesna iskustva proističu iz gomile sive materije obdarene ničim drugim osim elektrohemijskih svojstava. Srodan problem je da se objasni kako nečiji propozicioni statovi (e.g. verovanja ili želje) mogu da uzrokuju aktivaciju individualnih neurona i kontrakcije mišića na precizno korektan način. Sa ovim problemima se suočavaju epistemolozi i filozofi uma još od vremena Renea Dekarta.[23]
Povezano
urediIzvori
uredi- ↑ 1,0 1,1 Misao, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ivan Vidanović, „Rečnik socijalnog rada“
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Misao, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
- ↑ 4,0 4,1 mišljenje, Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi, Novi Sad. 1999. ISBN 978-86-7047-303-4. pp.
- ↑ 5,0 5,1 Kim, J. (1995). Honderich, Ted. ur. Problems in the Philosophy of Mind. Oxford Companion to Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
- ↑ Kovačević 2014: str. 205
- ↑ Herman Diels, Predsokratovci I (odeljak Parmenid), Zagreb 1983.
- ↑ Thomas Hobbes, Levijatan (str. 15), Zagreb, 2004.
- ↑ Thomas Hobbes, Levijatan (str. 22-23), Zagreb, 2004.
- ↑ Spinoza, Etika (str. 47), Beograd, 1983.
- ↑ Kant, Kritika čistog uma (str. 100), Beograd 1970.
- ↑ 12,0 12,1 Hegel, Nauka logike (str. 46), Beograd, 1976.
- ↑ um (Hrvatska enciklopedija)
- ↑ Jovan Kronštatski, Gospode ime ti je ljubav. str. 126, Beograd, 1998.
- ↑ 15,0 15,1 Đidu Krišnamurti, Zemlja bez staza, Beograd, 2003.
- ↑ Krishnamurti, Freedom from the Known, 101
- ↑ Intervju sa Bernardom Levinom
- ↑ Čedomil Veljačić, Haiku - izraz zena
- ↑ Myers, David G. (1993). Social psychology. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-044292-4.
- ↑ Sewell, W.H. . Some reflections on the golden age of interdisciplinary social psychology. Annual Review of Sociology, Vol. 15.
- ↑ Flick, Uwe (20. 8. 1998.). The Psychology of the Social. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58851-5.
- ↑ Jensen, Peter S., Mrazek, David, Knapp, Penelope K., Steinberg, Laurence, Pfeffer, Cynthia, Schowalter, John, & Shapiro, Theodore. (Dec 1997) "Evolution and revolution in child psychiatry: ADHD as a disorder of adaptation. (attention-deficit hyperactivity syndrome)". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 36. str. 1672. (10). July 14, 2007.
- ↑ Companion to Metaphysics, By Jaegwon Kim, Gary S. Rosenkrantz, Ernest Sosa, Contributor Jaegwon Kim, 2nd edition, Wiley-Blackwell, 2009, ISBN 978-1-4051-5298-3
Literatura
uredi- Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
- Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
- Oksfordski filozofski rečnik, Sajmon Blekburn, Svetovi, Novi Sad, 1999.
- Kovačević, Branislav (2014). Ovako sam čuo: Budino učenje na osnovu izvora u Pali kanonu. Novi Sad–Beograd.